Φιλελευθερισμός και Διεθνείς Σχέσεις

Φιλελευθερισμός και Διεθνείς Σχέσεις

Δεν είναι λίγοι εκείνοι, που αναρωτιούνται ποιες είναι οι θέσεις του νεοφιλελεύθερου επιχειρήματος όσον αφορά τις διεθνείς σχέσεις στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία του 21ου αιώνα, στον οποίο ζούμε. Η παρούσα ανάρτηση φιλοδοξεί να διαχωρίσει κάποιες βασικές αρχές του νεοφιλελευθερισμού στο πεδίο των διεθνών σχέσεων και της διπλωματίας από παραδοσιακές συντηρητικές πρακτικές στο συγκεκριμένο χώρο.

Πολλές φορές συγχέουμε -κακώς- τον φιλελεύθερο εθνικισμό με τον επεκτατικό ή ιμπεριαλιστικό εθνικισμό. Με βοήθεια το έργο του Giuseppe Mazzini (1805-1872) θα αναλύσουμε την ιστορική βάση του (νεο)φιλελευθερισμού και θα διαγνώσουμε τις επιλογές στου στο πεδίων των διεθνών σχέσεων με συγκεκριμένα ιστορικά παραδείγματα.

Αρχικά, λοιπόν, πρέπει να διαχωρίσουμε τις αρχές των δύο διαφορετικών εθνικισμών, του επεκτατικού και του φιλελευθέρου. Μπορεί να αναρωτηθεί κανείς, πως είναι δυνατόν να υφίσταται η μέθεξη του ρομαντικού εθνικισμού και του νεοκλασικού φιλελευθερισμού. Είναι ένα περίεργο μείγμα, που ας είμαστε ειλικρινείς, λίγες φορές εφαρμόστηκε πρακτικά. Παρόλα αυτά αποτελεί τη βάση για το μετέπειτα νεοφιλελεύθερο οικοδόμημα των εξωτερικών υποθέσεων. Ο φιλελεύθερος εθνικισμός (liberal nationalism) αποτέλεσε ιστορικά μία από τις πλέον ισχυρές ιδεολογίας του 19ου αι. δίπλα στις παραδόσεις του επεκτατικού (=συντηρητικού) εθνικισμού. Ο νεοφιλελεύθερος εθνικισμός αποτελεί αναφανδόν μία φιλελεύθερη προσέγγιση της κοινωνικής ενότητας (βλ. Σπύρος Μακρής, Φιλελευθερισμός, σελ.301, Εκδ.Ι. Σιδέρης,  Νοέμβριος 2007.). Ο εθνικός σωβινισμός αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα του επεκτατικού εθνικισμού ενώ ο φιλελεύθερος εθνικισμός πιστεύει στον εθνικό αυτό-καθορισμό, στην αυτοδιάθεση των λαών, που υποστήριξε ο Πρόεδρος των Η.Π.Α., W.Wilson.

   Η κοινωνική συναίνεση αποτελεί την βασική αρχή της λοκιανής ανεκτικότητας σε αντίθεση με τον κοινωνικό αποκλεισμό. Ο επεκτατικός εθνικισμός είναι οργανιστικός, αντιδραστικός και ρομαντικός ενώ ο φιλελεύθερος χαρακτηρίζεται ως προοδευτικός, ορθολογικός και βουλησιαρχικός. Ενώ ο τελευταίος ευαγγελίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα ο πρώτος προτάσσει πάντα το εθνικό συμφέρον. Η ισοτιμία των εθνών, βασική και κλασική αρχή της ισότητας, που διέπει ολόκληρο το φιλελεύθερο επιχείρημα, αποτελεί τη σταθερή βάση του φιλελεύθερου εθνικισμού ενώ ο επεκτατικός και συντηρητικός εθνικισμός πιστεύει στην ιεραρχία των εθνών, σε ανώτερα και κατώτερα πολιτισμικά και ιστορικά έθνη. Ο Συνταγματισμός έρχεται σε πάγια ρήξη με τον αυταρχισμό ενώ ο πολιτισμικός πλουραλισμός, ο οποίος αποτελεί αρχή της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας, αποτελεί το θεμέλιο λίθο των διεθνών πολιτικών του φιλελευθέρου εθνικισμού ενώ η καθαρότητα του πολιτισμού αποτελεί τη βάση του επεκτατικού εθνικισμού. Εν γένει ο κοσμοπολιτισμός έρχεται σε ρήξη με τον ιμπεριαλισμό και τον μιλιταρισμό. Ουσιαστικά πρόκειται για μία διαρκή, αέναη και ασταμάτητη μάχη μεταξύ ενός αυταρχικού και συντηρητικού μοντέλου διεθνών σχέσεων και ενός γνησίου και καθαρόαιμου πλοηγού διεθνούς διπλωματίας.

Τα ιστορικά παραδείγματα είναι αυτά της Νέας Δεξιάς, που αποτελεί την ιστορική πηγή αναφοράς του νεοφιλελευθερισμού, της M.Thatcher και του D.Regan. Η Βρετανή Πρωθυπουργός, σχεδόν μέχρι το τέλος της δεκατοτριετούς θητείας της, παρέμεινε πιστή στο δόγμα του φιλελεύθερου εθνικισμού. Σπάνια στάθηκε εμπόδιο στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής νομισματικής κοινότητας -πράγμα για το οποίο της ασκήθηκε αυστηρή κριτική- ενώ υποστήριξε με σθένος τα δικαιώματα της Κοινοπολιτείας με αποκορύφωμα τον θρίαμβο των Falklands. Εδώ ενυπάρχει η απόλυτη μέθεξη του εθνικισμού (προστασία των εθνικών κεκτημένων) και φιλελευθερισμού (καταλύτης της ευρωπαικής ανάπτυξης). Το νεοφιλελεύθερο οικοδόμημα υπηρέτησε πιστά στις διεθνείς σχέσεις και ο Αμερικανός Πρόεδρος, D.Regan. 

Οι θητείες των δύο μεγάλων ηγετών μπορούν να αποτελέσουν τον οδηγό και για την εξωτερική πολιτική της χώρας μας. Η Ελλάδα δεν θα πρέπει να απολέσει την εθνική της ταυτότητα αλλά παράλληλα πρέπει να αποτελέσει κράτος των εθνών, της παγκοσμιοποιημένης διεθνούς κοινότητας. Τα εθνικά συμφέροντα και αξίες θα εξυπηρετηθούν από το εθνικιστικό σκέλος του φιλελεύθερου εθνικισμού ενώ οι επιταγές της Ε.Ε., του Ο.Η.Ε. και των άλλων διεθνών οργανισμών θα πληρωθούν από το φιλελεύθερο μέρος. Όπως το μεικτό πολίτευμα του Αριστοτέλη και οι τόσες άλλες καινοτόμες συζεύξεις ιδεολογιών έχουν παράγει απτά και λαμπρά αποτελέσματα, έτσι είναι δυνατόν και η χώρα μας να παραδειγματιστεί και να βρεθεί η χρυσή τομή για το Υπουργείο Εξωτερικών. Τα εθνικά συμφέροντα θα αναμειχθούν, διατηρώντας την μοναδικότητά τους, με την φιλελεύθερη παγκόσμια κοινωνία σε ένα εκπληκτικό αποτέλεσμα που θα ικανοποιεί και τους συντηρητικούς εθνικιστές αλλά και τους προοδευτικούς φιλελεύθερους. Ο Mazzini και η Lady Thatcher μας έδειξαν τον δρόμο. Θα ακολουθήσουμε επιτέλους;