Φιλοσοφία

«Επειδή μου φαίνεται, Πατρόφιλε, ότι έχεις πάθει ένα θείο πάθος και μια δίψα για να μάθεις τα πάντα με απόδειξη και μέθοδο, αποφάσισα να υπηρετήσω την επιθυμία σου και να σου γράψω κάποιες σημειώσεις (ὑπομνήματά) για τις ομιλίες που έχεις ακούσει ή για τις απορίες σου γι’ αυτές. […] Στις παρούσες συνθήκες, επιθυμώντας να ανακαλύψεις την αληθινή συγκρότηση της ιατρικής τέχνης (σύστασιν ἰατρικῆς τέχνης ἐπιθυμῶν ἐξευρεῖν ἀληθῆ) ήσουν γεμάτος αδημονία στην ψυχή σου. Όπως υποψιάζομαι, σύντομα θα πλημμυρίσεις από την επιθυμία, αν κοιτάξεις το λαμπερό φως της αλήθειας (τὸ τῆς ἀληθείας φῶς καταλαμπόμενον), καθώς δεν θα βρεις άλλη οδό καλύτερη από αυτή που αναζητάς τώρα.» Γαληνός, Πρὸς Πατρόφιλον περὶ συστάσεως ἰατρικῆς, 224-225

«Έχω την εντύπωση ότι αξιομνημόνευτες δεν είναι μόνο οι σοβαρές πράξεις των καλών και αγαθών ανθρώπων (καλῶν κἀγαθῶν) αλλά και όσα πράττουν όταν βρίσκονται σε χαλαρή διάθεση. Επομένως, αυτά που γνωρίζω ως παρευρισκόμενος θα ήθελα να τα παρουσιάσω.»

Ξενοφώντας, Συμπόσιον 1.1

Αν έξαφνα συναντήσεις στον δρόμο σου άνθρωπο, κι είναι ανάγκη να καρατάρεις το μέταλλο της ανθρωπιάς του, έχεις ασφαλή μέθοδο να το κάμεις. Είναι η λυδία λίθος που δοκιμάζει το ποιόν του μυαλού και της «ύπαρξης» των ανθρώπων.

- Πες μου, ξένε, θα τον ρωτήσεις, πιστεύεις σε ζωή μετά θάνατο;

Όταν η φιλοσοφία ανακαλύπτει τη φυσική τάξη του σύμπαντος και ξεκινά την αναζήτηση της αρχής των πάντων, η μυθολογία είναι αντίπαλος. Οι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι δεν αργούν να στραφούν εναντίον όλων όσοι δίδαξαν μια διαστρεβλωμένη εικόνα του κόσμου, όπως διαμορφώθηκε από τους μύθους. Οι μύθοι εξηγούσαν τη γένεση του κόσμου, των θεών και των ανθρώπων. Στη μυθολογική σφαίρα όλα ήταν δυνατά. Η Ηθική ποίκιλλε ανάλογα με τη διάθεση των θεών που τιμωρούσαν τους ανθρώπους ακόμη και για να διασκεδάσουν μαζί τους. Ως εκ τούτου, ο μύθος απορρίπτεται συλλήβδην ως πηγή γνώσης, και οι φιλόσοφοι καταγγέλλουν τους κοσμογονιστές.

Τα πλατωνικά έργα επιτρέπουν πλήθος αναγνώσεων και κυρίως ερωτημάτων. Το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως στη διαλογική μορφή τους. Ο συγγραφέας επιλέγει να πραγματευτεί τα θέματά του με τη φιλοσοφική μέθοδο του Σωκράτη (που φέρει και το όνομά του), τον σωκρατικό διάλογο. Ο ίδιος ο Σωκράτης, εξάλλου, δεν έγραφε βιβλία. Στον Φαίδρο διαβάζουμε την εξήγηση. Ένα γραπτό κείμενο μπορείς να το διαβάσεις, αλλά όχι να το ρωτήσεις. Ακόμη και να το κατηγορήσεις αδίκως, «δεν είναι δυνατό ούτε να αμυνθεί ούτε να βοηθήσει τον εαυτό του.» (Πλάτωνας, Φαίδρος 275e). Ως εκ τούτου, ο (ζωντανός) διάλογος είναι ο πλέον κατάλληλος για το φιλοσοφείν.

«Ποιο από τα δύο συμβαίνει λοιπόν, δεν πρέπει να χαρακτηρίζουμε κανέναν άνθρωπο ευδαίμονα όσο ζει, και σύμφωνα με τον Σόλωνα οφείλουμε να κοιτάμε το τέλος του; Αν έτσι έχουν τα πράγματα, άραγε τότε είναι κάποιος ευδαίμων, όταν έχει πεθάνει; Ή κάτι τέτοιο είναι εντελώς άτοπο, και ιδίως μάλιστα για εμάς που λέμε ότι η ευδαιμονία είναι κάποιου είδους ενέργεια;»

Αριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια 1100a10-14

«Από αυτό προκύπτει και η απορία αν η ευδαιμονία είναι κάτι που μπορεί να διδαχθεί ή αποκτάται με τη συνήθεια ή με κάποιον άλλο τρόπο άσκησης ή από κάποια θεϊκή μοίρα ή χάρη στην τύχη.»

Αριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια 1099b9-11

«Και με τι τρέφεται η ψυχή, Σωκράτη;

Με μαθήματα βέβαια, είπα εγώ.»

Πλάτων, Πρωταγόρας 313c7-8

«Προτείνω να σκεφτούμε την ερώτηση: ‘Μπορούν να σκέφτονται οι μηχανές;’»

Alan Turing, "Computing Machinery and Intelligence"

«Το πλοίο, τη γαλέρα με τα τριάντα κουπιά, με το οποίο έπλευσε και επέστρεψε πίσω ο Θησέας με τους νέους, οι Αθηναίοι το διατήρησαν ως την εποχή του Δημητρίου του Φαληρέως. Αφαίρεσαν τα παλιά ξύλα και τοποθέτησαν άλλα καινούργια και γερά στη θέση τους, που συνάρμοσαν με τέτοιο τρόπο, ώστε για τους φιλοσόφους το πλοίο κατέστη ένα αμφιλεγόμενο παράδειγμα και ένα μείζον ζήτημα, καθώς άλλοι έλεγαν πως παραμένει το ίδιο και άλλοι ότι δεν ήταν το ίδιο πλοίο.»

Πλούταρχος, Θησέας, 23.1

Η ηθική υποκρισία είναι η συνέπεια της οντολογικής απάτης στο επίπεδο της πράξης. Εάν το σχήμα της θεωρίας μας δε συμπίπτει με τους τύπους της αλήθειας, αναγκαία και ο τρόπος της συμπεριφοράς μας δε θα συμφωνεί με τα αιτήματα της αρετής.

Όταν σήμερα μιλάμε για υποκρισία, η αναφορά μας γίνεται σε κάτι τόσο αυτονόητο, όσο και ο αέρας που αναπνέουμε. Το συνήθισε το αίμα μας το καυσαέριο.

Ένα από τα πιο αινιγματικά και λιγότερο μελετημένα έργα του Σενέκα είναι το De otio (Περί ανάπαυλας), όπου ο συγγραφέας αναλύει τις απόψεις του για τον ελεύθερο χρόνο. Ο Στωικός φιλόσοφος έχει ήδη αφιερώσει δύο έργα και αρκετές από τις Ηθικές επιστολές στον Λουκίλιο προτρέποντας τον αναγνώστη του να αξιοποιήσει στο έπακρο τον χρόνο του, τη ζωή του. Με ποιον τρόπο όμως; Στα ρωμαϊκά χρόνια, ο Στωικισμός δεν επιτρέπει στο άτομο να απομονωθεί στον εαυτό του, καθώς οφείλει ακόμη και όταν φτάσει σε μεγάλη ηλικία να υπηρετεί το κοινό συμφέρον.