«Επειδή μου φαίνεται, Πατρόφιλε, ότι έχεις πάθει ένα θείο πάθος και μια δίψα για να μάθεις τα πάντα με απόδειξη και μέθοδο, αποφάσισα να υπηρετήσω την επιθυμία σου και να σου γράψω κάποιες σημειώσεις (ὑπομνήματά) για τις ομιλίες που έχεις ακούσει ή για τις απορίες σου γι’ αυτές. […] Στις παρούσες συνθήκες, επιθυμώντας να ανακαλύψεις την αληθινή συγκρότηση της ιατρικής τέχνης (σύστασιν ἰατρικῆς τέχνης ἐπιθυμῶν ἐξευρεῖν ἀληθῆ) ήσουν γεμάτος αδημονία στην ψυχή σου. Όπως υποψιάζομαι, σύντομα θα πλημμυρίσεις από την επιθυμία, αν κοιτάξεις το λαμπερό φως της αλήθειας (τὸ τῆς ἀληθείας φῶς καταλαμπόμενον), καθώς δεν θα βρεις άλλη οδό καλύτερη από αυτή που αναζητάς τώρα.» Γαληνός, Πρὸς Πατρόφιλον περὶ συστάσεως ἰατρικῆς, 224-225
Το έργο του Γαληνού (129-204 μ.Χ.), του μεγαλύτερου γιατρού της Ρώμης, απροσπέλαστο συνολικά λόγω του όγκου του, δεν περιλαμβάνει μόνο αμιγώς ιατρικά έργα. Εξάλλου, χάρη στην εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης τους τελευταίους αιώνες, τα εν λόγω έργα παρουσιάζουν κυρίως ιστορικό ενδιαφέρον, με αποτέλεσμα να μην κινούν την προσοχή των σύγχρονων μελετητών. Ο γόνιμος συγγραφέας και υπομνηματιστής των πλέον των 22 τόμων (καθώς το ένα τέταρτο του έργου του έχει χαθεί) παρεμβάλλει στα έργα του πολλές φιλοσοφικές απόψεις, μέρος της εμβριθούς παιδείας του. Ωστόσο, η αλληλογραφία των ανθρώπων προσφέρει συχνά περισσότερες πληροφορίες από το ίδιο το έργο τους. Και ο Γαληνός έχει αφήσει ένα μέρος του έργου του σε επιστολές απευθυνόμενες σε φίλους και μαθητές του. Η επιστολή προς τον Πατρόφιλο αναδεικνύει την προσωπικότητα του Γαληνού, του μεγαλύτερου γιατρού της Ρώμης, του «πρώτου ανάμεσα στους γιατρούς και μοναδικού ανάμεσα στους φιλοσόφους» (Primum sane medicorum esse, philosophorum autem solum) σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Μάρκου Αυρήλιου (Praen 14: 660).
Η ταυτότητα του Πατρόφιλου δεν είναι γνωστή. Ο Γαληνός μέσα από την επιστολή του θα υποδείξει τις βασικές αρχές όχι μόνο της ιατρικής τέχνης αλλά της αναζήτησης της αλήθειας εν γένει. Αυτό άλλωστε το έχει διδαχθεί από τον πατέρα του: «να καταφρονεί τη δόξα και τις τιμές και να τιμά μόνο την αλήθεια» (Περὶ διαγνώσεως καὶ θεραπείας τῶν ἐν ἑκάστου ψυχῇ ἰδίων παθῶν, 5.43). Η ίδια ιδέα της αναζήτησης της αλήθειας επαναλαμβάνεται εμφατικά και στην επιστολή προς τον Πατρόφιλο (243-245), όπου ο συντάκτης είναι πιο αναλυτικός. Ο Γαληνός βιώνει καθημερινά την απογοήτευση στο βλέμμα των φιλοσόφων και ιατρών, οι οποίοι, λόγω των δυσκολιών, σταματούν την έρευνα της αλήθειας και παραιτούνται από την αναζήτησή της. Αυτό όμως δεν θα συμβεί με τον Πατρόφιλο. Ο φιλόσοφος-ιατρός θα διακόψει την ανάλυση των ιατρικών θεμάτων που συστήνει στην επιστολή του, ώστε να διαφωτίσει τον μελλοντικό μαθητή του:
«Ποια είναι αυτά λοιπόν, που πρέπει να συμβούν, για να μπορέσει αυτός που ερευνά να αναζητήσει κάτι ή να γνωρίσει την αλήθεια ή αν δεν την γνωρίσει να μην απογοητευτεί από αυτή την ανακάλυψη; Είναι σαφώς επτά: Πρώτο, να υπάρχει μια οξεία φύση, ώστε ό,τι κι αν διδαχθεί στο μάθημα της λογικής να το ακολουθεί. Δεύτερο, να υπάρχει η αγωγή και εξάσκηση από την παιδική ηλικία, ώστε να λάβει τα βασικά μαθήματα. Μάλιστα, όπως συμβουλεύει ο Πλάτωνας, θα πρέπει να ασκηθεί στην αριθμητική και γεωμετρία. Τρίτο, επιπλέον, να τεντώνει τα αυτιά του σε αυτούς που φαίνονται ότι είναι οι καλύτεροι της εποχής του. Ακόμη, τέταρτο, να είναι τόσο εργατικός, ώστε να μην μελετάει τίποτε άλλο πέρα από τα μαθήματά του, μέρα και νύχτα. Ακόμη, πέμπτο, πράγμα που ήταν χαρακτηριστικό λίγων, να έχει δίψα για την αλήθεια, και με αυτό μόνο να ασχολείται σε ολόκληρη τη ζωή του, περιφρονώντας όλα τα άλλα για τα οποία οι περισσότεροι δείχνουν ζήλο. Έκτο, να μάθει κάποια μέθοδο, με την οποία να διακρίνει το αληθές από το ψευδές. Γιατί δεν αρκεί μόνο η επιθυμία της αλήθειας για την εύρεση αυτών που επιζητούμε, αλλά χρειάζεται να αποκτήσουμε και τη δυνατότητα να τη βρούμε. Έβδομο και τελευταίο, η εξάσκηση της μεθόδου, ώστε να μην τη γνωρίζει μόνο, αλλά και να μπορεί να τη χρησιμοποιήσει.» Γαληνός, Πρὸς Πατρόφιλον περὶ συστάσεως ἰατρικῆς, 224-225
Η Ιατρική αλλάζει. Ο Γαληνός (παρότι ο ίδιος δεν διεκδίκησε ποτέ το αλάθητο των θεωριών του) θα αποτελέσει την αυθεντία για εκατοντάδες χρόνια. Έως ότου, αυτό που ο ίδιος επιζητούσε (η αναζήτηση της αλήθειας) θα αναιρέσει τα δικά του ευρήματα.
H Έλσα Νικολαΐδου είναι συγγραφέας του βιβλίου Φιλοσοφία για όλους: Γιατί να διαβάζουμε τους αρχαίους φιλοσόφους, Μεταίχμιο, 2022
Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.
