Το νέο ελληνικό Κράτος και ο ευρύτερος Ελληνισμός, με την έννοια των αλυτρώτων πληθυσμών κατά την διάρκεια του 19ου αι. δεν μετήλθε ποτέ ενός πραγματικού Διαφωτισμού. Ούτε κατά τον 18ο αι. ο λεγόμενος Νεοελληνικός Διαφωτισμός, του οποίου το σχήμα ανέπτυξε εξαιρετικά ο Κ.Θ. Δημαράς επηρέασε ευρύτερα λαικά στρώματα μιας και οι λόγιοι, οι έμποροι και ο κλήρος, οι κατ’ εξοχήν αστικές τάξεις της εποχής απορρόφησαν τα δυτικά προτάγματα, που είχαν ήδη αρχίσει να διαμορφώνονται από την περίοδο της Αναγεννήσεως.
Η επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων κατά την καθοριστική μάχη του Ναβαρίνου το 1828 ολοκλήρωσε τον Αγώνα για την Ελευθερία και δημιούργησε ένα εν μέρει αστικό ελληνικό Κράτος, του οποίου εν τούτοις οι θεσμοί και η διάρθρωση ήρθαν κατ’ αναλογίαν και καθ’ ομοίωση δυτικών προτύπων χωρίς καμία ορθή πραγμάτωση στο ελληνικό έδαφος. Ούτως, οι Έλληνες του 19ου αι. ήρθαν από την αρχή της υπάρξεως του Κράτους τους σε αντίθεση με την Μοναρχία του Όθωνος και την Αντιβασιλεία των Βαυαρών, που προηγήθηκε. Ουσιαστικά η σχέση του προστατευομένου, που όμως εναντιώνεται συχνά-πυκνά στον προστάτη του υιοθετήθηκε ήδη από τότε με την υπόλοιπη Ευρώπη, όπως δυστυχώς συμβαίνει και σήμερα σε μεγάλο ποσοστό.
Σε αντίθεση προς την κοινή πίστη η Βυζαντινή Αυτοκρατορία και Ουμανισμό είχε αναπτύξει (έχει αρθρογραφήσει σχετικώς ο Paul Lemerle) αλλά και έναν ακμάζοντα πολιτισμό, που βεβηλώθηκε και δοκιμάστηκε δύο φορές με την λατινική και οθωμανική κατάκτηση της Βασιλευούσης το 1204 και το 1453 αντίστοιχα. Έκτοτε ο πολιτισμός απουσίασε σε σημαντικό ποσοστό από την καθημερινή ζωή του Έλληνα, που είχε βιωτικές ανάγκες να καλύψει πριν από οτιδήποτε άλλο. Σήμερα, πολλές από τις αρνητικές έξεις και συμπεριφορές μεγάλων στρωμάτων του πληθυσμού, όπως η σθεναρή αντίσταση σε κάθε ουσιαστική μεταρρύθμιση και η διάθεσης μετακυλήσεως του κόστους στον διπλανό αλλά όχι στον ίδιο, μία κατ’ εξοχήν εγωιστική και ωφελιμιστική στάση, πηγάζουν από την έλλειψη πραγματικού Διαφωτισμού. Μόνο σε μία Χώρα, που ιστορικά στερήθηκε τα διδάγματα και τα προτάγματα του Ορθού Λόγου, της Λογικής και του ρασιοναλισμού μπορούν να σταθούν τόσες διαφορετικές χρονικές στιγμές διαχρονικά τόσα πολλά λαικιστικά πολιτικά μορφώματα και εκτρώματα. Γνησίως ανατολικώς ο Έλλην πολλές φορές αναζητά ένα Μεσία να τον σώσει (μεσιανισμός) παρά στηρίζεται στις δυνάμεις του και την σκέψη του. Το σχήμα του ελλείποντος Διαφωτισμού εν Ελλάδι είναι, δυστυχώς, μάλλον το παραπάνω.
Τελικά, είναι αναγκαία η οριστική και αμετάκλητη στροφή στον δυτικό τρόπο σκέψεως και δράσεως από κοινού με την διατήρηση των στοιχείων της ελληνικής παραδόσεως και πολιτισμού, ώστε το τελικό κράμα να συνδυάζει άψογα την ανάγκη κάθε Έθνους-Κράτους να βηματίσει από κοινού με τις παγκόσμιες ανάγκες της εποχής του.
