Γιορτές που δεν γιορτάζουμε (ακόμα)

Γιορτές που δεν γιορτάζουμε (ακόμα)

Θα έχετε παρατηρήσει πως όλες οι αργίες του χρόνου είναι αφιερωμένες στο έθνος και τη θρησκεία. Σκεφτείτε παράλληλα πως όλα τα σημερινά έθνη και οι θρησκείες, είναι τυχαίες εκφάνσεις των άπειρων εθνών και θρησκειών που θα μπορούσαν να υπάρχουν στη θέση τους, στις άπειρες τροπές που θα μπορούσε να έχει πάρει η Ιστορία. Ουσιαστικά γιορτάζουμε την τυχαία ταύτισή μας με συγκυρίες. Γιορτάζουμε δηλαδή που μας έλαχε να γεννηθούμε σε αυτό τον τόπο, αυτή την εποχή και όχι κάπου αλλού και κάποτε.

Ήταν τυχαίο που οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν σε δώδεκα Ολύμπιους θεούς και όχι εννιά. Όπως είναι τυχαίο που επικράτησε ο Χριστιανισμός στη δύση. Αν την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ήταν μια άλλη θρησκεία στα σκαριά, θα γιορτάζαμε κάτι άλλο -ή τίποτα- τις περασμένες ημέρες.

Υπάρχουν όμως και φαινόμενα που υπερβαίνουν τα σύνορα της τύχης. Αν δηλαδή τον Πυθαγόρα τύγχανε να τον λένε Ξάνθιππο, το… «Ξανθίππειο Θεώρημα» θα είχε το ίδιο ακριβώς περιεχόμενο που έχει το «Πυθαγόρειο».

Υπάρχουν άπειροι τρόποι να πιστεύεις σε μια υπέρτατη δύναμη, αλλά ένας -και μόνο ένας- για να υπολογίσεις την υποτείνουσα ενός ορθογώνιου τριγώνου.

Υπάρχουν σταθμοί στην Ιστορία όπου μια ιδέα ένωσε ανθρώπους με όμοια εθνολογικά, γεωγραφικά, ιδεολογικά ή ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά υπέρ των συμφερόντων τους, στα πλαίσια μια αυτοκρατορίας ή ενός έθνους.

Υπάρχουν και σταθμοί στην Ιστορία που μια ιδέα ένωσε ανθρώπους από κάθε γωνιά της Γης υπέρ της γνώσης, μιας γνώσης που δεν θωράκισε ούτε χώρισε τους ανθρώπους γεωγραφικά, άλλα τοποθέτησε έναν νοητό πήχη, που από κάτω του υπάρχει η άγνοια και από επάνω του η οικουμενική λογική.

Τι εννοώ οικουμενική λογική; Αν καθίσουν σε ένα τραπέζι ένας άθεος, ένας χριστιανός και ένας μουσουλμάνος, ένας ειρηνιστής και ένας εξτρεμιστής, ένας κομουνιστής και ένας φασίστας, ή δύο χούλιγκαν διαφορετικών ομάδων, θα συμφωνήσουν σίγουρα σε ένα πράγμα: σε μια αριθμητική πράξη. Και γιατί να κάνουν αυτή την πράξη; Γιατί πιθανό να τους χρειαστεί σε μια οικονομική συναλλαγή. Όταν πάτε στο σούπερ μάρκετ, δεν γνωρίζετε τις πεποιθήσεις του ταμία ούτε εκείνος τις δικές σας. Παρόλα αυτά θα συμφωνήσετε στα ρέστα που πρέπει να σας δώσει, ανεξάρτητα από το ποια χώρα βρίσκεστε, ποιο είναι εκεί το επίσημο θρήσκευμα ή τι νόμισμα χρησιμοποιείτε. 

Αν δεν γνωρίζεις αριθμητική, πολύ πιθανό να μην μπορείς να συμφωνήσεις με κανέναν σε τίποτα. Αριθμητική βέβαια μαθαίνεις και στην «πιάτσα». Ένας μανάβης μπορεί να μάθει να δίνει τα ρέστα με κλειστά μάτια χωρίς να έχει μελετήσει σε βάθος μαθηματικές θεωρίες. Υπάρχουν όμως γνώσεις που δεν μαθαίνονται «στο πόδι». Είναι αδύνατο σε οποιαδήποτε τριβή σου με την καθημερινότητά να αντιληφθείς την ηλικία της Γης, να ερμηνεύσεις τα μετεωρολογικά φαινόμενα, το φαινόμενο του ηλεκτρισμού, τη λειτουργεία ενός έμβιου οργανισμού και την εξελικτική του προέλευση.

Αυτές, τις πιο σύνθετες γνώσεις, δεν είναι απαραίτητο να τις διαθέτεις για τη συναλλαγή σου στο σούπερ μάρκετ και για την επιβίωσή σου γενικότερα. Πρέπει όμως, να τις διαθέτουν κάποιοι άλλοι, γιατί ενίοτε τους χρειάζεσαι. Ένας άνθρωπος που γνωρίζει «νεράκι» τις προσευχές της θρησκείας του, τι θα κάνει όταν αρρωστήσει; Θα αναζητήσει προφανώς έναν ιατρό κι όχι τον παπά της ενορίας του.

Οι περισσότεροι από εμάς ήμαστε σήμερα σώοι και αβλαβείς χάρη στην επιστήμη, παρόλα αυτά δεν τη γιορτάζουμε ποτέ. Γιορτάζουμε πράγματα που δίχως αυτά θα βρισκόμασταν σήμερα εδώ, αλλά θα μιλούσαμε άλλη γλώσσα, θα πιστεύαμε σε άλλο θεό και θα πληρώναμε φόρους σε άλλο έθνος - κράτος.

Θα μου πείτε τώρα, μηδενίζεις τους αγώνες των προγόνων μας για ελευθερία; Όχι. Ο αγώνας για ελευθερία εξελίσσεται στο διηνεκές. Το θέμα είναι ποιες πτυχές του αντιλαμβάνεσαι. Ως αγώνα απελευθέρωση των Ισραηλιτών από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία; Των Ρωμιών από τους Οθωμανούς; Αυτή, ναι, είναι μια πτυχή. Και είναι η πιο ευδιάκριτη:  να αναγνωρίζεις δηλαδή την απελευθέρωση ενός λαού από μια ξένη κυριαρχία. Μα δεν είναι πάντα πανάκεια. Το Ιράν είναι σήμερα εθνικά ανεξάρτητο, αλλά ρωτήστε μια Ιρανή πόσο ελεύθερη νιώθει. Λιγότερο ίσως από μια Παλαιστίνια που ζει στο Ισραήλ.

Η ελευθερία είναι μία ακόμα ιδέα. Δεν έχει επιστημονική οντότητα, αλλά έχει έναν οικουμενικό χαρακτήρα. Και ο οικουμενικός χαρακτήρας της ελευθερίας, δεν είναι ταυτόσημος με την ανεξαρτησία ενός έθνους (που μπορεί κάλλιστα να έχει δικτατορικό καθεστώς) αλλά τις νομοθετημένες ατομικές ελευθερίες, τα ανθρώπινα και εργασιακά δικαιώματα, τις ίσες ευκαιρίες, την ανεξιθρησκεία, την παιδεία που δεν κάνει κατήχηση αλλά προσφέρει γνώση.

Είναι εύκολο να γιορτάζεις μια εθνική ή θρησκευτική επέτειο. Το έκανε η δικτατορική κυβέρνηση του Παπαδόπουλου, το κάνει αριστερή κυβέρνηση Τσίπρα. Είναι εύκολο για κάθε έθνος-κράτος να γιορτάζει το τυχαίο γεγονός ότι η σημαία του έχει αυτά τα χρώματα, τα εδάφη του εκείνα τα σύνορα και ο λαός του την τάδε θρησκευτική πίστη, και το αίμα που χύθηκε (δικαίως ή αδίκως) για να υπερασπιστούνε αυτά τα σύμβολα που, αν και τυχαία, είναι τόσο βαθιά χαραγμένα μέσα τους.

Πότε θα γιορτάσουμε τις ειρηνευτικές διαδικασίες και συνθήκες μεταξύ των εθνών; Τις ελευθερίες που μας προσφέρουν οι σύγχρονες φιλελεύθερες δημοκρατίες; Τις ανέσεις και την υγεία που μας έχουν εξασφαλίσει τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας;  Το δρόμο που άνοιξαν στο παγκόσμιο πνεύμα οι μεγάλοι φιλόσοφοι, από τον Σωκράτη και τον Αριστοτέλη έως τον Ντεκάρτ και τον Τζων Λοκ; Πότε θα τιμήσουμε την Υπατία που δολοφονήθηκε από φανατικούς θρήσκους; Τον Γαλιλαίο που αναγκάστηκε να «ομολογήσει» πως η Γη δεν γυρίζει ενώπιον της Ιεράς Εξέτασης; Πότε θα αποκτήσουμε μια γιορτή των επιστημών, των τεχνών, της φιλοσοφίας, των ελευθεριών και των δικαιωμάτων;

Οι γιορτές μας έχουν σύνορα. Και εκατέρωθεν των συνόρων ζούνε άνθρωποι που μιλούν άλλες γλώσσες και πιστεύουν σε άλλους θεούς. Αυτοί οι άνθρωποι μπορεί παράλληλα να μοιράζονται ίδιες αξίες, να απολαμβάνουν τα ίδια αγαθά του σύγχρονου πολιτισμού, να αναγνωρίζουν και να αποδέχονται οικουμενικές ιδέες και αλήθειες, με τη μόνη διαφορά, ότι οι ιδέες αυτές δεν έχουν μπει βαθιά στο πετσί τους για να τις γιορτάσουνε από κοινού. Τις βλέπουνε επιδερμικά. Και δεν είναι δική τους η ευθύνη. Έτσι το θέλουν οι εθνικές παραδόσεις. Έτσι τους «μεγάλωσαν».

Γιορτάζουμε την ταυτότητά μας βασισμένη σε τυχαία γεγονότα. Έτυχε να γεννηθούμε Έλληνες, έτυχε να βαφτιστούμε χριστιανοί. Δυο συγκυρίες ανάμεσα σε άπειρες που θα μπορούσε να μας επιφυλάξει η Ιστορία. Ουδέποτε γιορτάζουμε την αληθινή μας ταυτότητα, βασισμένη στην αιτιοκρατία. Η επιστημονική γνώση που αντλούμε στην πορεία μας στο ανεξερεύνητο, θα ήταν ίδια, σε όποια γλώσσα και αν την καταγράφαμε. Το ίδιο και η αυτογνωσία, δηλαδή ο ανθρωπισμός. Αλλά αυτή η λαμπρή μας ιδιότητα, η γνωστική, που μας ενώνει, επισκιάζεται από την άλλη μας ιδιότητα, την φαντασιακή, που μας χωρίζει.