«Η Φύση και οι Φυσικοί νόμοι κείτονταν κρυμμένοι μες στη νύχτα. Και είπε ο Θεός: Γεννηθήτω ο Νεύτων! Και όλα έγιναν φως».
Η φράση ανήκει στον Άγγλο ποιητή του 18ου αιώνα Alexander Pope. Από το σχέδιο επιτύμβιου για τον Ισαάκ Νεύτωνα που πέθανε το 1727.
Ο Νεύτωνας θεωρείται ο πατέρας της Κλασσικής Φυσικής. Ο Νόμος της Παγκόσμιας Έλξης και οι τρεις Νόμοι της Κίνησης «φώτισαν» την ανθρώπινη γνώση της εποχής. Το μήλο που έπεσε στο κεφάλι του Νεύτωνα ίσως να είναι απλά ένας θρύλος, αλλά η βαρύτητα που έλκει όλα τα μήλα είναι Νόμος.
Ο Ίλυα Πριγκοζίν, Βέλγος νομπελίστας φυσικοχημικός, είχε πει πως η πειραματική μέθοδος της νεότερης επιστήμης εγκαινιάζει ένα νέο διάλογο του Ανθρώπου με τη Φύση. Η Φύση, βέβαια, είπε ο Πριγκοζίν , στην οποία απευθύνονται οι ερωτήσεις της πειραματικής διαδικασίας, είναι απλοποιημένη, προπαρασκευασμένη και συχνά ακρωτηριασμένη.
Ένα μικρό και απλοποιημένο μέρος της Φύσης, αυτό μες το οποίο ζούμε και περπατούμε, αποκρίνεται στα ερωτήματά μας σύμφωνα με του νόμους του Νεύτωνα. Μα πέρα από τον ορίζοντα της ματιάς μας, αλλά και έξω από τα όρια της κοινής μας σκέψης, το σύμπαν, όπως το περιέγραψε ο Αϊνστάιν, δίνει άλλες απαντήσεις στα ίδια ερωτήματα. Η Θεωρία τη Σχετικότητας διαψεύδει την Κλασσική Φυσική του Νεύτωνα, όχι στα μήλα, αλλά στα άστρα και το μακρινό ταξίδι του φωτός που ακτινοβολούν.
Οι νόμοι που θεσπίζουμε οι άνθρωποι μπορούν σε ένα βαθμό να παραλληλιστούν με τους νόμους που ορίζει η φύση. Όπως ο νόμος της βαρύτητας έλκει όλα τα σώματα, όμοια και οι νόμοι του κράτους οφείλουν -ιδανικά- να ισχύουν για όλους τους πολίτες. «Τι μας λες τώρα;», θα μου πείτε κάποιοι δικαίως, «κάποιοι τους τσαλακώνουν και τους κάνουν κουρελόχαρτα». Σε αντίθεση με τους νόμους της φύσης που είναι «ατσαλάκωτοι», οι νόμοι της πολιτείας καταπατώνται συχνά. Και αυτό είναι αφενός ένα κουσούρι μας αλλά αφετέρου ένα προτέρημα. Κουσούρι γιατί όταν ένας δίκαιος νόμος καταπατάται, δημιουργείται κοινωνία με δύο μέτρα και δύο σταθμά. Προτέρημα γιατί όταν ένας άδικος νόμος αγνοείται, γεννάται ελευθερία που πρότινος καταπατήθηκε από το νόμο.
Το Απαρτχάιντ ήταν ένας άδικος νόμος γιατί έμοιαζε με μια βαρύτητα άνισα κατανεμημένη. Αν ήσουν λευκός «πετούσες» σαν πούπουλο, αν ήσουν νέγρος «σερνόσουν» σαν ερπετό. Η δράση του Νέλσον Μαντέλα τον οδήγησε στη φυλακή, αλλά αργότερα χάρισε την ελευθερία σε έναν ολόκληρο λαό. Απαρτχάιντ δεν υφίσταται σήμερα πουθενά στον κόσμο, αλλά νομιμοποιημένα προνόμια απολαμβάνουν πολλοί συμπολίτες μας, με ή χωρίς εξουσία, χωρίς πάντα να αντιλαμβανόμαστε ότι λειτουργούν εις βάρος του συνόλου. Τα προνόμια αυτά είθισται να αποκαλούνται και «κατακτήσεις».
Ο Νόμος της Βαρύτητας δεν μπορεί να χαρακτηριστεί δίκαιος ή άδικος. Είναι ένας κοινός παρονομαστής κάτω από τα πόδια όλων των ανθρώπων. Χρειαζόμαστε ένα χρόνο από τη γέννησή μας για να τον «αντιμετωπίσουμε» και να σταθούμε όρθιοι στα πόδια μας, και χρόνια αργότερα μπορεί να επιδοθούμε στο άλμα επί κοντό και να «πετάξουμε» μέχρι και έξι μέτρα πάνω από τη γη, ο κάθε ένας με τις δυνάμεις του, αλλά επί ίσοις όροις.
Οι νόμοι της πολιτείας μας, σε αρκετές περιπτώσεις, ομοίως, δεν είναι αντικειμενικά δίκαιοι ή άδικοι. Είναι ένας κοινός παρονομαστής, ένα κοινωνικό συμβόλαιο, κάτω από τα «πόδια» μας, πάνω στο οποίο καλούμαστε να συμβιώσουμε αρμονικά. Δεν υπάρχουν αντικειμενικά ορθές Ώρες Κοινής Ησυχίας, αλλά θα ήταν πρακτικά αδύνατο να κοιμηθούμε αν οποιαδήποτε ώρα της ημέρας ο κάθε ένας μπορούσε να παίξει πιάνο, να καρφώσει ένα κάδρο στον τοίχο ή να μιλήσει στο μπαλκόνι με τον γείτονα. Δεν υπάρχει αντικειμενικά δίκαιος φορολογικός συντελεστής αλλά θα ήταν αδύνατο να χρηματοδοτηθεί το σύστημα υγείας σε μια κοινωνία φοροφυγάδων.
Σε αντίθεση όμως με τους νόμους της φύσης, οι δικοί μας νόμοι αλλάζουν, και μάλιστα συχνά. Είτε μέσα από κυβερνητικά προγράμματα, είτε κάτω από την λαϊκή δυσαρέσκεια και τις κινητοποιήσεις που τελικά αγγίζουν τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες.
Αλλάζουν και σε έκτακτες καταστάσεις όπως μιας πανδημίας που βιώνουμε σήμερα. Γιατί οι νόμοι της πολιτείας μας, όμοια με τους νόμους του Νεύτωνα, δεν είναι «πάντως καιρού». Και αν από την εποχή του Κλεισθένη μέχρι χθες νομοθετούσαμε κάνοντας διάλογο μεταξύ ημών των ανθρώπων, σήμερα, εκτάκτως, καλούμαστε να νομοθετήσουμε κάνοντας διάλογο με τη Φύση ως ανωτέρα βία. Ένα πειραματικό διάλογο παράλληλο με εκείνο που κάνουν οι ερευνητές επιστήμονες στην αναζήτηση του «όπλου» ενάντια στον κορωνοϊό.
CoverPhoto: Digalakis Photography
