Η πανδημία που διανύουμε, πέρα από την εξάπλωσή της χάρη στη μεταδοτικότητα του ιού, «απολαμβάνει» και μια δεύτερη «εξάπλωση» χάρη στη σημερινή μετάδοση της πληροφορίας, η οποία και προηγείται.
Η τεχνολογία του διαδικτύου έχει ως αποτέλεσμα τον πιο πληροφορημένο πληθυσμό στην ιστορία της ανθρωπότητας αλλά ταυτόχρονα και τον πιο παραπληροφορημένο.
Καθούμενος στον καναπέ σου με το κινητό ανά χείρας, μπορείς να μάθεις τον ημερήσιο αριθμό θανάτων από Covid19 στην Βραζιλία, αλλά και να διαβάζεις και τα «σχέδια των πολυεθνικών που εφηύραν τον ιό για να πουλήσουν εμβόλια».
Η τεχνολογία που έχουμε σήμερα στις τσέπες μας είναι ένα αποτέλεσμα μακροχρόνιας επιστημονικής έρευνας και προόδου που βασίστηκε αποκλειστικά στο πείραμα. Η πειραματική μέθοδος είναι μοναδική οδός της επιστήμης, μια οδός που μας έφερε στο σημερινό σταυροδρόμι.
Η τηλεόρασή σας, ο υπολογιστής σας, οι ηλεκτρικές σας συσκευές, το αυτοκίνητο ή το ποδήλατο που οδηγείτε, ο κινηματογράφος σας, το αεροπλάνο που σας ταξιδεύει, αλλά και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη που απολαμβάνετε, τίποτα απ’ όλα αυτά δεν θα λειτουργούσε και δεν θα επιδρούσε ευεργετικά, δίχως να είχαν προηγηθεί εκατοντάδες, χιλιάδες (αποτυχημένα στην πλειοψηφία τους) πειράματα.
Η πρόοδος του πολιτισμού μας βέβαια, δεν αφορά μόνο την επιστήμη και την τεχνολογία, αλλά και την πολιτική βούληση. Το γεγονός ότι ένας χαμηλόμισθος ασφαλισμένος στην σημερινή Ευρώπη απολαμβάνει καλύτερη ιατρική περίθαλψη από τη βασίλισσα Βικτώρια στο Ηνωμένο Βασίλειο του 1850, δεν οφείλεται μόνο στην πρόοδο της ιατρικής επιστήμης, αλλά και στην εκδημοκράτηση της έρευνας και εφαρμογής της, έξω από τα τείχη ενός παλατιού.
Πώς προόδεψε άραγε η πολιτική πλάι στην επιστήμη; Το να εντοπίσουμε τις ιστορικές συγκυρίες είναι ένα μεγάλο εγχείρημα που υπερβαίνει το σκοπό αυτού του κειμένου. Το μόνο βέβαιο είναι ένα: Ότι και η πολιτική πρόοδος βασίστηκε και βασίζεται ακόμα σε πειράματα. Αυτό που αλλάζει, είναι τα συστατικά και η μελέτη που προηγείται του πειράματος.
Η Αρχαία Αθηναϊκή Δημοκρατία ήταν ένα πείραμα, το 1ο Ομοσπονδιακό Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν ένα πείραμα, ο Υπαρκτός Σοσιαλισμός της Σοβιετικής Ένωσης ήταν ένα πείραμα, ο Εθνικοσοσιαλισμός του Χίτλερ ήταν ένα πείραμα, η Σοσιαλδημοκρατία είναι ένα πείραμα, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών είναι ένα πείραμα, η καθιέρωση της Πενθήμερης Οκτάωρης Εργασίας είναι ένα πείραμα. Το Εθνικό Σύστημα Υγείας είναι πείραμα, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα πείραμα, τα Προγράμματα Στήριξης (μνημόνια) στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου ήταν πειράματα, κάθε μεταρρύθμιση που συμβαίνει σε κάθε έθνος-κράτος είναι πείραμα. Και οι πολιτικές για την αντιμετώπιση της Πανδημίας, είναι και αυτές σε ένα βαθμό πειράματα.
Η σύγχρονη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία μπορούμε πια με βεβαιότητα να πούμε ότι είναι ένα πετυχημένο πείραμα σε αντίθεση με εκείνα του Στάλιν και του Χίτλερ, αλλά ένας μεγάλος αριθμός πολιτικοκοινωνικών πειραμάτων είναι στην κρίση του καθενός και του ιστορικού του μέλλοντος.
Ποια είναι όμως η διαφορά του εκάστοτε πολιτικού ή κοινωνικού πειράματος από εκείνα που διαδέχεται; Από ποσοτικής άποψης είναι πιστεύω δύο: Ο μεγάλος αριθμός των δεδομένων (ιστορικού) βασισμένος σε προγενέστερα πειράματα και η αυξανόμενη αφθονία σε πόρους στη διάθεση αυτών που παίρνουν τις αποφάσεις, βάσει της ραγδαίας αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ τα τελευταία 150 χρόνια. Υπάρχει όμως και μια ποιοτική διαφορά: Ο ρόλος της επιστήμης στην λήψη των αποφάσεων. Με τα όποια λάθη συνεπάγεται σε αυτό. Πολλοί άνθρωποι πέθαναν στην αποτυχημένη προσπάθειά τους να πετάξουν πριν από τους αδερφούς Ράιτ, αλλά το αεροπλάνο είναι σήμερα ο ασφαλέστερος τρόπος να μετακινηθείς. Η συμβολή της επιστήμης στην άσκηση πολιτικής λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο. Όπως είπε εύστοχα και ο Καρλ Σαγκάν, «Η μεγάλη απώλεια θα ήταν να αγνοήσουμε τα αποτελέσματα των κοινωνικών πειραμάτων επειδή φαίνονται ιδεολογικά δυσάρεστα».
Οι άνθρωποι που «στέκονται» κάπου μεταξύ πολιτικής, αγοράς και επιστήμης, είθισται να αποκαλούνται «τεχνοκράτες». Μια πρόσφατα παρεξηγημένη λέξη, απόρροια των αποφάσεων που κλήθηκαν να πάρουν πρόσωπα με ακαδημαϊκή και συνάμα επιχειρηματική εμπειρία, αλλά χωρίς «λαϊκή νομιμοποίηση». Την περασμένη δεκαετία, όταν τα Υπουργία Οικονομικών των κρατών του Ευρωπαϊκού Νότου, λειτουργούσαν υπό την ασφυκτική πίεση τεχνοκρατών των «θεσμών» ακούσαμε στον αντίποδα την φράση : «οι άνθρωποι δεν είναι αριθμοί». Είναι σαφές πως δεν είμαστε αριθμοί, είμαστε σύνθετες βιοχημείες γεμάτες συναισθήματα. Αλλά πέρα από βιοχημείες, είμαστε και «φύσει πολιτικά ζώα», όπως είχε πει ο Αριστοτέλης. Κι όσο η πολιτική (ως αποτύπωμα) είναι ένα μετρήσιμο μέγεθος, δεν θα παύει να μετράει και εμάς.
Tο να κάνεις πολιτική χωρίς να συμβουλεύεσαι τους αριθμούς, είναι σαν να κάνεις ένα πείραμα χημείας δίχως να έχεις κάνει πρώτα τους υπολογισμούς στο χαρτί. Το να σου «βγει» ένα τυχαίο πείραμα, είναι σα να παίζεις «τυχερά παιχνίδια». Κανείς δεν σου εγγυάται βέβαια ότι θα πετύχει όσες κόλλες χαρτί κι αν γεμίσεις με αριθμούς. Μα μόνο έτσι προοδεύει η επιστήμη – και εντέλει και η κοινωνία.
Σήμερα η παγκόσμια πολιτική βούληση δρα υπό την ασφυκτική πίεση: από την μία των επιδημιολόγων, των «Τεχνοκρατών Υγείας» και των μαθηματικών μοντέλων που παράγουν αναφορικά με την εξάπλωση του Covid19, και από την άλλη των οικονομικών επιτελείων που κρίνουν ποιες λύσεις είναι βιώσιμες.
Βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι. Και θα ακουστεί κυνικό, αλλά ώσπου να ολοκληρωθεί η πειραματική φάση των εμβολίων που παρασκευάζονται, θα ζούμε υπό την διαρκή πειραματική λήψη αλλεπάλληλων «ενοχλητικών» μέτρων.
Από τις πολλές προτάσεις μέτρων που ακούμε και διαβάζουμε, νηφάλιες και κραυγαλέες, μια καλή ιδέα είναι να νομοθετούμε αυτές που είναι αποτέλεσμα μιας σοβαρής μελέτης. Κι εκεί ακριβώς έγκειται και η διαφορά μεταξύ της πληροφόρησης και της παραπληροφόρησης. Η δεύτερη συνιστά πειράματα δίχως προηγούμενη μελέτη, δηλαδή να αφήσουμε το μέλλον μας στο «τροχό της τύχης».
