Καμιά φορά αναρωτιέμαι πώς στο καλό βγάλαμε σαν κοινωνία τα τελευταία 4-5 χρόνια. Σκέφτομαι και προσπαθώ να θυμηθώ πώς ήταν τα πράγματα τέτοια εποχή το 2009, το 2010 και πώς σήμερα. Και πραγματικά απορώ. Έχω δε την αίσθηση ότι τόσο η πορεία μας μέχρι εδώ, όσο και η συνολική πορεία μέχρι να βγούμε από την κρίση (όποτε βγούμε), συμπεριλαμβάνει υπερβολικά περισσότερο χρόνο από όσον θα ήταν απαραίτητος, αν υπήρχαν κάποιες άλλες προϋποθέσεις.
Ποιες είναι αυτές; Θα προσπαθήσω να παραθέσω μερικές.
Μια κοινωνία για να προχωρήσει χρειάζεται ένα όραμα, έναν στόχο. Συνήθως αυτό το όραμα το εμπνέει ένας ηγέτης ή ένα ιδεολογικό ρεύμα ή μια γενικότερη τάση. Εμείς δυστυχήσαμε σε όλα αυτά. Η Ελλάδα του 2007 και του 2008 δεν είχε ιδέα πού ήθελε να πάει, από το 2010 δε, ήθελε να πάει ξανά στο 2009. Αυτό όμως δεν είναι ένα όραμα που σε βγάζει από την κρίση.
Η κρίση ήρθε σε μια εποχή που η πολιτική ηγεσία ήταν απερίγραπτα ανεπαρκής. Ξεκινώντας από τους πρωθυπουργούς – κληρονόμους (Καραμανλής – Παπανδρέου) και πηγαίνοντας και πιο κάτω, είχαμε την ατυχία να ξαναζήσουμε αυτό που θα έπρεπε να ξέρουμε και από την ιστορία: οι δυναστείες μπορεί να ξεκινάνε από πολύ ισχυρές προσωπικότητες, με ξεχωριστές ικανότητες, αλλά συνήθως καταλήγουν σε εκφυλισμό. Εμείς είχαμε την δυστυχία να έχουμε στην ηγεσία της χώρας τα αποτελέσματα αυτού του εκφυλισμού. (πήγα να γράψω την ατυχία, αλλά αφού τους ψηφίσαμε, δεν ήταν θέμα τύχης).
Ταυτόχρονα, συναντηθήκαμε με τα αποτελέσματα του εκμαυλισμού της κοινωνίας, που συντελέστηκε τις δεκαετίες του ’80 και του ’90. Τότε που η παραγωγική, δημιουργική εργασία και η προσωπική πρόοδος και αριστεία έπαψαν να είναι δείκτες επιτυχίας. Τότε που αυτός που δούλευε ήταν ο «μαλάκας» και αυτός που τα έπαιρνε ήταν ο «γάτος». Τότε που όλα εξισώθηκαν προς τα κάτω και όποιος ξεχώριζε προς τα πάνω έμπαινε στο κρεβάτι του Προκρούστη.
Μιλάω για την εποχή που η μόρφωση σε οδηγούσε στο ταμείο ανεργίας ή σε μια υπαλληλική θέση, συνήθως με αφεντικό ή προϊστάμενο τον αφισοκολλητή ή τον παρατρεχάμενο του κάθε παρακμιακού πολιτευτή. Την εποχή που ο άριστος Αλβανός μαθητής μπορούσε να μιάνει τη σημαία, αλλά ο αρχηγός μια κατάληψης στους Αμπελόκηπους έγινε αρχηγός κόμματος και επίδοξος πρωθυπουργός.
Οι δυστυχίες μας όμως δεν σταματάνε σε αυτά. Υπόστρωμα σε όλα αυτά ήταν οι εθνικοί μας μύθοι. Ενώ ο κόσμος άλλαζε ρότα με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, με τις νέες τεχνολογίες, με την Ευρωπαϊκή ενοποίηση, εμείς ήμασταν έτοιμοι να πιστέψουμε τη «δήλωση του Κίσινγκερ», να προωθήσουμε email που υποστήριζαν ότι τα στελέχη των ξένων πολυεθνικών μάθαιναν Ελληνικά για να σκέφτονται σωστά ή ότι η μόνη γλώσσα που καταλαβαίνουν οι υπολογιστές είναι η αρχαία ελληνική, χάρη στη «γεωμετρική δομή της». Διαστημικού βεληνεκούς μπούρδες δηλαδή, που κολάκευαν την τεμπελιά μας και την αντίληψη ότι ο κόσμος μας χρωστάει, με αποτέλεσμα να βρεθούμε να χρωστάμε εμείς σε όλο τον κόσμο. Ίσως μάλιστα να είμαστε η μοναδική κοινωνία που αντιλαμβάνεται ολόκληρο τον κόσμο, με ένα απλό δίπολο: «φιλέλληνες» και «ανθέλληνες». Πιο ομφαλοσκοπική θεώρηση δεν μπορώ να φανταστώ.
Σε όλο αυτό το σκηνικό βέβαια δεν μένει αμέτοχη και η κρατικοδίαιτη θρησκεία, έτοιμη πάντα να υποδαυλίσει όλα τα φοβικά σύνδρομα, όσο παράλογα κι αν είναι, αρκεί να της δίνουν πρόσβαση στα παιχνίδια εξουσίας. Έτσι, την εποχή που όλος ο ανεπτυγμένος πλανήτης δικτυωνόταν και ένας νέος κόσμος με απίστευτες ευκαιρίες άνοιγε, η συζήτηση εδώ ήταν για το αν η ταυτότητα ενός ανθρώπου είναι αυτό που γράφει ένα κρατικό έγγραφο. Την εποχή που τα ανθρώπινα δικαιώματα έγιναν ζητούμενο σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο, εδώ η χριστιανική ταφή παραμένει ο μόνος εφικτός τρόπος να εγκαταλείψεις τον κόσμο, οι άνθρωποι συνεχίζουν να χωρίζονται σε άντρες, γυναίκες και ανώμαλους και όποιος πει ότι δίνουμε τσάμπα λεφτά για να ταξιδεύει μια φλόγα, πέφτει θύμα – ευτυχώς αναποτελεσματικών – αφορισμών.
Αλλά μήπως και ο όρος «προοδευτικός» δεν έχει χάσει την αξία του; Στην πολιτική οι «δυνάμεις της προόδου» στην καλύτερη περίπτωση θέλουν να γυρίσουν το χρόνο πίσω, στη χειρότερη λένε ακριβώς τα ίδια πράγματα που έλεγαν και πριν από 30 χρόνια, με τον ίδιο ξύλινο και ξεπερασμένο λόγο..
Πολλά ακόμα θα μπορούσα να γράψω, αλλά νομίζω η ουσία είναι αντιληπτή. Δεν είναι η οικονομική κρίση το μεγάλο μας πρόβλημα. Η διαχείριση της κρίσης θα ήταν διαφορετική και τα αποτελέσματα θα ήταν διαφορετικά, αν δεν είχαμε την ατυχία να ζούμε στην εποχή του ορθολογισμού, στη χώρα του παραλογισμού.
