Προσθέστε στη λίστα των «συναισθηματικών» κινδύνων για την υγεία και τον ήχο της σιωπής, και βάλτε τους στενούς συναισθηματικούς δεσμούς στη λίστα των παραγόντων που προστατεύουν την υγεία. Μελέτες που έγιναν επί περισσότερες από δύο δεκαετίες σε πάνω από τριάντα επτά χιλιάδες ανθρώπους δείχνουν ότι η κοινωνική απομόνωση —η αίσθηση ότι δεν έχεις κανένα με τον οποίο να μπορείς να μοιραστείς τα βαθύτερα συναισθήματά σου ή να έχεις μια στενή επαφή — διπλασιάζει τους κινδύνους ασθένειας ή θανάτου.
Σύμφωνα με τα συμπεράσματα μιας αναφοράς στο περιοδικό Science το 1987, από μόνη της η απομόνωση «είναι τόσο καθοριστική για τα ποσοστά θνησιμότητας όσο είναι και το κάπνισμα, η υπέρταση, η αυξημένη χοληστερίνη, η παχυσαρκία και η έλλειψη σωματικής άσκησης». Και, πράγματι, το κάπνισμα αυξάνει τους κινδύνους θνησιμότητας κατά ένα ποσοστό μόλις 16 τοις εκατό, ενώ η κοινωνική απομόνωση κατά 20 τοις εκατό, με αποτέλεσμα να συνιστά έναν σημαντικό κίνδυνο για την υγεία.
Η απομόνωση είναι σκληρότερη στους άνδρες παρά στις γυναίκες. Απομονωμένοι άνδρες είχαν δύο με τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν από όσες είχαν εκείνοι που διατηρούσαν κοινωνικούς δεσμούς. Για τις απομονωμένες γυναίκες, ο κίνδυνος ήταν μιάμιση φορά μεγαλύτερος από ό,τι στις περισσότερο δραστήριες κοινωνικά γυναίκες. Η διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών στην επίδραση της απομόνωσης μπορεί να οφείλεται στο ότι οι γυναικείες σχέσεις τείνουν να είναι συναισθηματικά στενότερες από αυτές των ανδρών. Λίγα στοιχεία από αυτούς τους κοινωνικούς δεσμούς για μια γυναίκα μπορεί να είναι πιο παρηγόρα από ό,τι ο ίδιος μικρός αριθμός φίλων για τον άνδρα.
Φυσικά, η μοναξιά δεν είναι το ίδιο με την απομόνωση. Πολλοί άνθρωποι οι οποίοι ζουν μόνοι ή έχουν λίγους φίλους είναι ευχαριστημένοι και υγιείς. Γ ια να το θέσω πιο σωστά, η αιτία ενός παθολογικού κινδύνου είναι η υποκειμενική αίσθηση ότι είσαι αποκομμένος από τους άλλους και δεν έχεις σε ποιον να στραφείς. Αυτό το εύρημα είναι δυσοίωνο αν εξεταστεί υπό το φως της αυξανόμενης απομόνωσης που υποθάλπεται από τη μοναχική τηλεθέαση και την άμβλυνση κάποιων κοινωνικών συνηθειών, όπως ήταν οι λέσχες ή οι κοινωνικές επισκέψεις, και ενισχύει τη μεγάλη σπουδαιότητα των ομάδων αυτοβοήθειας, όπως είναι οι διάφορες ομάδες Ανώνυμων Αλκοολικών που λειτουργούν ως υποκατάστατα κοινωνικής συναναστροφής.
Η ισχύς της απομόνωσης ως παράγοντας θνησιμότητας —και η θεραπευτική δύναμη των στενών δεσμών— μπορούν να ιδωθούν στη μελέτη που έγινε σε περισσότερους από εκατό ασθενείς οι οποίοι είχαν υποβληθεί σε μεταμόσχευση μυελού των οστών39. Από τους ασθενείς που ένιωθαν ότι είχαν έντονη συναισθηματική στήριξη από τους συντρόφους τους, την οικογένειά τους ή τους φίλους τους, το 54 τοις εκατό έζησε άλλα δύο χρόνια μετά τις μεταμοσχεύσεις, έναντι μόνο 20 τοις εκατό αυτών που ανέφεραν μειωμένη συναισθηματική στήριξη. Παρόμοια, πιο ηλικιωμένοι που υποφέρουν από καρδιακά νοσήματα, αλλά έχουν δύο ή και περισσότερα άτομα στη ζωή τους, στα οποία μπορούν να απευθυνθούν για συναισθηματική στήριξη, έχουν περισσότερες από δύο φορές πιθανότητες να ζήσουν πάνω από ένα χρόνο μετά από μια καρδιακή προσβολή από όσο έχουν αυτοί που στερούνται μια τέτοια στήριξη.
Ίσως η πιο χαρακτηριστική μαρτυρία σχετικά με τη θεραπευτική δύναμη των συναισθηματικών δεσμών είναι μια σουηδική μελέτη που δημοσιεύθηκε το 1993. Σε όλους τους άνδρες που ζούσαν στην πόλη του Γκέτεμποργκ και είχαν γεννηθεί το 1933 προσφέρθηκε μια δωρεάν ιατρική εξέταση. Επτά χρόνια αργότερα, οι 752 άνδρες που είχαν εξεταστεί τότε κλήθηκαν και πάλι. Από αυτούς, οι 41 είχαν στο μεταξύ πεθάνει.
Οι άνδρες που είχαν αρχικά βρεθεί ότι ζούσαν κάτω από έντονο συναισθηματικό στρες είχαν ένα ποσοστό θνησιμότητας τρεις φορές μεγαλύτερο από αυτούς που ανέφεραν ότι η ζωή τους ήταν ήρεμη και γαλήνια. Η συναισθηματική στενοχώρια οφειλόταν σε διάφορα γεγονότα όπως σοβαρά οικονομικά προβλήματα, ανασφάλεια στη δουλειά ή απώλεια της εργασιακής θέσης, κάποια δικαστική περιπέτεια ή ένα διαζύγιο. Το γεγονός ότι είχαν βιώσει τρία ή περισσότερα περιστατικά όπως τα παραπάνω μέσα στο χρόνο πριν την εξέταση αποτελούσε έναν ακόμα ισχυρότερο δείκτη πρόγνωσης πιθανού θανάτου στα επόμενα επτά χρόνια από όσο άλλοι παθολογικής αιτιολογίας παράγοντες, όπως υπέρταση, υψηλή συγκέντρωση τριγλυκεριδίων στο αίμα ή υψηλά επίπεδα χοληστερίνης.
Και όμως, ανάμεσα στους άνδρες που έλεγαν ότι είχαν ένα σταθερό πλέγμα προσωπικών σχέσεων -σύζυγο, στενούς φίλους και τα σχετικά— δεν υπήρχε καμιά απολύτως σχέση μεταξύ υψηλών επιπέδων στρες και θνησιμότητας. Έχοντας ανθρώπους να στραφούν και να μιλήσουν, ανθρώπους οι οποίοι μπορούσαν να τους προσφέρουν παρηγοριά, βοήθεια και συμβουλές, θωρακίζονταν απέναντι στις θανατηφόρες συνέπειες των κακουχιών της ζωής και των ψυχικών τραυμάτων.
Η ποιότητα αλλά και ο ικανός αριθμός αυτών των σχέσεων φαίνεται ότι είναι το κλειδί στην εξουδετέρωση του άγχους. Οι αρνητικές σχέσεις έχουν το δικό τους τίμημα. Για παράδειγμα, οι συζυγικοί καβγάδες έχουν αρνητική επίπτωση στο ανοσοποιητικό σύστημα. Μια μελέτη συγκατοίκων φοιτητών σε κολέγιο αποκάλυψε ότι όσο περισσότερο αντιπαθούσαν ο ένας τον άλλο, τόσο περισσότερο ευάλωτοι ήταν σε κρυολογήματα και γρίπη, και τόσο συχνότερα επισκέπτονταν το γιατρό τους. Ο Τζων Κατσιόπο, ο ψυχολόγος από το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Οχάιο, που πραγματοποίησε αυτή την έρευνα, μου είπε:
«Οι πιο σημαντικές σχέσεις στη ζωή σου, οι άνθρωποι που βλέπεις σε καθημερινή βάση φαίνεται πως είναι οι πιο καθοριστικοί παράγοντες για την υγεία σου. Και όσο περισσότερο ουσιαστική είναι η σχέση για τη ζωή σου, τόσο περισσότερο ρόλο παίζει στην υγεία σου».
***
