H Φινλανδία είναι η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα η οποία, στα πλαίσια ενός κοινωνικού πειράματος, ξεκίνησε στην αρχή της χρονιάς να δίνει επίδομα €560 μηνιαίως σε έναν αριθμό ανέργων, χωρίς καμία άλλη προϋπόθεση. Το ποσό αυτό θα αντικαταστήσει όλα τα υπάρχοντα επιδόματα που τυχών λαμβάνουν οι δικαιούχοι, ενώ θα συνεχίσουν να το λαμβάνουν ακόμα και αν στο μεταξύ βρουν δουλειά.
Με το σύστημα που ισχύει σήμερα στην Φινλανδία - όπως και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, αν κάποιος δικαιούχος βρει δουλειά αυτόματα παύει να λαμβάνει το επίδομα. Έτσι, πολλοί άνεργοι δεν έχουν κίνητρο να ψάξουν για δουλειά, αφού θεωρούν ότι δεν αξίζει τον κόπο να δουλεύουν για τα ίδια ή ακόμα και λίγο περισσότερα από όσα παίρνουν από τα επιδόματα. Η Φινλανδική κυβέρνηση πιστεύει ότι αν ο αποδέκτης του επιδόματος δεν φοβάται ότι θα το χάσει εάν βρει δουλειά, θα έχει κάθε λόγο να δουλέψει και έτσι θα μειωθεί η ανεργία. Μένει να το δούμε στην πράξη.
Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα πρωτοακούστηκε από τον Thomas Paine, τον φιλελεύθερο αγγλο-αμερικάνο φιλόσοφο και πολιτικό ακτιβιστή που έζησε στην Αμερική τον 18ο αιώνα, ο οποίος εμπνεύστηκε από τον Διαφωτισμό και ενέπνευσε τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Στα χρόνια που ακολούθησαν πολλοί οικονομολόγοι, μεταξύ των οποίων ο Milton Friedman και ο Kenneth Galbraith επεξεργάστηκαν παραλλαγές της ιδέας. Πιο πρόσφατα, το 1994, την ιδέα του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος πρότεινε και ο φιλελεύθερος οικονομολόγος Friedrich Hayek.
Στις μέρες μας, κορυφαίοι επιστήμονες και επιχειρηματίες, όπως ο διάσημος θεωρητικός φυσικός Stephen Hawkins, οι κορυφαίοι επιχειρηματίες Bill Gates (Microsoft) και Elon Musk (Tesla, SpaceX), αλλά και ο Πρόεδρος Ομπάμα, κρούουν τον κώδωνα του κίνδυνου πιστεύοντας ότι τα επόμενα χρόνια θα χαθούν εκατομμύρια θέσεις εργασίας από την ανάπτυξη της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης. Όλοι πλέον μιλάνε για το Universal Basic Income και το γεγονός ότι, ίσως είναι μονόδρομος για τις κοινωνίες του (πολύ κοντινού) μέλλοντος.
Εκτός από την Φινλανδία, και άλλες κοινωνίες που δρουν μάλλον προληπτικά παρά περιμένοντας να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα αφού δημιουργηθεί (όπως ο Καναδάς, η Νέα Ζηλανδία και η πολιτεία της Καλιφόρνια), επεξεργάζονται σχέδια και πιλοτικά προγράμματα του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος. Οι κοινωνίες όσο και αν προοδεύουν τεχνολογικά, αν αποκλείσουν από την εργασία και τελικά την πρόσβαση σε προϊόντα και υπηρεσίες μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού, είναι βέβαιο ότι θα καταρρεύσουν.
Κάποια μικρής κλίμακας πειράματα που έλαβαν χώρα στον Καναδά και τις ΗΠΑ στα 70ς, έδειξαν ότι οι δικαιούχοι ήταν υγιέστεροι των μη δικαιούχων ενώ τα παιδιά τους είχαν σημαντικά λιγότερες πιθανότητες να εγκαταλείψουν το σχολείο και να εγκληματήσουν. Ανάλογα πειράματα με ανάλογα ευρήματα έχουν γίνει στην Ναμίμπια και την Ινδία.
Στην Ελλάδα, μια πρόταση που έχει αρκετά κοινά με τις παραπάνω αλλά αφορά σε συνταξιούχους μόνο, είναι η πρόταση του Στέφανου Μάνου για εγγυημένο εισόδημα €700 για όλους όσοι περάσουν το 67ο έτος της ηλικίας τους, ασχέτως εάν και πόσο έχουν δουλέψει.
Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα για όλους, γεννά ορισμένα ηθικά διλήμματα και πολλές αντιπαραθέσεις. Οι θιασώτες της (πολύ) αριστερής σκέψης, θα το απορρίψουν γιατί κατ΄αυτόν τον τρόπο, δεν μοιράζεται όλος ο πλούτος σε όλους, αλλά μόνο μέρος του. Η αγορά παραμένει ελεύθερη και ο πλούτος που παράγει είναι στην διάθεση αυτών που τον παράγουν και όχι του κράτους ώστε να τον μοιράσει όλο κατά το δοκούν. Οι απολογητές της παραδοσιακής και λαϊκής δεξιάς είναι de facto κατά των επιδομάτων, θεωρούν κάθε μορφή επιδόματος άδικη. Οι φιλελεύθεροι και οι σοσιαλδημοκράτες σίγουρα αισθάνονται πιο οικεία με το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα για όλους. Όμως η χρονική συγκυρία τους βρίσκει μακριά τόσο από την κοινωνία, όσο και από την εξουσία. Βρίσκονται μάλλον σε φάση εσωστρέφειας και προσπάθειας να ξαναβρούν την θέση τους στην κοινωνία και την πολιτική. Η Μεγάλη Βρετανία, οι ΗΠΑ και οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες βρίσκονται επίσης σε φάση εσωστρέφειας και πάλης με τα λαϊκίστικα, κυρίως ακροδεξιά αλλά και αριστερά κινήματα που κερδίζουν τα τελευταία χρόνια έδαφος. Να λοιπόν ένα νέο αφήγημα, το οποίο μπορεί να ξαναβάλει δυναμικά στον χάρτη τους σοσιαλδημοκράτες και τους φιλελεύθερους. Να ένα πεδίο για επεξεργασία σε διεθνή φόρα, που μπορεί να τραβήξει την προσοχή και να δημιουργήσει ζυμώσεις.
Οι τεχνικές δυσκολίες εφαρμογής ενός συστήματος ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος είναι τεράστιες. Πρέπει πρώτα να ανοίξει η συζήτηση, να γίνουν ζυμώσεις, να πέσουν ιδέες, να μπει ουσιαστικά σε παγκόσμια διαβούλευση. Να συστηθούν επιτροπές «Σοφών», να ξεπεραστούν οι αντιδράσεις που θα προκύψουν από θιγόμενα συμφέροντα και συντεχνίες. Θα πρέπει να αλλάξουν status δεκαετιών, αιώνων. Το να δουλέψει ένα τέτοιο σύστημα σε μεγάλη κλίμακα δεν είναι ούτε απλό ούτε εύκολο. Είναι όμως πιθανότατα μονόδρομος για να έχουν οι κοινωνίες συνοχή και δικαιοσύνη, σε έναν κόσμο τον οποίο η τεχνολογική πρόοδος αλλάζει γρηγορότερα από όσο η οικονομία μπορεί να αφομοιώσει.
