Φω Φιλελευθερισμός;

Φω Φιλελευθερισμός;

Σε μια κατεξοχήν μεταπρατική κοινωνία, που δεν γεννάει ιδέες, όπως η Ελλαδική, και στην οποία η φιλελεύθερη δημοκρατική κουλτούρα της ανοικτής κοινωνίας, των ανθρωπίνων και πολιτικών δικαιωμάτων (και υποχρεώσεων) προέκυψε εισαγόμενη μαζί με τις επιδοτήσεις, είναι αναμενόμενο να συναντά κανείς στρεβλωμένα κακέκτυπα μάλλον των μεγάλων ιδεολογιών που διαμορφώνουν τον δυτικό κόσμο, παρά τις αυθεντικές τους όψεις.

Δεν είναι τυχαίο ότι έχουμε την πλέον αρτηριοσκληρωτική και αμετανόητη Αριστερά στην υφήλιο, όπως και ένα ευρύτατα διαδεδομένο, αναρχικό ρεύμα που επιμένει, σε πείσμα των χειραφετητικών του προθέσεων, να πολώνει τους οπαδούς του στην α-πολιτική ιδεοληψία, προφανώς χωρίς ίχνος υποψίας για τη βαρβαρότητα που ελλοχεύει επέκεινα της πολιτικής.

Στην Ελλάδα, η ευαισθησία για τις αρχές του κράτους Δικαίου μονοπωλήθηκε από μια μερίδα της Αριστεράς, την πιο φιλελευθεροποιημένη - εν μέρει λόγω της πραγματικής προσήλωσης των φορέων της στις πολιτικές ελευθερίες (άλλωστε οι Αριστεροί μαζί με κάποιους κεντρώους ήταν εκείνοι που υπέστησαν επί δεκαετίες ολόκληρες τις διώξεις, άμεσες ή έμμεσες, του αστυνομικού κράτους που έστησε η νικήτρια Δεξιά παράταξη μετά τον Εμφύλιο), και εν μέρει διότι η ελληνική Δεξιά, η επονομαζόμενη και "λαϊκή", ουδέποτε νοιάστηκε για τα του κράτους Δικαίου, παραδομένη καθώς ήταν από γεννησιμιού της (ως στείρα και ανακλαστική αντίδραση στον Βενιζελισμό, όπως ωραία μας υπενθύμισε ο Δημήτρης Τριανταφυλλίδης σε πρόσφατο άρθρο του) στον εθνικισμό και την πατριδοκαπηλεία, τον λαϊκισμό και την πολιτική αυταρχικότητα. Πραγματική αστική τάξη, με την έννοια του κοσμοπολίτη, φιλομαθούς και μεταρρυθμιστή αστού, των ανοικτών οριζόντων, που αναστοχάζεται και παρακολουθεί με ενδιαφέρον τις πολιτικοκοινωνικές εξελίξεις εκτός των συνόρων του, είναι πολύ αμφίβολο αν υπήρξε ποτέ στην Ελλάδα - μια απόπειρα εμφάνισης και εδραίωσης ενός τέτοιου κοινωνικού μορφώματος προπολεμικά, ναυάγησε μετά το πέρας του Εμφυλίου, παραμένοντας έτσι ανολοκλήρωτη, όπως εξιστορεί ο Ν. Θέμελης στα μυθιστορήματά του. Έμεινε λοιπόν η Αριστερά ή μάλλον μια παράταξή της, να προασπίζεται από τη Μεταπολίτευση κι έπειτα τις δημοκρατικές ελευθερίες και την ευαισθησία για τα δίκαια των αδυνάτων.

Αυτό, μέχρι σχετικά πρόσφατα, όταν είχαν ήδη αρχίσει προ πολλού να διαφαίνονται ο νέος συντηρητισμός, η έλλειψη ρεαλισμού και οι ιδεοληπτικές καθηλώσεις της δημοκρατικής πτέρυγας της Αριστεράς (με κύρια εξ αυτών, την ολέθρια απόλυτη ταύτιση του δημοσίου συμφέροντος με το κρατικό). Μια νέα κοινωνική ομάδα οπαδών του Φιλελευθερισμού, με ανησυχίες και θετική προοπτική για την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση της Ελλάδας σε πολιτειακό και θεσμικό επίπεδο, άρχισε να διεκδικεί τις αριστερές βλέψεις περί δημοκρατικών ελευθεριών και της διεύρυνσής τους στην ελληνική κοινωνία. Η κίνηση αυτή συνέπεσε (και εν πολλοίς ταυτίστηκε) με τη συνειδητοποίηση του οικονομικού τέλματος και της χρεοκοπίας στην οποία οδηγήθηκε η Ελλάδα μετά τη μακροχρόνια εφαρμογή ενός σοβιετικής κοπής, κρατικιστικού, οικονομικού μοντέλου στη χώρα, στηριγμένου στη μικροπολιτική (= συντήρηση ενός γραφειοκρατικού, μη παραγωγικού και υπερτροφικού κράτους με δανεικά, χωρίς ανάπτυξη βασισμένη στην εγχώρια παραγωγή). Η πεισματική άρνηση της Αριστεράς και των συντεχνιών να επιτρέψουν τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις, ήπια και λελογισμένα, τον καιρό που έπρεπε να γίνουν, συνέβαλε στη δραματική απομυθοποίησή τους και την εδραίωση ενός φιλελεύθερου ρεύματος, που σε αντίθεση με την ήπια Αριστερά, ταυτίζει την ανοικτή, ελεύθερη κοινωνία με την ελεύθερη αγορά.

Ως εδώ, καλά. Σταδιακά, ωστόσο, άρχισαν να διαφαίνονται κάποιες αρχικές αλλά καίριας σημασίας στρεβλώσεις στο ελληνικής κοπής φιλελεύθερο μόρφωμα, που καλό θα ήταν να συζητηθούν ανοικτά και έντιμα, προκειμένου να μην ποδηγετηθεί το εν λόγω ρεύμα από τις φωνές της συντήρησης που έχουν αρχίσει και φυτρώνουν σαν ζιζάνια στους κόλπους του. Παρατηρείται καταρχάς σε μιαν ευάριθμη μερίδα φιλελευθέρων η εκ νέου αποστροφή για "αμφιλεγόμενα" ζητήματα που αλλού αποτελούν ήδη κοινωνικά κεκτημένα, όπως η αστυνομική αυθαιρεσία, ο σεβασμός των μειονοτήτων, οι γάμοι και η εν γένει κοινωνική αποδοχή των ομοφυλοφίλων, η θεσμική πάταξη του ρατσισμού, με πρώτιστο μέτρο την αποδυνάμωση της "χρυσής αυγής" και την καταστολή της εγκληματικής της δράσης.

Πολλές φορές, διαβάζοντας σε ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης σχόλια και μικρά κείμενα χρηστών οι οποίοι αυτοπροσδιορίζονται ως φιλελεύθεροι, έχει κανείς την εντύπωση μιας παλινδρόμησης στην παλιά, λαϊκή Δεξιά, με έναν κάπως πιο σοφιστικέ μανδύα: ο "φιλελεύθερος" λόγος εξαντλείται στην (ορθή, φυσικά) έγνοια για την τακτοποίηση των οικονομικών μας και την αποσοβιετοποίηση της ελληνικής οικονομίας. Αλλά σε ό,τι αφορά στα υπόλοιπα αιτήματα του φιλελεύθερου μοντέλου, παρατηρείται αποσιώπηση, συχνά δε και μια ειρωνική χλεύη, προς οτιδήποτε αιτείται κοινωνικά ανοίγματα και εφιστά την προσοχή σε απάνθρωπες συμπεριφορές κρατικών λειτουργών καθώς και σε βαθιά εδραιωμένες νοοτροπίες, που καταστρατηγούν το κράτος Δικαίου.

Η επίκληση του Φιλελευθερισμού δείχνει έτσι να είναι στην πραγματικότητα προσχηματική και να αποτελεί ένα προπέτασμα καπνού, αποσκοπώντας να διευκολύνει απλά και μόνο την επιβολή της "τάξης", ενίοτε πάση θυσία. Σε τέτοιες περιπτώσεις παραχάραξης του Φιλελευθερισμού, το θυμικό όχι σπάνια, αντικαθιστά τη λογική αλλά και την ανθρωπιά, η οποία εξοστρακίζεται στο όνομα ενός ολοένα και πιο απροκάλυπτου κυνισμού. Αξίζει να θυμηθούμε, ότι ο καντιανού ειδικά τύπου Φιλελευθερισμός, που θεωρεί την κάθε ανθρώπινη ύπαρξη αυτοσκοπό, μπορεί να μη συμμερίζεται μεν τις εξισωτικές επιδιώξεις της Αριστεράς, δεν παύει όμως να ενέχει και μια θεμελιώδη ανθρωπιστική διάσταση, η οποία ενδιαφέρεται άμεσα, ως ηθική συνιστώσα, για την αξιοπρεπή επιβίωση και του τελευταίου ακόμη ανθρώπου - όσοι έχουν μελετήσει προσεκτικά τον John Rawls, γνωρίζουν ότι υπάρχει και μια σοσιαλίζουσα διάσταση στη σκέψη του, που ενδιαφέρεται για την εξασφάλιση των βασικών της διαβίωσης, προκειμένου να αποφευχθεί η περιθωριοποίηση (κοινωνική αλλά και πολιτική!) ολόκληρων κοινωνικών στρωμάτων.

Επείγει, νομίζω, να διερωτηθούμε, όσοι από εμάς θέλουμε να δούμε τις φιλελεύθερες ιδέες να διασπείρονται σε μια κατεξοχήν αντιφιλελεύθερη κουλτούρα που φλερτάρει απροκάλυπτα με τη δεσποτεία, όπως η νεοελληνική, αν και κατά πόσον ο στυγνός μονεταρισμός που πλασάρεται ως "Φιλελευθερισμός", ένα μοντέλο που μηχανοποιεί την Οικονομία μετατρέποντάς τη μαζί με τις τύχες λαών ολόκληρων σε αέναο τζόγο, δεν οδηγεί στην υποκατάσταση της πολιτικής από την αγορά και δι' αυτής, στην αχρήστευση της ίδιας της έννοιας του Πολιτικού. Εξίσου επείγει να διερωτηθούν οι ίδιοι οι εγχώριοι φιλελεύθεροι, όσοι τουλάχιστον εξ αυτών εξαντλούν στον οικονομισμό και μόνο τη μεταρρυθμιστική τους έγνοια, αδιαφορώντας για την προάσπιση του κράτους Δικαίου (που δεν αποδέχεται πολίτες β' και γ' κατηγορίας), μήπως στην πραγματικότητα δεν είναι παρά εστέτ που απλώς απεχθάνονται τη "δεξιά πλέμπα" και μόνο.