Σε παλαιότερο άρθρο, είχα υποστηρίξει πως η έκφραση των θρησκευτικών πιστεύω και οποιασδήποτε δοξασίας που δε μπορεί να στηριχθεί με λογικά επιχειρήματα ή να επιβεβαιωθεί εμπειρικά, θα έπρεπε να περιορίζεται στο προσωπικό περιβάλλον. Θυμάμαι τότε ότι είχα δεχτεί την κριτική τόσο αριστερών όσο και φιλελεύθερων φίλων, καθώς η ελεύθερη έκφραση θα πρέπει να αποτελεί απαράβατο δικαίωμα όλων. Όντως!
Από τον απολυταρχισμό των ολοκληρωτικών καθεστώτων του φασισμού και του υπαρκτού σοσιαλισμού, όπου ο μετριασμός των διαφοροποιήσεων μέσα στην κοινωνία δικαιωνόταν στο όνομα του κοινού σκοπού και των μέσων για την επίτευξή του, σήμερα στη Δύση φτάνουμε να μιλούμε για την ελεύθερη έκφραση της εθνικής μας ταυτότητας, των θρησκευτικών μας πιστεύω, των πολιτικών μας απόψεων και λοιπά.
Οι σύγχρονες τεχνολογίες επικοινωνίας όπως το διαδίκτυο, τα εξελιγμένα μέσα μεταφοράς και το χαμηλό κόστος αυτών, έχουν φέρει πλέον τον κόσμο πιο κοντά. Έχουμε λοιπόν αναδείξει τα δημοκρατικά ιδεώδη της ανεκτικότητας, του πλουραλισμού, του σεβασμού και την ελευθερίας, αλλά δεν έχουμε ακόμα ξεκαθαρίσει για ποιον ακριβώς ανοίγουμε το δρόμο αυτό.. Ποιο είναι το σημείο αναφοράς αυτής της ελευθερίας;
Η ιστορία του ανθρώπινου είδους, αποτελείται από τυχαίους σχηματισμούς ομάδων. Οι πρόγονοι σχημάτιζαν αγέλες, που εξελίχθηκαν σε χωριά, που έγιναν πόλεις, που έγιναν επαρχίες, αυτοκρατορίες, φέουδα, έθνη, κράτη. Κατά παρόμοιο τρόπο, ο σχηματισμός συμπαγών θρησκειών πέρασε μέσα από μια αντίστοιχη εξέλιξη που μας φέρνει στο σήμερα με μια πληθώρα δογμάτων και παραλλαγών τους.
Οι ίδιες οι σχέσεις παραγωγής και η ιδιοκτησία των μέσων, στάθηκε παράγοντας μια επιπλέον διάκρισης. Αυτής των τάξεων. Κανείς μπορεί να διακρίνει κι ένα πλήθος άλλων διακρίσεων, οίκοι, συντεχνίες, ομάδες κι ένα σωρό υποκουλτούρες. Η ιστορική εξέλιξη όλων των προηγουμένων βέβαια γινόταν ταυτόχρονα, άλλοτε αμοιβαίως αποκλειόμενα και άλλοτε συμπληρωματικά.
Αν όμως κάποια από τις παραπάνω ομάδες συμφερόντων εμφανίστηκε για να μείνει στην αιωνιότητα, νομίζω θα έπρεπε να υπάρχει ανέκαθεν. Όλα αυτά δεν είναι παρά τυχαία σβολιάσματα της ανθρώπινης ιστορίας που δεν εξυπηρετούσαν άλλο από τα δεδομένα συμφέροντα και ανάγκες της εκάστοτε χρονικής στιγμής.
Αν έρθουμε στο σήμερα, βλέπουμε ότι πλέον οι παράγοντες που ευνοούν τη δημιουργία διακεκριμένων σχηματισμών έχουν αρχίσει να εκλείπουν. Οι άνθρωποι πια δε ζουν απομονωμένοι ώστε να δημιουργούνται με το πέρας του χρόνου διακεκριμένοι λαοί και έθνη. Για τον ίδιο λόγο βλέπουμε ότι η πιθανότητα γέννησης κάποιας νέας θρησκείας ή ιδεολογίας, η οποία να έχει και αυστηρό γεωγραφικό προσδιορισμό, είναι αρκετά περιορισμένη.
Ανάλογα βλέπουμε και το ολοένα και πιο δυσδιάκριτο των κοινωνικών τάξεων. Υπάρχουν μεν μεγαλύτερες ανισότητες, αλλά τα όρια μεταξύ ενός αστού, ενός επιχειρηματία, ενός εργάτη ή ενός αγρότη έχουν γίνει ακόμα πιο δυσδιάκριτα. Για να προσθέσουμε σε αυτό και την αυξημένη ευκολία εισόδου και εξόδου σε μια τάξη, σε αντίθεση με τις κάστες του παρελθόντος.
Η έννοια της ελευθερίας όπως θα πρέπει να οριστεί σήμερα, πιστεύω είναι συνδεδεμένη με την έννοια της ταυτότητας. Η ελευθερία ορισμένη ως απόλυτη, είναι μια θεωρητική έννοια που δε μπορεί να εξακριβωθεί στον ορατό τουλάχιστον κόσμο. Όταν ορίζουμε λοιπόν την ελευθερία, οφείλουμε να ορίσουμε πρώτα το υποκείμενο αυτής.
Αυτό το υποκείμενο όμως έχει να κάνει με την ταυτότητα που δίνουμε την εκάστοτε στιγμή. Η ελευθερία μπορεί έτσι να είναι εθνική, θρησκευτική, κοινωνική, πολιτική, φτάνει πρώτα να ορίσουμε το πεδίο εντός του οποίου θα την απολαύσουμε. Για να το θέσουμε διαφορετικά, η έννοια της ελευθερίας παραδοσιακά είναι συνυφασμένη με ένα φορέα.
Στο βαθμό που είμαστε ατομικά εξαρτημένοι στον εκάστοτε φορέα, είτε αυτός λέγεται έθνος, θρησκεία ή ό,τι άλλο, στον ίδιο βαθμό μπορούμε να μιλάμε για εθνική ελευθερία, θρησκευτική και τα λοιπά. Σκεφτήκαμε ποτέ την έννοια της καταναλωτικής ελευθερίας; Το ότι ο μιμητισμός στην καταναλωτική συμπεριφορά είναι αυτός που εν μέρει γεννά τις ανισότητες; Και δε μιλάμε για προϊόντα μοναδικά, αλλά εύκολα αντιγράψιμα.
Όπως προειπώθηκε, οι παραδοσιακοί φορείς ελευθερίας εμφανίστηκαν στην ιστορία ως αποτέλεσμα συνθηκών που σήμερα άρχισαν να εκλείπουν. Το να αφήσουμε σταδιακά πίσω μας έννοιες όπως έθνος, χριστιανισμός, μουσουλμανισμός, ιουδαϊσμός, παράδοση, προλεταριάτο, πρότυπα συμπεριφοράς και κατανάλωσης, είναι ό,τι καλύτερο μπορούμε να κάνουμε για την ανάκτηση της έννοιας της ελευθερίας.
Η εποχή μας δεν θα πρέπει να είναι μια εποχή τμηματοποίησης, αλλά μια περίοδος όπου τα στεγανά πλαίσια οποιασδήποτε έννοιας και ιδέας που διακρίνει μία μάζα ανθρώπων θα πρέπει να εκλείψουν. Νέος φορέας ελευθερίας έτσι καλείται να γίνει η ελάχιστη υποδιαίρεση που μπορούμε να ορίσουμε. Δηλαδή το άτομο το ίδιο. Αναλαμβανόμενο όλες τις ευθύνες και όλο το βάρος που απορρέει από αυτήν την κατάσταση.
Για να συμβεί βέβαια αυτό, θα πρέπει όπως αναφέρθηκε να επαναπροσδιορίσουμε την ταυτότητά μας. Αυτή τη φορά όμως, ο προσδιορισμός δε θα πρέπει να γίνει με τον εύκολο τρόπο, εξωγενώς. Η συμπτωματική μας ύπαρξη δε μπορεί έτσι αβίαστα να ταυτιστεί με καμία φυλή, ράτσα, θρησκεία, τάξη, υποκουλτούρα.
Η εύρεση της ταυτότητάς μας που θα μας οδηγήσει στην ατομική ελευθερία, θα συμβεί μόνο εκ των έσω, με την αυτοδιάθεση και αυτοπροσδιορισμό μας σε ατομικό πάντα επίπεδο. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, νομίζω είναι ουτοπία να πιστεύουμε πως είναι δυνατή η ειρήνη μεταξύ των ανθρώπων, αν πρώτα δε ξεπεράσουμε τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά που μας διακρίνουν σε ομοιογενείς ομάδες.
Ευδιάκριτες διαφορές μεταξύ συνόλων θα γίνονται πάντα αιτίες μαζικών συγκρούσεων. Οι άνθρωποι πάντα θα διαφωνούν, θα μαλώνουν, θα πολεμάν. Αλλά ας αφήσουμε τις γενικεύσεις αυτών των φαινομένων και ας τις περιορίσουμε σε ατομικό επίπεδο.
Η λήθη των παραδόσεων (όχι βέβαια και της ιστορίας), ο σκεπτικισμός, η μετριοπάθεια, η αντίσταση στη μόδα και το μιμητισμό, η αποχή από κάθε τι μαζικό, είναι νομίζω χαρακτηριστικά που θα φέρουν ένα κόσμο πιο φιλικό.
Και δεν πρόκειται για ισοπέδωση και ομοιογένεια, αλλά για μια ανομοιομορφία μεγαλύτερης πολυπλοκότητας που δε θα στηρίζεται στα διάφορα μορφώματα ιδεών, αλλά στην ατομική έκφραση μέσα στην πραγματικότητα. Και ο μοναδικός τρόπος για να ορίσουμε μία ενιαία για όλους πραγματικότητα, είναι η λογική. Η διαφορετικότητα έτσι θα γίνει ανεκτή και συνεπώς η ειρηνική συνύπαρξη θα έρθει πιο κοντά.
