«Η μεγαλύτερη κρίση στις ζωές μας δεν είναι μονοδιάστατα η οικολογική, η οικονομική, ή η διανοητική. Είναι σε μεγάλο βαθμό και η κρίση της δημιουργικότητας. Μερικές φορές οδηγούμαστε σε αδιέξοδα γιατί δεν μπορούμε να ξανα-φανταστούμε τις ζωές μας με διαφορετικό τρόπο απ’ ότι είναι τώρα. Κρατιόμαστε απεγνωσμένα από ένα καθεστώς, επειδή το έχουμε συνηθίσει, φοβούμενοι ότι αν τυχόν το αφήσουμε ή το αλλάξουμε θα παρασυρθούμε από τα χειμαρρώδη ρεύματα του άγνωστου.» (Clarkson, 2005)
Δημιουργικότητα: Τι είναι;
Επιγραμματικά, το λεξικό της wikipedia αναφέρει για τη δημιουργικότητα: Δημιουργικότητα είναι το φαινόμενο όπου ένας άνθρωπος (ή μια ομάδα ανθρώπων) δημιουργεί κάτι καινούριο (ένα προϊόν, μια ιδέα, μια λύση, ένα έργο τέχνης κτλ) το οποίο έχει κάποιου είδους αξία – ηθική, αισθητική, ψυχοπνευματική, κοινωνική.
Η δημιουργικότητα είναι μια έμφυτη τάση και ψυχοπνευματική ικανότητα του ανθρώπου, όπως άλλωστε δείχνει και η πορεία του μέσα στην ιστορία. Όταν αυτή η έμφυτη δημιουργικότητα δεν έχει το έδαφος και τις συνθήκες να εκφραστεί, τότε μπορεί να βρει και αρνητικούς τρόπους να το κάνει – συμπεριλαμβανομένης για παράδειγμα της συνηθισμένης αρνητικής δημιουργικότητας των συνεχώς επαναλαμβανόμενων σκέψεων, του υπερβολικού αρνητικού άγχους ή/και της απάθειας.
Σε τι χρησιμεύει;
Οι άνθρωποι είμαστε βαθειά δημιουργικά όντα. Είναι πια γνωστό στο πεδίο της ψυχολογίας ότι κάποια ψυχολογικά προβλήματα και δυσκολίες μπορούν μερικές φορές να είναι δημιουργική δύναμη σε λανθάνουσα μορφή, που διοχετεύεται στρεβλά, ζημιογόνα ή που έχει πάρει ατυχή δρόμο. Και είναι, επίσης, γνωστό πως δημιουργικές δύναμεις μπορούν να αναδυθούν και μέσα από τα προβλήματα και τον ψυχικό πόνο που τα συνοδεύουν.
Η δημιουργικότητα δεν χρειάζεται να συνδέεται μόνο με την καλλιτεχνική έκφραση. Ίσα ίσα, μπορεί να διαχέεται και να διοχετεύεται μέσα από πολλές πτυχές του Εαυτού στα μικρά και τα μεγάλα, στα απλά της καθημερινότητας και στα πιο σύνθετα.
Τολμώ, λοιπόν, να πω ότι έχουμε ανάγκη τη δημιουργικότητα για την ψυχική και πνευματική μας επιβίωση, εξέλιξη κι ευημερία. Μέσα από τη δημιουργικότητα ο άνθρωπος εκφράζει και εκφράζεται, σχετίζει και σχετίζεται, βρίσκει νόημα, συνθέτει κι ανα-συνθέτει, χτίζει κι αλλάζει τη ζωή του τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά.
Πώς λειτουργεί;
Υπάρχουν διάφορα είδη και επίπεδα δημιουργικότητας. Μελέτες δείχνουν (π.χ. Rowan, Deurzen κ.α.) ότι συχνά η αυθεντική δημιουργικότητα προϋποθέτει τόσο φαντασία όσο και ρεαλισμό.
Προϋποθέτει δηλαδή να λαμβάνει κανείς υπ’όψιν τις πραγματικές συνθήκες, να αναγνωρίζει τα εμπόδια και τα όρια καθώς επίσης να έχει ανοιχτούς ορίζοντες για τη φαντασία. Ο αθλητής που τρέχει μετ’εμποδίων έχει συμπεριλάβει τις μπάρες στη διαδρομή του, δεν παριστάνει ότι δεν υπάρχουν!
Είναι από αυτή τη ζύμωση πραγματικότητας και φαντασίας που φαίνεται να ενεργοποιούνται οι δημιουργικές δυνάμεις που όλοι οι άνθρωποι διαθέτουν στον ένα ή στον άλλο βαθμό, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Η καθήλωση μόνο στο ένα ή μόνο στο άλλο, δηλαδή μόνο στην πραγματικότητα ή μόνο στη φαντασία συνήθως φαίνεται να είναι περιοριστική (αν όχι προβληματική).
Η δημιουργικότητα θα μπορούσαμε να πούμε ότι μοιάζει και μ’έναν σπόρο. Φαίνεται μικρός και ασήμαντος. Ωστόσο, αυτός ο σπόρος εμπεριέχει όλες τις πληροφορίες που χρειάζεται για να μεταμορφωθεί από σπόρος σε φυτό ή δέντρο. Όλοι διαθέτουμε σπόρους δημιουργικότητας. Όμως, πολλές φορές χρειάζεται να δημιουργήσουμε και τις ανάλογες συνθήκες για να μπορέσουν να ευδοκιμήσουν.
Η απόγνωση πριν την αλλαγή
Η δημιουργικότητα και η αλλαγή φαίνεται αρκετές φορές να πηγαίνουν μαζί. Η αλλαγή δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση. Μπορεί συχνά να συνοδεύεται από συναισθήματα φόβου, αβεβαιότητας και ευαλωτότητας.
Μερικές φορές και ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεις είναι πιθανό όταν συντελείται μια μεγάλη αλλαγή να υπάρχει παράλληλα μια περίοδος που χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα και αγωνία – σα να περπατάς μέσα στην ομίχλη και δεν γνωρίζεις πού ακριβώς πας ή πότε θα ξεκαθαρίσει το τοπίο. Ή ακόμη μπορεί να μοιάζει με τυφώνα που όση ώρα καταστρέφει δεν μπορείς να κάνεις και πολλά εκτός από το να περιμένεις να περάσει – γιατί θα περάσει.
Κατά τη γνώμη μου, μερικά χρήσιμα ερωτήματα σε σχέση με τις αλλαγές είναι το τι έχουν να μας διδάξουν και πώς μπορούμε να μάθουμε από αυτές. Ποιες είναι οι νέες ανάγκες και τι χρειάζεται να γίνει διαφορετικά. Πώς μπορούν να συμβάλλουν για το καλύτερο, το αυθεντικότερο και γιατί όχι το ομορφότερο, σε ατομικό, σε συλλογικό ακόμα και παγκόσμιο επίπεδο. Στον εαυτό μας, στις σχέσεις μας, στην εργασία, στο περιβάλλον.
Μεταξύ άλλων νομίζω ότι ένα θεμελιώδες ερώτημα που σχετίζεται άμεσα με τη δημιουργικότητα και την αλλαγή είναι και το «Πώς θέλεις να ζήσεις;».
Μια μικρή ιστορία
Πριν πολλά πολλά χρόνια ένας καθηγητής πανεπιστημίου επισκέφθηκε έναν Ιάπωνα δάσκαλο του Ζεν. Ο καθηγητής ζήτησε από το δάσκαλο να του απαντήσει κάποιες ερωτήσεις που είχε σχετικά με τη σχολή του Ζεν.
Ο δάσκαλος τον υποδέχθηκε και του σέρβιρε το τσάι. Γέμισε το φλυτζάνι του επισκέπτη του μέχρι πάνω και συνέχισε να το γεμίζει παρότι το φλυτζάνι άρχισε πια να ξεχειλίζει και το τσάι να χύνεται στο πάτωμα.
Ο καθηγητής παρακολουθούσε το φλυτζάνι να ξεχειλίζει μέχρι που δεν μπορούσε πια να συγκρατήσει τον εαυτό του: "Μα είναι γεμάτο μέχρι επάνω. Δεν μπορεί να γεμίσει άλλο!"
Τότε ο δάσκαλος του είπε: "Όπως αυτό το φλυτζάνι, έτσι κι εσύ, είσαι γεμάτος με τις δικές σου απόψεις και προβληματισμούς. Πώς μπορώ να σου δείξω το Ζεν αν πρώτα δεν αδειάσεις το φλυτζάνι σου;"
Από την Άρτεμις Αντωνίου, BSc (Hons), MSc
Σύμβουλο Ψυχολόγο και Συνθετική Θεραπεύτρια
www.artemisantoniou.com
