Η, κατά διάγνωση Φρόυντ, Υστερική Ντόρα

Η, κατά διάγνωση Φρόυντ, Υστερική Ντόρα

Είναι αναντίρρητο ότι οι αναλυτές δεν έχουν φτάσει, προκειμένου για τη δική τους προσωπικότητα, στον βαθμό της φυσιολογικής ψυχικής κατάστασης στην οποία θα ήθελαν να φέρουν τους ασθενείς τους.
ΦΡΟΫΝΤ, Περατή και μη περατή ανάλυση

Ας δούμε μία από τις πέντε χαρακτηριστικές περιπτώσεις της φροϋδικής δοξολογίας. Το 1900, σε ηλικία 18 ετών, η Ντόρα παρουσιάζεται στον Φρόυντ παρά τη θέλησή της. Την οδήγησε εκεί ο πατέρας της, τον οποίο είχε θεραπεύσει από τα επακόλουθα της σύφιλης ο ίδιος Φρόυντ, τότε νευρολόγος. Ο πατέρας, ένας φθισικός επιχειρηματίας, διατηρούσε παράνομη σχέση με τη γυναίκα του φίλου του, ο οποίος, με τη σειρά του, παρενοχλούσε τη νεαρά της οικογένειας. Στα 14 της η Ντόρα είχε ήδη αντισταθεί στις προκλήσεις του φίλου του πατέρα της.

Η νεαρή κοπέλα απαντά με ένα χαστούκι στις πιεστικές απαιτήσεις του κυρίου, ο οποίος, οσμιζόμενος την άσχημη τροπή των πραγμάτων, αντιστρέφει την κατάσταση, δημιουργώντας την εντύπωση ότι η Ντόρα ήταν αυτή που τον παρενοχλούσε, πράγμα διόλου περίεργο, αν λάβουμε υπόψη τα ελευθεριάζοντα αναγνώσματα του κοριτσιού που ο ίδιος επινόησε! Αυτός ο πορνόγερος μεταμορφώνει το κορίτσι που του αντιστάθηκε σε νυμφομανή της οποίας έπεσε θύμα. Όταν φτάνει στο ιατρείο, η Ντόρα βήχει, έχει χάσει τη φωνή της, υποφέρει από κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, έχει τάσεις αυτοκτονίας και συνεχείς ημικρανίες.

Κανονικά, θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί, χωρίς να επικαλεστεί τον Οιδίποδα, την πρωτόγονη ορδή ή το κανιβαλικό συμπόσιο μετά τη σφαγή του πατέρα από τους γιους του, χωρίς να πρέπει να ξαπλώσει την ασθενή στο ντιβάνι του ή να επικαλεστεί όλο τον μεταψυχολογικό κόσμο, παρά μόνο την κοινή λογική: είναι φυσικό ένα δεκατετράχρονο κορίτσι να αντισταθεί σε έναν σαραντατετράχρονο άνδρα που θέλει να τη ρίξει στο κρεβάτι του, καθώς είναι αποκρουστικό για μια έφηβη να υποκύψει στις σεξουαλικές προτάσεις ενός ηλικιωμένου... Αηδιασμένη, και στη συνέχεια απογοητευμένη όταν διαπιστώνει ότι, όπως συνήθως, ο δήμιος παίρνει τη μορφή του θύματος και μεταμορφώνει τη λεία που του αντιστέκεται σε νυμφομανή, είναι απολύτως φυσικό, για ένα φυσιολογικό άτομο, να μην αισθάνεται καλά και να υποφέρει...

Ο Φρόυντ, βέβαια, το αντιλαμβάνεται διαφορετικά: μια έφηβη που αντιστέκεται στις σεξουαλικές προτάσεις ενός ερωτύλου που θα μπορούσε να είναι ο πατέρας της είναι... υστερική - αφού η περίπτωση που περιγράφει στις Πέντε ψυχαναλύσεις παρουσιάζεται ως εμβληματική της συγκεκριμένης παθολογίας... Εξ ου και η ερμηνεία του Βιεννέζου γιατρού: ο άνδρας την πλησιάζει, άρα έχει στύση, άρα τρίβεται πάνω της, άρα η κοπέλα νιώθει το διογκωμένο μόριό του πάνω από τα ρούχα της, άρα... η κοπέλα ερεθίζεται! Με τίποτα δεν περνά από το μυαλό του Φρόυντ ότι το συμπέρασμα θα μπορούσε να είναι: άρα η κοπέλα νιώθει αποστροφή.

Επομένως, το ένα εξηγεί το άλλο: μια έφηβη που αντιστέκεται σε έναν γέρο είναι υστερική. Το όχι του κοριτσιού, δυνάμει πάντα της διαλεκτικής σοφιστείας του θεωρητικού της ψυχανάλυσης, πρέπει να εννοηθεί ως ναι. Η ανάλυση που έγινε στην Άρνηση μας έχει συνηθίσει, σ’ αυτό το είδος μετασχηματισμού των αξιών: θεωρητικά, η διαμαρτυρία εκφράζει μια επιθυμία, η απόρριψη δείχνει συναίνεση, η άρνηση σημαίνει κατάφαση και, επομένως, στην πράξη, το γεγονός ότι μια κοπέλα αρνείται να υποκύψει στις λάγνες προτάσεις ενός άνδρα με τα τριπλά της χρόνια σημαίνει ότι εξάπτεται από τις ερωτικές του προτάσεις...

Έτσι εξηγείται το πνίξιμο της φωνής: σίγουρα θα φαντάστηκε μια πεολειχία... Στη διάρκεια της επίσκεψης ανοιγοκλείνει ψυχαναγκαστικά το φερμουάρ του μικρού πορτοφολιού της; Αυτό δεν προδίδει μια υπαρξιακή δυσφορία, ένα ανεξέλεγκτο άγχος που οφείλεται στην κατάσταση όπου την ενέπλεξε ένας ακόλαστος ψεύτης, αλλά προφανέστατα μια ασυγκράτητη δραστηριότητα αυνανισμού... Υποφέρει από αναπνευστικά προβλήματα; Καμιά σχέση με σφίξιμο της θωρακικής κοιλότητας ως επακόλουθο του άγχους, όχι: με τον τρόπο αυτόν επαναλαμβάνει τα βογκητά των γονιών της που τους είδε να συνουσιάζονται...

Και αν ο αναλυτής απαιτεί ένα όνειρο για την εξέλιξη του επιστημονικού του μυθιστορήματος και η Ντόρα μιλά για μια κοσμηματοθήκη που θέλησε να σώσει από μια πυρκαγιά; Συμπύκνωση, μετάθεση και μέριμνα για παραστασιμότητα, η ενεργοποίηση αυτής της σοφιστείας τού δίνει τη δυνατότητα να αποδείξει ότι η κοπέλα υποφέρει από την ασυνείδητη επιθυμία να πλαγιάσει με τον φίλο του πατέρα της, και άρα με τον πατέρα της - ενώ, βάσει της στοιχειώδους λογικής των συμβόλων, θα μπορούσε κανείς να ανταπαντήσει στον Φρόυντ ότι το να προσπαθήσει να σώσει τη (σεξουαλική) κοσμηματοθήκη της από τη (λιβιδινική) πυρκαγιά ενός πενηντάχρονου μάλλον σημαίνει ότι θέλει να του ξεφύγει παρά να υποκύψει...

Αν πιστέψουμε την κατάληξη της υπόθεσης όπως τη δημοσίευσε ο Φρόυντ, η Ντόρα βρήκε τη γαλήνη μετά την ανάλυση: παντρεύτηκε, αποκολλήθηκε από τον πατέρα της και η ζωή της ξαναβρήκε τους ρυθμούς της, μας λέει σε γενικές γραμμές η τελευταία φράση αυτής της εκατοντασέλιδης έκθεσης. Όμως αυτό δε συνέβη... Ενάμισι χρόνο μετά την παράδοξη αυτή ερμηνεία που την ενοχοποιούσε ενώ απενοχοποιούσε τον πενηντάχρονο παιδεραστή, η Ντόρα επανέρχεται υποφέροντας από νευραλγία στο πρόσωπο, την οποία ο Φρόυντ αποδίδει σε όψιμες... τύψεις για το χαστούκι που έδωσε στον λάγνο γέρο! Απόδειξη λοιπόν ότι μετάνιωσε που τον χτύπησε και ότι όντως επιδίωξε να πλαγιάσει μαζί του - και ταυτόχρονα απόδειξη, παρά τη διάψευση της κοπέλας, ότι ο Φρόυντ πολύ σωστά διέγνωσε την υστερία...

Ο Φρόυντ προσθέτει ότι, αφού είχε ανακηρυχθεί καθηγητής και η πληροφορία διαδόθηκε στον τύπο, η Ντόρα δεν μπορεί να μην το ήξερε. Και, επομένως, επανερχόμενη με τη νευραλγία της στο ιατρείο του, μεταβιβάζει την επιθετικότητα προς τον φίλο του πατέρα της στον... ίδιο τον Φρόυντ! Ορισμένοι πιστεύουν ότι η περίπτωση της Ντόρας, ελάχιστα παραλλαγμένη και δημοσιευμένη στον τύπο, θα πρέπει να αναγνωστεί ως πράξη εκδίκησης του Φρόυντ, ο οποίος εξοργίστηκε γιατί η κοπέλα δε συμφωνούσε με τις τουλάχιστον αμφίβολες αναλύσεις του και σταμάτησε με δική της πρωτοβουλία τη θεραπεία στις 31 Δεκεμβρίου 1900. Το κείμενο αυτής της παράδοξης ανάλυσης απορρίφθηκε δύο φορές από δύο διαφορετικούς αρχισυντάκτες λόγω του ότι παραβίαζε το ιατρικό απόρρητο. Δημοσιεύτηκε ελάχιστα τροποποιημένο ώστε να μη διακρίνεται η ταυτότητα της ασθενούς.

Χρόνια αργότερα η Ντόρα κατάντησε νευρασθενική, κούτσαινε και υπέφερε από ιλίγγους (νόσος Meniere). Χρόνιες πεπτικές διαταραχές που για καιρό παραμελούσε κατέληξαν σε καρκίνο του παχέος εντέρου, από τον οποίο και πέθανε τελικά το 1945, αφού δεν έγινε έγκαιρη διάγνωση. Αφού τελείωσε τη σύνταξη της ανάλυσής του, ο Φρόυντ γράφει στον Φλις: «Είναι το πιο λεπτό ζήτημα που έχω γράψει μέχρι αυτήν τη στιγμή, και γι’ αυτό θα προκαλέσει ακόμα πιο άσχημες αντιδράσεις απ’ ό,τι συνήθως» (25 Ιανουάριου 1901) - και πραγματικά...

***

Μισέλ Ονφρέ: Το λυκόφως ενός ειδώλου – Η φροϋδική μυθοπλασία
Μια αφθονία Χάρτινων Θεραπειών