Ο ΦΙΛΟΣ ΜΟΥ ο Γ. συμμορφώνεται πρόθυμα προς κάθε διδασκαλία, θεωρία -ακόμα και δεισιδαιμονία-, χωρίς να εξετάζει ιδιαίτερα την αξιοπιστία της. Δεν είναι πιστός χριστιανός, αλλά ακολουθεί, όσο μπορεί, τις προσταγές της εκκλησίας και τα δόγματα της θρησκείας.
Δεν είναι προληπτικός, αλλά αποφεύγει να περάσει κάτω από μία σκάλα ή να υπογράψει συμβόλαιο Τρίτη και δεκατρείς. Δεν θεωρεί επιστήμη την αστρολογία, αλλά διαβάζει το ωροσκόπιό του και το λαμβάνει υπόψη του.
Η ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ για όλα αυτά είναι ενιαία και σαφέστατη. «Ναι, ξέρω ότι δεν υπάρχουν αποδείξεις για πολλά από αυτά που ακολουθώ, αλλά σκέφτομαι: Κι αν υπάρχουν και δεν τις ξέρουμε; Είναι τόσα αυτά που δεν γνωρίζουμε! Έτσι κι αλλιώς, δεν χάνω τίποτα όταν συμμορφώνομαι, ενώ, αν, έστω και κατά τύχη, είναι αληθινά, έχω κάτι να κερδίσω». Χωρίς να το ξέρει, ο φίλος μου αναπαράγει ένα από τα κορυφαία επιχειρήματα του ανορθολογισμού, το περίφημο «στοίχημα» του Pascal.
Ο BLAISE PASCAL (1623-1662) ήταν μέγας μαθηματικός, γεωμέτρης και φυσικός. Διαμόρφωσε τους νόμους της υδροδυναμικής, έκανε πρωτοποριακά πειράματα που απέδειξαν τη βαρύτητα του αέρα, εργάστηκε πάνω στον απειροστικό λογισμό και τη θεωρία των πιθανοτήτων. ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ήταν πιστός χριστιανός - και μάλιστα ανήκε σε μία πολύ σκληρή ομάδα καθολικών, των οπαδών του Ολλανδού θεολόγου Jansen, που πίστευαν στον απόλυτο προκαθορισμό του ανθρώπου. Ερμηνεύοντας τον Άγιο Αυγουστίνο θεωρούσαν ότι η θεϊκή χάρη δίδεται (ή δεν δίδεται) στο άτομο κατά τη γέννησή του, καθώς και ότι η σωτηρία και η λύτρωσή του είναι προαποφασισμένες.
ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ χρόνια της ζωής του είχε αποσυρθεί σε μοναστήρι και έγραφε ένα μεγάλο έργο, μία Απολογία για τη χριστιανική πίστη που δεν πρόλαβε να την ολοκληρώσει. Οι σημειώσεις του εκδόθηκαν με τον τίτλο «Σκέψεις» (Pensees) και αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα κείμενα του ανθρώπινου στοχασμού.
Ο PASCAL δέχεται ότι δεν είναι δυνατή η απόδειξη της ύπαρξης του Θεού και των άλλων εξ αποκαλύψεως αληθειών της θρησκείας με λογικές μεθόδους. Προσπαθεί να πείσει μέσα από τη δύναμη του συναισθήματος και του πάθους. Γράφει: «Η καρδιά έχει την λογική της που η λογική δεν τη γνωρίζει» .Όταν εξαντλήσει και αυτά τα επιχειρήματα, θυμάται το μαθηματικό εαυτό του, προσφεύγει στη θεωρία των πιθανοτήτων και διατυπώνει το περίφημο «στοίχημά» του. Συνομιλώντας με έναν άπιστο, του λέει:
«ΑΣ ΕΞΕΤΑΣΟΥΜΕ ΛΟΙΠΟΝ αυτό το θέμα και ας πούμε: “Ο Θεός είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει”. Αλλά προς ποια πλευρά θα κλίνουμε;
Η λογική δεν μπορεί να καθορίσει τίποτα - υπάρχει ένα άπειρο χάος που μας χωρίζει. Παίζεται ένα παιχνίδι στο τέρμα αυτής της άπειρης απόστασης, όπου θα πέσει ένα νόμισμα, κορώνα ή γράμματα. Τι θα στοιχηματίσετε; Η λογική δεν μπορεί να αποδείξει κάποια πλευρά σωστή - ούτε και λάθος».
Ο ΥΠΟΘΕΤΙΚΑ ΑΠΙΣΤΟΣ αμύνεται, λέγοντας ότι με αυτές τις συνθήκες δεν πρέπει κανείς να στοιχηματίζει, αλλά ο Pascal τον στριμώχνει, με το επιχείρημα ότι δεν μπορεί να μη στοιχηματίσει - παίζεται η ζωή του. Και συνεχίζει: «Ας ζυγίσουμε το κέρδος και τη χασούρα, αν επιλέξουμε κορώνα - ότι ο Θεός υπάρχει. Ας εκτιμήσουμε τις δύο περιπτώσεις: Αν κερδίσετε, κερδίζετε τα πάντα - αν χάσετε, δεν χάνετε τίποτα. Άρα στοιχηματίστε ότι υπάρχει, χωρίς να διστάζετε».
ΕΤΣΙ ΣΚΕΦΤΕΤΑΙ ΚΙ Ο ΦΙΛΟΣ ΜΟΥ: Ας ακολουθώ εγώ τα δόγματα, κι αν συμβεί να είναι αληθινά θα κερδίσω τον Παράδεισο και την Αιώνια Ζωή. Αν δεν είναι, τι είχα, τι έχασα;
ΗΔΗ, όταν έφηβος στο μάθημα της αξέχαστης καθηγήτριάς μου της Gisele Vivier, πρωτάκουσα για αυτό το στοίχημα, είχα ενοχληθεί.
Τι είναι ο Θεός; Προπό; σκέφτηκα. Έπειτα, γνωρίζοντας την πίστη του Pascal στον προκαθορισμό, απορούσα πώς τολμούσε να προτείνει τέτοια διλήμματα. Ό,τι και να στοιχημάτιζε ο άπιστος, αν ήταν γραφτό του να πάει στην Κόλαση, θα πήγαινε εκεί κατευθείαν.
ΑΝ ΠΑΛΙ δεν πιστεύουμε στο προκαθορισμό (όπως η συντριπτική πλειονότητα των χριστιανών), άραγε θα δεχόταν ο Θεός μία ψεύτικη πίστη που θα βασιζόταν μονάχα σε μπακάλικο υπολογισμό πιθανοτήτων; ΚΙ ΟΜΩΣ είναι πάρα πολλοί εκείνοι που ζούνε όπως ο φίλος μου. «Σίγουρα δεν υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις για την ιριδοσκόπηση - αλλά τι χάνω να κάνω μία εξέταση;». «Βέβαια το Φενγκ Σούι δεν στηρίζεται σε επιστημονικά δεδομένα - αλλά τι πειράζει να τακτοποιήσω το δωμάτιό μου σύμφωνα με τις διδαχές του;». «Όχι πως πιστεύω στην αστρολογία, αλλά δεν ξέρεις ποτέ... Τι χάνω να διαβάζω το ωροσκόπιό μου, έτσι για πλάκα;...»
ΚΙ ΟΜΩΣ ΧΑΝΟΥΜΕ ΟΑΟΙ. Διότι με αυτή την παράλογη «λογική» επιβιώνουν οι πιο περίεργες και παράξενες δοξασίες και συσκοτίζουν τα πραγματικά προβλήματα και θέματα των ανθρώπων. Αντιφατικές και αντικρουόμενες θεωρίες συνυπάρχουν κι ας διαψεύδουν η μία την άλλη. Επιπλέον, εκτός από τις δοξασίες επιβιώνουν (και θησαυρίζουν) και οι εκπρόσωποί τους. Παντός είδους απατεώνες: αστρολόγοι, ιριδο-λόγοι, μέντιουμ, εμπειρικοί και ομοιοπαθητικοί θεραπευτές, χειρομάντεις και χαρτορίχτρες, καφετζούδες και ψευδοπροφήτες.
Όσο για τη θρησκευτική πίστη, εμένα δεν μου χρειάζονται στοιχήματα και λογισμοί πιθανοτήτων. Αρκεί μία «πράξη της θέλησης» (actus voluntatis), όπως λέγανε στη μεσαιωνική θεολογία.
ΔΙΟΤΙ, ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΜΕ ΤΙΣ ΜΑΝΤΕΙΕΣ, τις δεισιδαιμονίες και τις δοξασίες, η θρησκεία δεν παριστάνει την επιστήμη. Είναι ένα σύστημα πίστης και όχι γνώσης. Ως τέτοιο είναι απόλυτα νόμιμο σε ατομικό επίπεδο - αρκεί να μην προσπαθεί να επιβάλει την (εξ αποκαλύψεως) αλήθεια του και στους μη πιστεύοντες.
*******
Περιοδικό DISCOVERY & SCIENCE - ΙΟΥΛΙΟΣ 2005
