Γνωρίζατε ότι 4 στους 10 Έλληνες θεωρούν τη φοροδιαφυγή "θεμιτή άμυνα κατά της υπερβολικής φορολογίας"; Ότι οι μισοί πιστεύουν πως "Έλληνας γίνεσαι"; Πως 7 στους 10 πιστεύουν ότι τα παιδιά των νόμιμων μεταναστών πρέπει να παίρνουν άμεσα την ελληνική υπηκοότητα; Φανταζόσασταν πως 1 στους 4 πιστεύει ότι μας ψεκάζουν;

Η πρώτη έρευνα που δημοσίευσε ποτέ η διαΝΕΟσις ήταν μια μεγάλη πανελλαδική δημοσκόπηση που σκοπό είχε να ακτινογραφήσει τις απόψεις των Ελλήνων για μια σειρά από σημαντικά θέματα. Πριν ξεκινήσουμε να προτείνουμε λύσεις για τα σημαντικότερα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα, θελήσαμε να διερευνήσουμε τι πιστεύουν οι πολίτες, πώς σκέφτονται, πώς αντιμετωπίζουν την κρίση και τον κόσμο μας γενικότερα. Τον Απρίλιο και τον Νοέμβριο του 2015 καταγράψαμε τις αντιλήψεις τους για την Ευρώπη και τη θέση της Ελλάδας σε αυτήν, για τα θέματα της οικονομίας και της αγοράς, για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους θεσμούς, για τη μετανάστευση, την παιδεία και τον τρόπο που ζουν. Και φέτος το ξανακάναμε.

Τα βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν μπορεί κανείς να συνοψίσει στα εξής:

Ο αντιευρωπαϊσμός βρίσκεται σε άνοδο, χωρίς να είναι ακόμα πλειοψηφικός.

Οι θεσμοί βρίσκονται σε κρίση, αλλά οι Έλληνες δεν αμφισβητούν ακόμα τη δημοκρατία ως πολίτευμα.

Οι Έλληνες δηλώνουν σε αναπάντεχα μεγάλα ποσοστά οικονομικά φιλελεύθεροι και, θα έλεγε κανείς, αντικρατιστές.

Οι Έλληνες είναι συντηρητικοί στα περισσότερα κοινωνικά θέματα.

Αυτά τα συμπεράσματα προκύπτουν από τις απαντήσεις των ερωτηθέντων σε 73 ερωτήσεις με περισσότερες από 200 μεταβλητές. Η έρευνα έγινε τηλεφωνικά, σε συνεργασία με τη Μονάδα Ερευνών Κοινής Γνώμης ΕΠΙ ΠΑΜΑΚ τον Δεκέμβριο του 2016, και ήταν χωρισμένη σε δύο μέρη: Το Μέρος Α σε πανελλαδικό δείγμα 1.294 ατόμων, και το μέρος Β σε πανελλαδικό δείγμα 1.263 ατόμων. Επτά από τις ερωτήσεις επαναλήφθηκαν και στα δύο δείγματα, ώστε να μπορούν να γίνουν αντιπαραβολές με αυτές τις ερωτήσεις για το σύνολο του ερωτηματολογίου.

Εδώ θα δούμε συνοπτικά μερικά από τα σημαντικότερα αποτελέσματα. 

1. Ο Αντιευρωπαϊσμός σε άνοδο

Το συμπέρασμα που βγήκε από την περυσινή μας έρευνα, ότι δηλαδή υπάρχει μια ήπια επιφυλακτικότητα απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που πάντως δεν έχει πάρει ακόμη το χαρακτήρα της ανοιχτής ρήξης, φαίνεται πως ισχύει και φέτος. Μόνο που φέτος η επιφυλακτικότητα είναι λιγότερο ήπια, η απογοήτευση λίγο πιο έντονη, και οι φωνές απόρριψης της Ε.Ε. λίγο πιο ισχυρές. Πράγματι, βλέποντας τα αποτελέσματα των τριών ερευνών της διαΝΕΟσις σχεδόν σε όλα τα “ευρωπαϊκά” ερωτήματα, η τάση γίνεται προφανής.

"Με διεθνείς όρους θα λέγαμε πως παρατηρούμε την ανάδειξη ενός ισχυρού και δυνητικά απειλητικού ευρωσκεπτικισμού, ο οποίος αμφισβητεί τη θέση της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση" γράφει ο Νίκος Μαραντζίδης στην έκθεσή του για τα αποτελέσματα

Στην πρώτη κιόλας ερώτηση του ερωτηματολογίου, οι πολίτες που δηλώνουν πως θεωρούν τη συμμετοχή της χώρας μας στην Ε.Ε. "θετική" και "μάλλον θετική" φτάνουν το 53,5% του γενικού πληθυσμού σήμερα, από 59,9% το Νοέμβριο του 2015 και 69% τον Απρίλιο του 2015. Οι κατηγορίες του πληθυσμού στις οποίες η "αρνητική" και "μάλλον αρνητική" αποτίμηση είναι πλειοψηφικές είναι οι λιγότερο μορφωμένοι, αυτοί που έχουν πολύ χαμηλά εισοδήματα, οι αγρότες, οι άνεργοι, οι ελεύθεροι επαγγελματίες (τεχνικών επαγγελμάτων), αυτοί που αυτοτοποθετούνται στην "κατώτερη τάξη" και αυτοί που αυτοτοποθετούνται πολιτικά στην "άκρα αριστερά", στην "αριστερά" και στην "άκρα δεξιά".

Είναι ενδιαφέρον πως η απόρριψη της Ε.Ε. για μέρος του πληθυσμού δεν φαίνεται να οφείλεται μόνο στην τρέχουσα οικονομική κρίση. 1 στους 4 Έλληνες πιστεύει πως η αποτίμηση από τη συμμετοχή της Ελλάδας στην Ε.Ε. είναι “αρνητική” και “μάλλον αρνητική”, αλλά ταυτόχρονα πιστεύει πως η κρίση οφείλεται “κυρίως σε δικές μας αδυναμίες”.

Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, η συνολική εικόνα των Ευρωπαϊκών αντιλήψεων των Ελλήνων παραμένει συγκεχυμένη. Οι πολίτες εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η χώρα βγήκε ζημιωμένη από της συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε όλους τους τομείς που τους ρωτήσαμε πλην της "διεθνούς της θέσης", του "πολιτισμού" και της "προστασίας του περιβάλλοντος". Περίπου 6 στους 10 Έλληνες πιστεύουν πως από τη συμμετοχή της Ελλάδας στην Ε.Ε. περισσότερο ωφελημένη βγήκε η Ε.Ε. Αυτό το πιστεύουν 7 στους 10 αποφοίτους Δημοτικού και επίσης 8 στους 10 αγρότες, πράγμα πολύ ενδιαφέρον, αν αναλογιστεί κανείς τα ποσά των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων που μπήκαν στη χώρα τις τελευταίες δεκαετίες.

Αυτό το μοτίβο επαναλαμβάνεται λίγο-πολύ σε όλες τις "ευρωπαϊκές" ερωτήσεις. Οι φτωχοί, λιγότερο μορφωμένοι και κυρίως αυτοί που θεωρούν τους εαυτούς τους στα άκρα του πολιτικού συστήματος είναι αυτοί που απορρίπτουν περισσότερο την Ε.Ε. Αντίθετα, όσο πιο ευκατάστατοι, μορφωμένοι και κεντρώοι πολιτικά είναι οι ερωτηθέντες, τόσο περισσότερο θέλουν τη χώρα στην Ε.Ε.

Η συνολική εικόνα που προκύπτει είναι μια εικόνα αμφιταλάντευσης, επιφυλακτικής αποδοχής που όμως μοιάζει επίφοβη. "Θα μπορούσε να ειπωθεί", γράφει ο Μαραντζίδης, "πως για πολλούς Έλληνες, η συμμετοχή στην ΕΕ είναι μια ζημιογόνα κατάσταση ή στην καλύτερη περίπτωση μία δευτερεύουσας σημασίας πολυτέλεια".

Κρίσιμη, βεβαίως, είναι η ερώτηση για τη συμμετοχή της Ελλάδας στην ευρωζώνη. Το ποσοστό που επιθυμεί την παραμονή στο ευρώ έχει πέσει πλέον στο 59,6% (από 73,9% τον Απρίλιο του 2015), ενώ το ποσοστό αυτών που επιθυμεί να επιστρέψουμε σε εθνικό νόμισμα έχει ανέλθει στο 33,1% (από 20,7% τον Απρίλιο του 2015). Οι πολίτες που θέλουν να διατηρήσουμε το κοινό νόμισμα πλειοψηφούν σε όλες τις ηλικιακές, εισοδηματικές και εκπαιδευτικές κατηγορίες που έχουμε μελετήσει, σε όλα τα επαγγέλματα και σε όλες τις περιφέρειες της Ελλάδας. Πλειοψηφικό ρεύμα υπέρ δραχμής προς το παρόν εμφανίζεται μόνο σε λίγες, συγκεκριμένες πολιτικές και ιδεολογικές κατευθύνσεις. Η τάση, όμως, είναι ευδιάκριτη. Όπως γράφει ο Ν. Μαραντζίδης "η εικόνα υπέρ του ευρώ και της θέσης της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση που έχει διαμορφωθεί στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη για πάντα. Μπορεί να ανατραπεί στην πορεία εφόσον επιδεινωθεί περαιτέρω η οικονομία και οι πολίτες χάσουν τις προσδοκίες τους για το μέλλον".

2. Δημοκρατία και Θεσμοί

Ένα από τα θεαματικά ευρήματα της περυσινής έρευνας ήταν η (πολλαπλή) επιβεβαίωση της εξαιρετικά υψηλής εικόνας που έχουν οι Έλληνες για τον εαυτό τους και τη χώρα τους. Η εικόνα αυτή παραμένει καθαρή. 9 στους 10 Έλληνες δηλώνουν "υπερήφανοι που είναι Έλληνες" ενώ εξακολουθούν να πιστεύουν ότι 'οι Έλληνες είναι ένας λαός με μεγάλη ιστορία που παρά τη σημερινή κρίση ξεχωρίζει ακόμα για την ευφυία και τον πολιτισμό του" σε ποσοστό 62,3% (ένα ποσοστό που, πάντως, ήταν 10 μονάδες μεγαλύτερο τον Απρίλιο του ’15). Οι μόνες πληθυσμιακές ομάδες που διαφωνούν είναι οι πλουσιότεροι (48,3%) και οι ακροαριστεροί (28%).

Βεβαίως, όπως και πέρυσι οι Έλληνες πιστεύουν πως η κρίση οφείλεται "κυρίως στις δικές μας αδυναμίες" (62,1%). Ένα 76% πιστεύουν πως φταίμε "όλοι μας που συνηθίσαμε να δανειζόμαστε για να καταναλώνουμε περισσότερα από όσα παράγουμε" και σχεδόν όλοι (93,6%) πως φταίει "η ανεπάρκεια και η διαφθορά των ελληνικών κυβερνήσεων". "Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως η ελληνική κοινωνία παρουσιάζει σήμερα μετά από αρκετά χρόνια κρίσης ένα υψηλό βαθμό συλλογικής αυτογνωσίας", γράφει ο Μαραντζίδης. "Έστω κι αν δεν είναι σαφές πως ακριβώς κατανέμει τις ευθύνες ανάμεσα στο εγχώριο πολιτικό προσωπικό, τις ομάδες συμφερόντων και τους Έλληνες πολίτες, είναι ξεκάθαρο πως εντοπίζει τις αιτίες της άσχημης οικονομικής κατάστασης της χώρας κυρίως σε ενδογενείς αιτίες και όχι σε ξένες δυνάμεις".

Ένα από τα πιο ευρέως διαδεδομένα και πολυσυζητημένα αποτελέσματα της περυσινής έρευνας ήταν το φαινόμενο της "Ρωσοφιλίας". Στην ερώτηση για το αν τα συμφέροντα της Ελλάδας θα διασφαλίζονταν καλύτερα με μια συμμαχία με κάποια άλλη χώρα, το εντυπωσιακό 30% που εξασφάλισε η Ρωσία του Βλ. Πούτιν τον Απρίλιο του 2015 προκάλεσε συζητήσεις, ειδικά μάλιστα όταν το ίδιο ποσοστό στους νέους ηλικίας 18-24 ήταν πλειοψηφικό. Τότε θεωρήθηκε πως το αποτέλεσμα οφειλόταν στην επικαιρότητα και την όλη συζήτηση περί ρωσικής παρέμβασης στην περιβόητη "διαπραγμάτευση", κάτι που φάνηκε να επιβεβαιώνεται όταν το Νοέμβριο του 2015 αυτό το ποσοστό υποχώρησε αισθητά. Φέτος θα περίμενε κανείς περαιτέρω μείωση των Ελλήνων που θα επιθυμούσαν μια συμμαχία με τη Ρωσία, αλλά τα στοιχεία δεν δείχνουν κάτι τέτοιο. Αντίθετα, σήμερα ένας στους τρεις πολίτες θα προτιμούσε να συμμαχήσουμε με τη Ρωσία παρά να συνεχίσουμε να συμμετέχουμε στην ευρωζώνη.

Το ίδιο πιστεύουν οι μισοί αγρότες και οι μισοί "ακροδεξιοί". Είναι, πάντως, αξιοσημείωτο το γεγονός ότι πλέον το ποσοστό των νέων ηλικίας 17-24 που συμφωνούν είναι περίπου το ίδιο με του γενικού πληθυσμού. Εξάλλου, σχεδόν 8 στους 10 Έλληνες θεωρούν η λέξη "Ρώσοι" είναι κάτι καλό (αντίθετα με το "Τούρκοι" -28%- το "Γερμανοί" -36,4%- και το "Μουσουλμάνοι" -36,3%).

Βεβαίως, αυτό που δημιουργεί εύλογες απορίες είναι η απάντηση στην ερώτηση "ποια χώρα πιστεύετε πως έχει το καλύτερο μοντέλο διακυβέρνησης". Μόνο 1 στους 10 πολίτες επιλέγει τη Ρωσία σε αυτό το πλαίσιο, την ώρα που, με πάρα πολύ μεγάλη διαφορά από όλα τα άλλα μοντέλα διακυβέρνησης, 6 στους 10 Έλληνες δηλώνουν πως προτιμούν το Σουηδικό.

Οι Έλληνες πολίτες εξακολουθούν να έχουν εμπιστοσύνη στο δημοκρατικό πολίτευμα -9 στους 10 απαντούν "συμφωνώ" ή "μάλλον συμφωνώ" στην παραδοσιακή ερώτηση για το αν η δημοκρατία "παρά τα προβλήματά της είναι το καλύτερο σύστημα διακυβέρνησης". Υπάρχει όμως σαφής υποχώρηση στην αντίληψή τους για τη λειτουργία των θεσμών της δημοκρατίας στη χώρα μας. Μόνο 55,4% πιστεύουν πως "απολαμβάνουν όλων των ελευθεριών που χαρακτηρίζουν μια δημοκρατία" (από 65,1% τον Απρίλιο του ’15), μόνο 35,2% πως "ζουν σε ασφαλές περιβάλλον" (από 44,5%), μόνο 27% πως το δικαστικό σύστημα "αντιμετωπίζει ως ίσους όλους τους πολίτες. "Οι πολίτες εκτιμούν πως η δημοκρατία είναι το καλύτερο πολίτευμα", γράφει ο Μαραντζίδης, "αλλά στην Ελλάδα η δημοκρατία νοσεί σε σημαντικούς τομείς σε τέτοιο βαθμό ώστε να αμφισβητείται εάν είναι μια «κανονική δημοκρατία".

Οι περισσότεροι Έλληνες αυτοτοποθετούνται στο "κέντρο" του πολιτικού φάσματος (24,1%), ενώ οι περισσότεροι αυτοχαρακτηρίζονται "Σοσιαλδημοκράτες" (19,7%) ή "Φιλελεύθεροι" (17,9%) με τις υπόλοιπες ιδεολογικές ταυτίσεις να απέχουν αρκετά. Σε αυτήν την ερώτηση έχει ενδιαφέρον να αναζητήσει κανείς τον ιδεολογικό χαρακτηρισμό που αποδίδουν στον εαυτό τους ψηφοφόροι διαφόρων κομμάτων, όπως το 29,1% των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ που αυτοαποκαλούνται "σοσιαλδημοκράτες" (το μεγαλύτερο ποσοστό ανάμεσα στους ψηφοφόρους του κυβερνώντος κόμματος), το 14,4% των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ που αυτοαποκαλούνται "φιλελεύθεροι" (το τρίτο μεγαλύτερο ποσοστό), το ότι μόνο το 46,5% των ψηφοφόρων του ΚΚΕ θεωρούν εαυτόν "Κομμουνιστή" και το 11,1% των ψηφοφόρων των ΑΝΕΛ που αυτοαποκαλούνται "σοσιαλιστές".

Πάντως, το "αριστερό" λεξιλόγιο παραμένει κυρίαρχο στον πολιτικό διάλογο στη χώρα μας. Μόνο ένα 33,3% των πολιτών θεωρούν "καλό" τον "καπιταλισμό" (ποσοστό που έχει αυξηθεί κατά περίπου 10 μονάδες από τον Απρίλιο του ’15, βέβαια), αλλά 62,1% θεωρούν καλό πράγμα τον "σοσιαλισμό". Παρ’ όλα αυτά εμφανίζεται μια ενδιαφέρουσα αντίφαση: Στη βασική ερώτηση που διακρίνει τον σοσιαλισμό από τον φιλελευθερισμό, οι Έλληνες έχουν ξεκάθαρη άποψη: Το 64,8% πιστεύει ότι η "ελευθερία" είναι πιο σημαντική από την "ισότητα" -ερώτηση που πρακτικά δίνει τον ορισμό του φιλελευθερισμού. Αυτή η απάντηση είναι πλειοψηφική σε όλες τις πληθυσμιακές ομάδες με μόνο μία εξαίρεση (τους απόφοιτους Δημοτικού). Είναι ενδιαφέρον ότι οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ προτιμούν την “ελευθερία” από την “ισότητα” σε ποσοστό σχεδόν ίδιο με του γενικού πληθυσμού.

Πάντως, το πιο ενδεικτικό συμπέρασμα σχετικά με την πολιτική συμπεριφορά των Ελλήνων και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν τους θεσμούς τους και την πολιτική εν γένει ενδέχεται να προκύπτει από μία ερώτηση που, μέσα σε ένα τόσο εκτενές ερωτηματολόγιο, θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη. Ζητήσαμε από τους πολίτες να μας πουν αν θεωρούν τη λέξη "συμβιβασμός" κάτι καλό ή κακό. 45,1% των Ελλήνων, σχεδόν οι μισοί, θεωρούν το συμβιβασμό κάτι κακό. Αυτό ίσως αρκεί για να εξηγηθούν μια σειρά από φαινόμενα και παθογένειες του πολιτικού μας πολιτισμού.

3. Αντικρατιστές και φιλελεύθεροι;

Μόνο ένα 33,3% των πολιτών δηλώνουν πως θεωρούν "καλό" τον "καπιταλισμό", την ώρα που ένα θεαματικό 62,1% δηλώνουν πως θεωρούν καλό πράγμα τον "σοσιαλισμό". Ταυτόχρονα όμως οι Έλληνες θεωρούν "καλές" λέξεις τις "αγορές" (72,5%), την "ανταγωνιστικότητα" (87,2%) και τις "αποκρατικοποιήσεις" (56,2%) και "κακή" το "συνδικαλισμό" (59%).

Γράφει ο Μαραντζίδης: "Πολλοί Έλληνες πιστεύουν πλέον ακράδαντα, πως το κράτος αφού διήγε για δεκαετίες μια σπάταλη και διεφθαρμένη ζωή, αποσπώντας πλούτο από συγκεκριμένα τμήματα του πληθυσμού και μοιράζοντας τον αυθαίρετα προς τα εκεί που οι πελατείες του το κατεύθυναν, τώρα που του τελείωσαν οι δυνατότητες ανεξέλεγκτου δανεισμού εξοντώνει τους κατοίκους αυτής της χώρας με υψηλούς φόρους. Στη βάση αυτής της εκτίμησης, η πεποίθησή των πολιτών είναι πως υπάρχει αναγκαιότητα για περιορισμό του κράτους τόσο σε επίπεδο δομών όσο και σε εύρος παρεμβάσεων στις οικονομικές συναλλαγές και την εργασία".

Από την άλλη, όμως, στο οικονομικά φιλελεύθερο προφίλ των απαντήσεων υπάρχουν και αντιφάσεις. 6 στους 10 Έλληνες πιστεύουν ότι η παγκοσμιοποίηση "είναι μια απειλή για την Ελλάδα”. Οι πολίτες εξακολουθούν να δείχνουν μια απέχθεια στο ρίσκο: Ένα 62,3% θα προτιμούσε μια δουλειά με “μέτριο μισθό, μικρές προοπτικές εξέλιξης αλλά σταθερότητα" από μια με "μεγάλες αποδοχές, προοπτικές εξέλιξης αλλά που δεν προσφέρει εργασιακή ασφάλεια". Ταυτόχρονα, όμως, στην ευθεία ερώτηση "ποια εργασία θα επιλέγατε" μόνο 1 στους 4 επιλέγει πια "μισθωτή εργασία στο δημόσιο τομέα". Παρ’ όλο που αντιπαθούν το ρίσκο, οι μισοί Έλληνες δηλώνουν πως θα ήθελαν να είναι αυτοαπασχολούμενοι ή επιχειρηματίες.

Πράγμα που συνδέεται, πιθανώς, με το ότι 3 στους 4 "συμφωνούν" ή "μάλλον συμφωνούν" με το ότι οι Έλληνες "ενδιαφέρονται πρωτίστως για το ατομικό τους συμφέρον, ακόμη και εις βάρος του συνόλου".

4. Κοινωνικός συντηρητισμός

Από πέρυσι είχε γίνει προφανές ότι σε κοινωνικά θέματα οι Έλληνες κατά κανόνα εμφανίζονται σχετικά συντηρητικοί στις απόψεις τους. Αυτή η εικόνα επιβεβαιώνεται και φέτος.

Οι Έλληνες εξακολουθούν να είναι πολύ επιφυλακτικοί απέναντι στο φαινόμενο της μετανάστευσης, μολονότι η κορύφωση της προσφυγικής κρίσης στα τέλη του 2015 έχει "μαλακώσει" ελαφρά τις απόψεις τους σε κάποια θέματα. Ένα 58% θεωρεί πως η παρουσία μεταναστών στη χώρα αυξάνει την ανεργία (από σχεδόν 70% τον Απρίλιο του 2015) ενώ ένα 64,4% θεωρούν πως οι μετανάστες αυξάνουν την εγκληματικότητα (από σχεδόν 75%). Βεβαίως, το ποσοστό των πολιτών που πιστεύουν πως η παρουσία μεταναστών στη χώρα έχει θετική οικονομική επίπτωση, ή ότι εμπλουτίζουν τον πολιτισμό μας, παραμένουν στα ίδια ποσοστά με της προηγούμενης έρευνας, ενώ λιγότεροι από 2 στους 10 επιθυμούν την παραμονή των παράνομων μεταναστών στη χώρα, και την ενσωμάτωσή τους στην κοινωνία μας.

Σε κάποια άλλα θέματα έχει εμφανιστεί και μια ελαφρά οπισθοχώρηση. 66,5% των πολιτών εξακολουθούν να συμφωνούν ότι τα παιδιά των νόμιμων μεταναστών πρέπει να παίρνουν άμεσα την ελληνική υπηκοότητα (ακόμα και αυτοί που πιστεύουν ότι τα αεροπλάνα "μας ψεκάζουν" συμφωνούν) -αλλά τον Απρίλιο του 2015 το ποσοστό αυτό ήταν 75,2%. Σήμερα, δε, μόνο ένα 37,6% θεωρούν τους μετανάστες κάτι "καλό", αλλά το αντίστοιχο ποσοστό για τους "πρόσφυγες" φτάνει το 49,3%. 3 στους 10 Έλληνες, εξάλλου, πιστεύουν ότι "πολλοί μουσουλμάνοι" συμφωνούν με τις τρομοκρατικές επιθέσεις των τζιχαντιστών. Το ίδιο ποσοστό θεωρεί πιθανό το ενδεχόμενο μια τέτοια τρομοκρατική επίθεση να συμβεί στην Ελλάδα μέσα στον επόμενο χρόνο.

Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι δεκαετίες μετά από το προηγούμενο κύμα μετανάστευσης, το ποσοστό των Ελλήνων που δηλώνουν πως θα προσλάμβαναν "ένα άτομο αλβανικής καταγωγής" για υπάλληλο παραμένει σχετικά χαμηλό, στο 60%. Μάλιστα, η επαγγελματική κατηγορία που (ίσως μαζί με τον κλάδο της οικοδομής) προσέφερε περισσότερο από όλες διαχρονικά εργασία σε μετανάστες, οι αγρότες, εμφανίζουν ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά θετικών απαντήσεων σε αυτή την ερώτηση (41,7%). Αντίθετα, οι Έλληνες θα ήταν πολύ πιο πρόθυμοι να προσλάβουν "ένα άτομο με ειδικές ανάγκες" (85,7%) ή "έναν ομοφυλόφιλο" (77%).

Παρά την επιφυλακτική στάση απέναντι στη μετανάστευση και τους μετανάστες ωστόσο, υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον αποτέλεσμα στην παραδοσιακή ερώτηση "κατά την εκτίμησή σας, Έλληνας γεννιέσαι ή γίνεσαι;" Οι απαντήσεις των πολιτών πλέον είναι μοιρασμένες: 47% επιλέγουν το "Έλληνας γεννιέσαι", 48% το "Έλληνας γίνεσαι", ένα αποτέλεσμα μάλλον αναπάντεχο. Οι νέοι, οι μορφωμένοι, οι ευκατάστατοι και όσοι βρίσκονται στα αριστερά του "κέντρου" στο πολιτικό φάσμα επιλέγουν σε μεγαλύτερα ποσοστά το "γίνεσαι”. Το ενδιαφέρον του συμπεράσματος υπογραμμίζεται και από τον παράγοντα που, σύμφωνα με τους περισσότερους ερωτηθέντες είναι αυτός που πρέπει να ισχύει για να θωρείται κάποιος "Έλληνας": "Να υιοθετεί τα ελληνικά ήθη και έθιμα". Αυτό επιλέγουν οι περισσότεροι ως χαρακτηριστικό του "Έλληνα", σε αρκετά μεγαλύτερο ποσοστό από αυτούς που επιλέγουν το "να έχει Έλληνες γονείς" ή "να έχει γεννηθεί στην Ελλάδα".

Είναι αξιοσημείωτο επίσης το ότι για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά παρατηρείται μια στροφή της κοινής γνώμης στο θέμα των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων. Στην προηγούμενη έρευνα υπήρχε ένα ερώτημα για το "σύμφωνο συμβίωσης", ένα θέμα στο οποίο η αποδοχή από την ελληνική κοινή γνώμη εμφανιζόταν αρκετά ευρεία. Τότε, όμως, μόνο ένα 36,3% δήλωνε υπέρ του δικαιώματος σύναψης "γάμου" στα ομόφυλα ζευγάρια. Έκτοτε το σύμφωνο συμβίωσης επεκτάθηκε νομικά για να καλύπτει και τα ομόφυλα ζευγάρια, το θέμα εκείνο έληξε, και στη συνέχεια συνέβη και μια άλλη αλλαγή: Σήμερα το 50,4% των ερωτηθέντων δηλώνει υπέρ και των γάμων.

Το ποσοστό αυτών που συμφωνούν και με το δικαίωμα υιοθεσίας παιδιών από τα ομόφυλα ζευγάρια, πάντως, παραμένει χαμηλό -στο 25,8% (από 21,3% τον Απρίλιο του ’15). Πάντως είναι ενδιαφέρον το ότι στους νέους ηλικίας 17-24 το ποσοστό αυτό φτάνει το 48,6%.

Η στάση των νέων στα θέματα αυτά είναι γενικότερα ενδιαφέρουσα και αξιοσημείωτη. Οι νέοι (η κατηγορία φέτος περιλαμβάνει και τους 17χρονους, που πλέον έχουν δικαίωμα ψήφου), παρ’ όλο που στις ερωτήσεις περί Ευρώπης και οικονομίας είναι γενικά πολύ κοντά στις προηγούμενες γενιές (ή και πιο συντηρητικές από αυτές, ενίοτε) στα θέματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της μετανάστευσης απαντούν πιο προοδευτικά σε ποσοστά ως και διπλάσια του γενικού πληθυσμού σε αρκετές από τις ερωτήσεις.

Για παράδειγμα, μόνο ένα 36,3% του γενικού πληθυσμού πιστεύει πως η λέξη "Μουσουλμάνοι" είναι κάτι "καλό". Το αντίστοιχο ποσοστό στους νέους ηλικίας 17-24 είναι 54,8%. Ο γενικός πληθυσμός δηλώνει πως η λέξη "Εβραίοι" σημαίνει κάτι καλό σε ποσοστό 44,4%. Στους νέους το ποσοστό είναι 63%. Γενικά, στη συγκεκριμένη ερώτηση που έθετε μια σειρά από λέξεις (κυρίως εθνικότητες) προς αξιολόγηση, οι νέοι απάντησαν "καλό" σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από το γενικό πληθυσμό για όλες τις λέξεις ανεξαιρέτως. Οι νέοι συμφωνούν σε μεγαλύτερο ποσοστό (76,3%) ότι τα παιδιά των μεταναστών που γεννιούνται στη χώρα μας πρέπει να παίρνουν αμέσως ελληνική υπηκοότητα, θα προσλάμβαναν άτομα αλβανικής καταγωγής ή ομοφυλόφιλους σε πολύ μεγαλύτερα ποσοστά από τον γενικό πληθυσμό, είναι σε μεγαλύτερο ποσοστό υπέρ των γάμων μεταξύ ομοφύλων (68,6%), δηλώνουν σε μεγαλύτερο ποσοστό ότι δεν θα τους ενοχλούσε η ανέγερση τζαμιών στην Ελλάδα (66,1%), φοβούνται σε πολύ μικρότερο ποσοστό επίθεση από τζιχαντιστές τον επόμενο χρόνο (16,3%), πιστεύουν σε μεγαλύτερο ποσοστό πως "Έλληνας γίνεσαι” (61,8%), ενώ το 35,6% των νέων δηλώνουν πως "δεν πιστεύουν στον Θεό".

Τέλος, φέτος θελήσαμε να ανοίξουμε και τη συζήτηση για τα θέματα ισότητας, και ζητήσαμε από τους πολίτες να μας πουν σε ποια επαγγέλματα πιστεύουν ότι οι γυναίκες τα καταφέρνουν εξίσου καλά με τους άνδρες, ή και καλύτερα. Οι απαντήσεις είχαν ενδιαφέρον: Τα μόνα επαγγέλματα στα οποία οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι τα καταφέρνουν καλύτερα οι άνδρες είναι "αστυνομικός" (38,3%) και "οδηγός" (38%), με την απάντηση "τα καταφέρνουν εξίσου καλά" να είναι πάντως η πλειοψηφική και στις δύο περιπτώσεις. Αντίθετα, οι Έλληνες πιστεύουν σε πολύ μεγάλα ποσοστά ότι οι γυναίκες θα τα κατάφερναν καλύτερα στο επάγγελμα του πωλητή, του δασκάλου και του "υπαλλήλου γραμματειακής υποστήριξης". Ένα 22% των πολιτών, δε, πιστεύει πως μια Ελληνίδα θα τα κατάφερνε καλύτερα στη θέση του πρωθυπουργού, την ώρα που το 15,4% πιστεύει ότι θα τα κατάφερνε χειρότερα. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ ότι η Ελλάδα παραμένει μία από τις χώρες με τη μικρότερη συμμετοχή γυναικών στο εργατικό δυναμικό ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

5. Τα άλλα συμπεράσματα

Όπως αναφέραμε και στην εισαγωγή, η έρευνα περιλαμβάνει περίπου 200 μεταβλητές οι οποίες μπορούν να μελετηθούν συνδυαστικά με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Κρύβει μια μεγάλη πληθώρα συμπερασμάτων, κάποια από τα οποία προκύπτουν από ερωτήσεις που δεν είναι ενταγμένες στις "μεγάλες" ομάδες των "ευρωπαϊκών" ή "οικονομικών" θεμάτων.

Ένα αποτέλεσμα που προφανώς ενδιαφέρει πολλούς και θα συζητηθεί, είναι το ότι 8 στους 10 Έλληνες πιστεύουν ότι "υπάρχουν μυστικές οργανώσεις που δρουν στο παρασκήνιο και κινούν τα νήματα". Ένα άλλο, ακόμα πιο αξιοσημείωτο είναι το ότι 26,5% των συμπολιτών μας πιστεύουν πως τα ίχνη που αφήνουν τα αεροπλάνα στον ουρανό είναι "αέρια ψεκασμού". Το ποσοστό αυτό φτάνει στο 48% ανάμεσα στους αποφοίτους Δημοτικού, στο 42% στους αγρότες και στο 76% σε αυτούς που αυτοτοποθετούνται στην "άκρα δεξιά". Αν παρατηρήσει κανείς τις απαντήσεις όσων απάντησαν ότι "μας ψεκάζουν" στις υπόλοιπες ερωτήσεις της έρευνας-, θα διαπιστώσει πως απαντούν πολύ πιο "αντιευρωπαϊκά" από τον γενικό πληθυσμό, πιο συντηρητικά σε θέματα μετανάστευσης και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ωστόσο, το συμπέρασμα που προκύπτει από τις απαντήσεις τους είναι πως αυτοί οι άνθρωποι δεν ζουν σε άλλο κόσμο. Οι απαντήσεις τους δεν είναι τόσο διαφορετικές από της πλειοψηφίας ώστε να συνιστούν εντελώς ξεχωριστή κατηγορία. Αν μη τι άλλο, υπογραμμίζουν την έντονη διαχωριστική γραμμή που εμφανίζεται κρίσιμη σε πολλές από τις ερωτήσεις: Την παιδεία.

Άλλα αξιοσημείωτα ευρήματα περιλαμβάνουν:

Ένα εντυπωσιακό 33% των Ελλήνων δηλώνουν πως έχουν ζήσει στο εξωτερικό. Το 15% του γενικού πληθυσμού, μάλιστα, έχει ζήσει έξω για περισσότερα από δύο χρόνια. Μελετήσαμε πώς απάντησαν αυτές οι ομάδες σε όλες τις ερωτήσεις της έρευνας. Σε κάποιες ερωτήσεις εμφανίστηκαν αξιοσημείωτες διαφορές. Για παράδειγμα, 66,2% των Ελλήνων που έχουν ζήσει πάνω από 10 χρόνια στο εξωτερικό θεωρούν πως η συνολική αποτίμηση από τη συμμετοχή της Ελλάδας στην Ε.Ε. είναι θετική, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό σ’ αυτούς που δεν έχουν ζήσει ποτέ εκτός Ελλάδος είναι 55%. Είναι σε μεγαλύτερα ποσοστά υπέρ των γάμων ομόφυλων ζευγαριών, σε μεγαλύτερα ποσοστά θεωρούν πιθανές επιθέσεις τζιχαντιστών τον επόμενο χρόνο, σε μεγαλύτερα ποσοστά θεωρούν τον καπιταλισμό "καλό". Ωστόσο, στη συντριπτική πλειοψηφία των ερωτήσεων, από τις απόψεις για την παραμονή στο ευρώ μέχρι τις εκτιμήσεις για το μέλλον της Ελλάδας στην Ε.Ε., δεν εμφανίζονται σημαντικές διαφορές. Είναι ενδιαφέρον ότι αυτοί που έχουν ζήσει στο εξωτερικό θεωρούν τους "μετανάστες" κάτι "κακό" σε παρόμοια ποσοστά μ’ αυτούς που δεν έχουν ζήσει ποτέ έξω.

Για πρώτη φορά ένα 53% των Ελλήνων δηλώνει πως ενημερώνεται κυρίως από το ίντερνετ (με άλλο ένα 3,3% να δηλώνει "social media/blogs"). Μόνο 1 στους 4 δηλώνει πως η κύρια πηγή ενημέρωσης για αυτούς είναι η τηλεόραση. Η διαχωριστική τομή και εδώ -και είναι πολύ έντονη- είναι η εκπαίδευση. Το 71% των κατόχων μεταπτυχιακών/διδακτορικών τίτλων ενημερώνεται κυρίως από το Ίντερνετ -το αντίστοιχο ποσοστό για τους αποφοίτους Δημοτικού είναι μόλις 10%. Μελετήσαμε πώς απαντούν σε όλες τις ερωτήσεις ανάλογα με το μέσο ενημέρωσης που επιλέγουν και τα αποτελέσματα, μια σύνοψη των οποίων μπορείτε να διαβάσετε εδώ, ήταν πολύ ενδιαφέροντα.

Τον τελευταίο χρόνο ένας στους πέντε Έλληνες παραδέχεται ότι δεν διάβασε κανένα βιβλίο, οι μισοί Έλληνες δεν πήγαν ούτε μία φορά θέατρο, ίδιο ποσοστό δεν πήγε σε καμία συναυλία, 4 στους 10 δεν πήγαν σε κανένα μουσείο. Ένας στους πέντε Έλληνες δεν αθλείται ποτέ -σχεδόν ένας στους πέντε αθλείται "κάθε μέρα".

Δείτε τα πλήρη αποτελέσματα στο dianeosis