Οι φίλοι είναι ο καθρέφτης μας• η μνήμη μας• το μόνο που απαιτούμε από αυτούς είναι να γυαλίζουν κάπου κάπου τον καθρέφτη για να μπορούμε να κοιταζόμαστε μέσα.
Εμένα όμως σκασίλα μου τι έκανα στο γυμνάσιο! Αυτό που ήθελα πάντα, από τότε που ήμουν πολύ νέος, από τότε που ήμουν παιδί ίσως, ήταν τελείως διαφορετικό: τη φιλία σαν κάτι που υψώνεται πάνω από όλες τις άλλες αξίες. Μου άρεσε να λέω: μεταξύ αλήθειας και φίλου επιλέγω πάντοτε τον φίλο. Το έλεγα σαν πρόκληση, αλλά το σκεφτόμουν σοβαρά. Σήμερα ξέρω ότι το αξίωμα αυτό είναι ξεπερασμένο. Μπορεί να ίσχυε για τον Αχιλλέα, το φίλο του Πάτροκλου, για τους σωματοφύλακες του Αλέξανδρου Δουμά, ακόμα και για τον Σάντσο Πάντσα, που ήταν πραγματικά φίλος με τον αφέντη του, παρ’ όλες τις διαφωνίες τους. Δεν ισχύει όμως πια για μας. Έχω γίνει τόσο πεσιμιστής, που σήμερα είμαι έτοιμος να προτιμήσω την αλήθεια αντί για τη φιλία.
Για μένα η φιλία ήταν απόδειξη ότι υπάρχει κάτι πιο ισχυρό από την ιδεολογία, από τη θρησκεία, από το έθνος. Στο μυθιστόρημα του Δουμά οι τέσσερις φίλοι βρίσκονται συχνά σε αντίθετα στρατόπεδα, αναγκασμένοι να χτυπηθούν μεταξύ τους. Αυτό όμως δε χαλάει τη φιλία τους. Δεν παύουν να αλληλοβοηθιούνται, κρυφά, με πανουργία, χλευάζοντας ο καθένας την αλήθεια του στρατοπέδου του. Έβαλαν τη φίλια τους πάνω από την αλήθεια, από το σκοπό, από τις διαταγές των ανωτέρων, πάνω από το βασιλιά, πάνω απ’ τη βασίλισσα, πάνω από τα πάντα».
Ο Δουμάς έγραψε την ιστορία των σωματοφυλάκων με απόσταση δύο αιώνων. Άραγε αισθανόταν ήδη νοσταλγία για τον χαμένο κόσμο της φιλίας; Ή μήπως η εξαφάνιση της φιλίας είναι πιο πρόσφατο φαινόμενο;»
«Δεν μπορώ να σου απαντήσω», του είπε η Σαντάλ. «Η φιλία δεν είναι πρόβλημα των γυναικών.»
«Τί εννοείς;»
«Αυτό που εννοώ. Η φιλία είναι πρόβλημα των αντρών. Είναι ο δικός τους ρομαντισμός. Όχι ο δικός μας.»
Ο Ζάν–Μάρκ ήπιε μια γουλιά κονιάκ, έπειτα ξαναγύρισε στις σκέψεις του: «Πώς γεννήθηκε ή φιλία; Σίγουρα σαν συμμαχία μπροστά στις αντιξοότητες, συμμαχία χωρίς την όποια ο άνθρωπος θα ήταν άοπλος απέναντι στους εχθρούς του. Ίσως δεν έχουμε πια ζωτική ανάγκη από μια τέτοια συμμαχία».
«Εχθροί θα υπάρχουν πάντοτε.»
«Ναι, αλλά είναι αόρατοι και ανώνυμοι. Η δημόσια διοίκηση, οι νόμοι. Τί να σου κάνει ο φίλος όταν αποφασίζουν να χτίσουν αεροδρόμιο μπροστά στα παράθυρά σου ή όταν σε απολύουν; Αν σε βοηθήσει κανείς, θα ‘ναι πάλι κάποιος ανώνυμος και αόρατος, μια οργάνωση κοινωνικής αρωγής, μια ένωση για την υπεράσπιση των καταναλωτών, ένα δικηγορικό γραφείο. Καμιά δοκιμασία δεν μπορεί πια να επιβεβαιώσει τη φιλία. Δεν προσφέρεται πια η ευκαιρία να ψάξεις τον πληγωμένο φίλο σου στο πεδίο της μάχης, ούτε να τραβήξεις το σπαθί για να τον υπερασπιστείς απ’ τους ληστές. Περνάμε τη ζωή μας χωρίς μεγάλους κινδύνους, αλλά και χωρίς φιλία.»
«Ταυτότητα» του Μίλαν Κούντερα
Milan Kundera, “L’Identité”,1998,
Μετ: Γιάννης Η. Χάρης
-απόσπασμα
