Η ζωή του ήταν χάλια. Πολύ χάλια. Ακόμη κι εσείς, όσα παράπονα κι αν έχετε από τη ζωή σας, πιστέψτε με δεν είναι δυνατόν να περνάτε χειρότερα από τον Ότα.
Η ιστορία του Ότα μας φέρνει πίσω στο 1903, όταν οι διοργανωτές του πακέτου εκδηλώσεων Εμπορική Έκθεση Λουι-ζιάνας/Ολυμπιακοί Αγώνες 1904, αποφάσισαν ότι θέλουν να εκθέσουν Αφρικανούς Πυγμαίους στο φυσικό τους περιβάλλον, ως τμήμα των ανθρωπολογικών εκθεμάτων. Όπως γνωρίζετε, η Αφρική βρίσκεται πάρα πολύ μακριά από το Σαιν Λούις, πέρα από τον μεγάλο ωκεανό.
Εδώ μπαίνει στην ιστορία μας ο Σάμουελ Βέρνερ. Ανήκε στην κατηγορία ανθρώπων που ήταν λίγο ιεραπόστολοι, λίγο εξερευνητές, λίγο ανθρωπολόγοι και λίγο τυχοδιώκτες. Στο προηγούμενο ταξίδι του στην Αφρική είχε φέρει μαζί του δύο Αφρικανούς, που τους έλεγαν Κασόνγκο και Κοντόλα, και τους έγραψε στο Ινστιτούτο Στίλμαν, στην Τουσκαλούσα, της Αλαμπάμα. (Ο Κασόνγκο αργότερα έχασε τη ζωή του στην τραγωδία της εκκλησίας Σίλο).
Στα μάτια των υπεύθυνων της έκθεσης, ο Βέρνερ φάνταζε ως ο ιδανικός άνθρωπος για να φέρει σε πέρας τη δουλειά. Του έδωσαν προκαταβολή, επίσημο τίτλο και έναν κατάλογο με ψώνια. Όμως, ο συγκεκριμένος κατάλογος δεν ήταν καθόλου συνηθισμένος. Δεν θα πήγαινε στην αγορά για να ψωνίσει γάλα και αβγά. Του έκαναν συμβόλαιο για να φέρει δώδεκα Πυγμαίους (με συγκεκριμένα κριτήρια φύλου, ηλικίας και κοινωνικής κατάστασης) μαζί με άλλους έξι Αφρικανούς άλλων φυλών, καθώς και τα απαραίτητα υλικά για την ανάπλαση του φυσικού τους περιβάλλοντος στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Βέρνερ και ο Κοντόλα σαλπάρησαν και, ύστερα από μια σύντομη στάση στην Ευρώπη για ανεφοδιασμό, έφτασαν στην Αφρική στα μέσα του Ιανουάριου 1904.
Δεν ήταν καλή εποχή για επισκέψεις στην Αφρική. Οι Ευρωπαίοι βρίσκονταν σε ανελέητο πόλεμο με τον λαό του Κονγκό, στην προσπάθειά τους να αποικίσουν μεγάλες εκτάσεις γης και να αποκτήσουν πρόσβαση στις τεράστιες πλουτοπαραγωγικές πηγές, ιδίως το καουτσούκ. Υπολογίζεται πως η ευρωπαϊκή κατάκτηση στοίχισε την ζωή σε 10 εκατομμύρια Αφρικανούς.
Κι εδώ οδηγούμαστε στον Ότα Μπένγκα. Όταν οι αποικιοκράτες εισέβαλαν στο χωριό του, εκείνος έλειπε από μέρες για κυνήγι. Μόλις γύρισε πίσω, ανακάλυψε ότι η Force Publique, που εξυπηρετούσε τα βελγικά συμφέροντα, είχε μακελέψει όλους τους συντρόφους του στο κυνήγι, τη γυναίκα του και τα παιδιά του. Όταν τον Μάρτιο ο Βέρνερ έφτασε στο χωριό των Μπασκιλέλε, ο ενδεής Ότα είχε πέσει στα χέρια δουλεμπόρων, που τον είχαν βγάλει στο σκλαβοπάζαρο. Ο Βέρνερ εξαγόρασε την ελευθερία του μόλις για μισό κιλό αλάτι και λίγα μέτρα ύφασμα. Χωρίς οικογένεια και κυνηγετική παρέα να τον περιμένουν, ο Ότα προσφέρθηκε να ακολουθήσει τον σωτήρα του στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Βέρνερ κατόρθωσε να πείσει μόνο άλλους τέσσερις Πυγμαίους να ταξιδέψουν στην Αμερική, πολύ λιγότερους από την συμβατική του υποχρέωση.
Ίσως να πιστεύετε, πως η κατάσταση του φτωχού Ότα Μπένγκα δεν μπορούσε να χειροτερέψει περισσότερο. Σίγουρα, δεν υπάρχει φρικτότερο πράγμα από το να χάσεις την οικογένειά σου, μαζί με όλα τα σημαντικά πράγματα για σένα στη ζωή. Κι όμως, ξημέρωναν για τον Ότα ακόμη χειρότερες μέρες. Ο κατήφορος του δεν θα είχε σταματημό.
Διαβάστε παρακάτω...
Μόλις έφτασαν στο Σαιν Λούις, ο Ότα και οι άλλοι Πυγμαίοι ουσιαστικά έγιναν μέρος ενός αποκριάτικου θεάματος. Αν και τυπικά περιγραφόταν ως άσκηση ανθρωπολογικού περιεχομένου, η έκθεση δεν ήταν τίποτα παραπάνω από καθαρή εκμετάλλευση. Ανάγκασαν τους Πυγμαίους να κροταλίζουν τα κοφτερά δόντια τους στους-θεατές, να χορεύουν τους πατροπαράδοτους χορούς τους και να αγωνιστούν στο ολυμπιακό παράρτημα των «Ανθρωπολογικών Ημερών». Όταν άρχισε να φυσάει το φθινοπωρινό αεράκι, οι ανθρωπολόγοι αρνήθηκαν να τους ντύσουν, για να μην παρέμβουν στις φυσιολογικές λειτουργίες του σώματός τους. (Εκείνοι οι επιστήμονες ποτέ δεν αναλογίστηκαν ότι οι Πυγμαίοι προέρχονταν από θερμότερες περιοχές και γι’ αυτό δεν είχαν ανάγκη από ρούχα στην πατρίδα τους!). Οι εφημερίδες δεν βοήθησαν καθόλου την κατάσταση. Διατείνονταν πως οι Πυγμαίοι είναι κανίβαλοι, τους αρέσει να βασανίζουν τα ζώα και δεν διαθέτουν την παραμικρή εξυπνάδα.
Μόλις τελείωσε η έκθεση ρώτησαν τους Πυγμαίους αν ήθελαν να μείνουν στις ΗΠΑ. Μπορείτε να μαντέψετε ότι δεν βρέθηκαν μπροστά σε κανένα μεγάλο δίλημμα. Αφού συλλογίστηκαν όλες τις «θαυμάσιες» παροχές που απόλαυσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες, δεν βρήκαν ούτε έναν καλό λόγο για να μείνουν. Έτσι, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα ζήτησαν όλοι να επιστρέψουν πίσω στην πατρίδα τους. Οι διοργανωτές της έκθεσης συμφώνησαν και συνεννοήθηκαν με τον Βέρνερ να τους πάει πίσω στην Αφρική.
Με το που επέστρεψαν ο καθένας τράβηξε τον δρόμο του, Ο Βέρνερ γύρισε στην τυχοδιωκτική αναζήτηση του πλούτου, ενώ οι Πυγμαίοι προσπάθησαν να προσαρμοστούν στην καθημερινότητά τους. (Φανταστείτε τι ιστορίες θα έλεγαν για την εμπειρία τους στην Αμερική...). Ο Ότα ξαναπαντρεύτηκε και η ζωή του έμοιαζε επιτέλους να παίρνει την πάνω βόλτα. Σύντομα όμως, τον ξαναχτύπησε η τραγωδία. Η δεύτερη γυναίκα του πέθανε από δάγκωμα δηλητηριώδους φιδιού. Χωρίς νόημα και πάλι στη ζωή του, ο Ότα ζήτησε από τον Βέρνερ να τον ξαναπάρει μαζί του στην Αμερική, προκειμένου να κάνει ένα νέο ξεκίνημα. Ο Βέρνερ συμφώνησε, και οι δυο τους έφτασαν στη Νέα Υόρκη τον Αύγουστο του 1906.
Όμως τα πράγματα δεν πήγαν σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο. Ο Βέρνερ είχε συσσωρεύσει μεγάλη συλλογή από χειροτεχνήματα και ζώα, για να τα πουλήσει στις ΗΠΑ. Αλλά οι τιμές τους ήταν υπερβολικές και τα μουσεία σήκωναν τα χέρια ψηλά. Στο τέλος βρέθηκε να τον κυνηγάνε οι πιστωτές του. Έτσι, ο Βέρνερ δεν είχε άλλη επιλογή από το να αφήσει τον Ότα στην φροντίδα του Αμερικανικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, για όσο διάστημα ταξίδευε στο νότο προς άγραν μετρητών.
Στην πραγματικότητα ο Ότα βρισκόταν σε καλά χέρια. Του έδωσαν καθημερινά ρούχα και του επέτρεψαν να περιφέρεται ελεύθερα μέσα στο μουσείο. Στην αρχή εντάχθηκε χωρίς προβλήματα, αλλά με τον καιρό έγινε ανήσυχος. Οι τοίχοι του μουσείου έμοιαζαν με στενόχωρη φυλακή για κάποιον που είχε μεγαλώσει στην απλόχερη ομορφιά και την ελευθερία τής φύσης. Ό Ότα ένιωθε σαν ψάρι έξω από το νερό. Ο διευθυντής του μουσείου ζήτησε από τον Βέρνερ να του βρει άλλο μέρος για να μείνει.
Ο επόμενος σταθμός του Ότα ήταν το μέρος που θα του εξασφάλιζε μια θέση στην ιστορία. Στο ταξίδι από την Αφρική ο Ότα είχε υπό την προστασία του έναν χιμπαντζή που τον έλεγαν Ντοχόνγκ. Αργότερα ο Βέρνερ τον πούλησε στον ζωολογικό κήπο του Μπρονξ για 275 δολάρια. Αδυνατώντας να αναλάβει την φροντίδα του Ότα, ο Βέρνερ παρακάλεσε τον διευθυντή του ζωολογικού κήπου, Ουίλιαμ Τεμπλ Χόρναντέί, να κρατήσει τον Αφρικανό φίλο του και να τον βάλει σε όποια δουλειά νόμιζε. Τις πρώτες εβδομάδες ο Ότα περιφερόταν ντυμένος στον ζωολογικό κήπο και κανείς δεν του έδινε σημασία. Όμως του έστηναν παγίδα. Οι φύλακες τον άφηναν να μπαίνει στο κλουβί του Ντοχόνγκ όποτε ήθελε. Έπειτα τον παρότρυναν να στήσει την αιώρα του μέσα στο κλουβί. Ύστερα του έδωσαν ένα τόξο και μερικά βέλη και του ζητούσαν να τα ρίχνει σε έναν στόχο, ανάμεσα στα μεταλλικά κάγκελα. Κατά κάποιον τρόπο, βοηθώντας στη συντήρηση ενός εκθέματος ο Ότα μεταβαλλόταν σε έκθεμα κι ίδιος. Για να προσδώσουν μια αίσθηση κανιβαλισμού σκόρπισαν κόκαλα στο έδαφος του κλουβιού κι έβαλαν μια επιγραφή που έλεγε:
Ο ΑΦΡΙΚΑΝΟΣ ΠΥΓΜΑΙΟΣ, «ΟΤΑ ΜΠΕΝΓΚΑ».
ΗΛΙΚΙΑ 28 ΕΤΩΝ. ΥΨΟΣ, 1μ. 40 ΚΑΙ ΒΑΡΟΣ 45 κιλά.
ΤΟΝ ΕΦΕΡΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΤΑΜΟ ΚΑΣΑΪ, ΣΤΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΚΟΝΓΚΟ,
ΝΟΤΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΦΡΙΚΗ Ο ΔΡ ΣΑΜΟΥΕΛ Π. ΒΕΡΝΕΡ ΕΚΤΙΘΕΤΑΙ ΚΑΘΕ ΑΠΟΓΕΥΜΑ, ΤΟΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ.
Αυτή την στιγμή πρέπει να σας κυριεύει ένα αίσθημα οργής. Όμως ελάχιστοι ένιωθαν έτσι εκείνη την εποχή. Στις 9 Σεπτεμβρίου 1906, οι Τάιμς της Νέας Ύόρκης δημοσίευσαν το πρώτο ρεπορτάζ για τον άνθρωπο που ζούσε στο Σπίτι των Μαϊμούδων. Ο τίτλος έγραφε απλώς, «Ένας Βουσμάνος Μοιράζεται το ίδιο Κλουβί με Πιθήκους, στο Πάρκο του Μπρονξ», Το κοινό τσίμπησε και άρχισαν να μαζεύονται πλήθη. Η προσέλευση ξεπέρασε κάθε προηγούμενο και ο Χόρναντεϊ κατάλαβε ότι είχε χτυπήσει φλέβα χρυσού.
Τελικά ξέσπασε αντιπαράθεση σε δύο διαφορετικά επίπεδα. Μόλις οι ηγέτες της μαύρης κοινότητας συνειδητοποίησαν την κατάσταση, αμέσως προκλήθηκε αναβρασμός. Έγινε πολλή φασαρία, όμως λίγοι την άκουσαν. Η πραγματική διαμάχη σχετικά με τον Ότα ξεκίνησε από εκείνους τους πολίτες, που είχαν θεμελιώδεις διαφωνίες με τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου. Το να βάζεις στο κλουβί έναν μικρόσωμο Πυγμαίο με χαμηλή, υποτίθεται, νοημοσύνη, ήταν μια πράξη που υπονοούσε πως ήταν ο χαμένος κρίκος ανάμεσα στον άνθρωπο και τον πίθηκο. Αυτό δεν μπορούσε να συνεχιστεί.
Όλες αυτές οι κλιμακούμενες πιέσεις, ελάχιστα κλόνισαν τον Χόρναντεϊ. Παρόλο που αφαίρεσαν την επιγραφή, ο Ότα παρέμεινε η βασική ατραξιόν του ζωολογικού κήπου. Στην πραγματικότητα ο ίδιος ο Ότα έδωσε τέλος σε αυτή την γελοία κατάσταση. Δεν άντεχε τα συνεχή τσιγκλίσματα, τις κοροϊδίες και τα έκπληκτα βλέμματα του κόσμου κι άρχισε να προκαλεί σκάνδαλα, που τον οδήγησαν στο γραφείο του διευθυντή. Κάποια μέρα, τα πράγματα έφτασαν στο αποκορύφωμα. Οι φύλακες του Ότα τον έπιασαν να παίζει με κάτι παιδιά και τον κατάβρεξαν με τη μάνικα. Ο Ότα αντέδρασε σκίζοντας τα ρούχα του. Φυσικά, οι φύλακες προσπάθησαν να τον ξανα-ντύσουν με το ζόρι. Όμως εκείνος το έβαλε στα πόδια, γύρισε κραδαίνοντας ένα μαχαίρι και τελικά τον κλείδωσαν πάλι στο κλουβί με τα χίλια ζόρια.
Στις 25 Σεπτεμβρίου οι Τάιμς της Νέας Υόρκης δημοσίευσαν ένα άλλο ρεπορτάζ με τίτλο. «Ο Μπένγκα Κάνει Απόπειρα Φόνου. Ο Πυγμαίος Βιαιοπραγεί Κατά Φύλακα Που Προσπάθησε Να Τον Ντύσει». Τα νέα έπεσαν σαν ψυχρολουσία στη ραχοκοκαλιά του Χόρναντεϊ και σήμαναν την λήξη της καριέρας του Ότα ως ζωολογικό έκθεμα.
Στις 27 Σεπτεμβρίου εγκατέλειψε για πάντα τον ζωολογικό κήπο του Μπρονξ. Τον παρέδωσαν στο Άσυλο Χάουαρντ για Έγχρωμα Ορφανά. Το ίδρυμα διευθυνόταν από τον αιδεσιμότατο Τζέιμς X. Γκόρντον, ίσως τον άνθρωπο που διαμαρτυρόταν περισσότερο από όλους για την κατάσταση στον ζωολογικό κήπο. Προσπάθησε να μάθει στον Ότα ανάγνωση, γραφή και να μιλάει αγγλικά, αλλά χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Παραμένει άγνωστο τι ακριβώς συνέβη κατά την παραμονή του Ότα σε εκείνο το μέρος (λέγεται ότι συνήψε στενές σχέσεις με μια νεαρότερη γυναίκα), όμως στις 10 Ιανουάριου 1910 τον έδιωξαν από το ορφανοτροφείο.
Τον δέχτηκαν στην Ιερατική Σχολή Βαπτιστών, στο Λίντσμπουργκ της Βιρτζίνια, κι έδειχνε να προσαρμόζεται καλά στη νέα του ζωή. Το όνομα του αμερικανοποιήθηκε σε Όττο Μπίνγκο, φόρεσε αμερικανικά ρούχα, του έβαλαν ακόμη και θήκες στους κυνόδοντες. Έγινε Χριστιανός και ζήτησε να βαπτιστεί. Απασχολήθηκε σε χειρωνακτικές εργασίες, όπως το ξεδιάλεγμα του καπνού, το τάισμα των πουλερικών και ο καθαρισμός των χώρων, όμως ποτέ δεν έσβησε το πάθος του για την άγρια ζωή και το κυνήγι.
Στις 20 Μαρτίου 1916, ο Ότα άναψε μια φωτιά κι έμεινε με τα εσώρουχα. Έσπασε τις θήκες των δοντιών του. Όπως πολλές φορές στο παρελθόν, ένα μάτσο πιτσιρίκια μαζεύτηκαν για να τον παρακολουθήσουν να τραγουδάει και να χορεύει γύρω από την φωτιά. Αυτή τη φορά όμως, ο Ότα τα κυνήγησε. Ύστερα έβγαλε ένα όπλο και πυροβολήθηκε στην καρδιά. Τώρα πια αναπαυόταν εν ειρήνη.
Ίσως αυτά να μην είναι τα τελευταία νέα που μαθαίνετε για τη δυστυχισμένη ζωή του Ότα Μπένγκα. Το Χόλιγουντ ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να γυρίσει την ζωή του σε ταινία, με παραγωγό τον Ντένζελ Ουάσιγκτον. Ο καιρός θα δείξει αν τελικά θα γυριστεί αυτή η ταινία και ποια συμμετοχή θα έχει σε αυτήν ο Ντένζελ. Το μόνο για το οποίο μπορούμε να είμαστε βέβαιοι, είναι ότι δεν θα είναι ο πρωταγωνιστής. Πέφτει κομμάτι ψηλός γι’ αυτόν τον ρόλο.
Ότα Μπένγκα (1883 – 20 Μαρτίου 1916)
Από το βιβλίο του Στιβ Σίλβερμαν "Το ψυγείο του Αινστάιν"
