Επίκουρος ο Πολυαθεϊστής

Επίκουρος ο Πολυαθεϊστής

Κατά τη διάρκεια μίας συνέντευξης, ο διανοούμενος Jordan Peterson κατέκρινε τον Sam Harris, ως έναν συγκεκαλυμμένο πιστό, έναν κρυφο-Χριστιανό αν θέλετε. Τα παραδείγματα που έδωσε ήταν κακά. Παρόλα αυτά όμως, υπάρχει κάτι στα επιχειρήματα του Peterson που φαίνεται σωστό. Θα μπορούσαμε να κάνουμε κάτι καλύτερο; Θα μπορούσαμε να δείξουμε ότι η αθεΐα του Harris θα ήταν άλλου είδους αν είχε γεννηθεί σε μία μη Χριστιανική κουλτούρα, όπως ας πούμε η παγανιστική κουλτούρα των αρχαίων Ελλήνων; Αυτό ακριβώς θα επιχειρήσουμε!

Jordan Peterson: Δεν μπορείς να είσαι άθεος στις πράξεις σου. Βλέπεις... Η μεταφυσική του Χάρις είναι κατ' ουσία Χριστιανική. Οπότε, δρα σύμφωνα με τη χριστιανική ηθική αλλά λέει "δεν πιστεύω σε αυτή".

Ναι, την πιστεύεις, επειδή δρας σύμφωνα με αυτή. Απλά λες ότι δεν πιστεύεις.

Michalis Michailidis: Σε μια συνέντευξη του, ο Τζόρνταν Πίτερσον επέκρινε τον Σαμ Χάρις, έναν διάσημο αθεϊστή, λέγοντας πως είναι... "κρυφό-πιστός!" κάτι σαν "Χριστιανός που δεν το ομολογεί".

Ο Peterson εξήγησε πως, ενώ ο Χάρις κηρύσσει τον αθεϊσμό οι πράξεις του υπαγορεύονται από τα παλιά του πιστεύω.

Τα παραδείγματα που έδωσε ήταν κακά. Είπε για παράδειγμα ότι ο Χάρις εξακολουθεί να μη ληστεύει τράπεζες... και να μη σκοτώνει ανθρώπους.

Νομίζω πως όλοι συμφωνούμε στο ότι δε χρειάζεται να πιστεύετε πως ο Θεός έφτιαξε τον κόσμο σε επτά ημέρες για να μην τραβήξετε το πιστόλι στα μούτρα κάποιου αγνώστου…

Και όμως, υπάρχει κάτι στα επιχειρήματα του Πίτερσεν που ακούγεται αληθινό!
Οπότε, μήπως θα μπορούσαμε να τα βελτιώσουμε;

Να δείξουμε, δηλαδή, ότι ο αθεϊσμός του Χάρις θα ήταν ένας διαφορετικός αθεϊσμός αν είχε μεγαλώσει σε μια μη-χριστιανική κουλτούρα; Όπως ας πούμε, την κουλτούρα της αρχαία Ελλάδας.

Αν και δεν μπορούμε να τον κλωνοποιήσουμε, υπάρχουν κάποια εκπληκτικά παραδείγματα αθέων παγανιστών! που, όπως και ο Χάρις, εγκατέλειψαν την πίστη τους στο όνομα της επιστήμης.

Αντί για τους "νέο-αθεϊστές", ωστόσο, αυτοί οι αρχαίοι πολέμιοι της θρησκείας έγιναν… "πολυαθεϊστές", πιστεύοντας πως η αλήθεια, αν και επιστημονική, δεν είναι μια, αλλά πολλές.

Ένας από αυτούς είναι κάποιος που μας θυμίζει βουκολικά γεύματα και όλες τις ηδονές της σάρκας. Αλλά που στην πραγματικότητα... ήταν επιστήμονας.

Ήταν ο Επίκουρος και ενώ οι απόψεις του περί θρησκείας ακούγονται τόσο σύγχρονες, τα τελικά του συμπεράσματα μπορεί και ν' αποδείξουν ότι ο Πίστερσον είχε δίκαιο!

Ο Επίκουρος γεννήθηκε το 341 π.Χ. στο νησί της Σάμου και τα προβλήματά του με τη θρησκεία ξεκίνησαν από νωρίς.

Λέγεται ότι... όταν, ως νεαρός, ρώτησε τους δασκάλους του τι εννοούσε ο Ησίοδος, η πιο σημαντική μας πηγή πάνω στην Ελληνική θρησκεία μετά τον Όμηρο, όταν είπε ότι: "ο κόσμος προήλθε από το χάος", δεν πήρε καμία απάντηση.

Και έτσι, στράφηκε στην επιστήμη και τις πρωτοποριακές ιδέες των ατομιστών· των φιλόσοφων εκείνων που πρώτοι υποστήριξαν πως όλη η πραγματικότητα αποτελείται από μικρές, αδιαίρετες μονάδες. Μονάδες που ονόμασαν "άτομα" από το "α" και την "τομή".

Πρώτα αποδεχόμενος και ύστερα αναπτύσσοντας τις θεωρίες αυτές, ο Επίκουρος, άρχισε να βλέπει πως όλη η ύπαρξη ήταν στην ουσία "υλική", αφού ήταν φτιαγμένη από άτομα και κενό, χωρίς κανέναν χώρο για θεούς και δαίμονες.

Επειδή στην ουσία, αυτός ο "πρώιμος υλισμός", έλεγε πως όλα είναι τελικά φτιαγμένα από το ίδιο πράγμα, τα ίδια άτομα και ακόμα κι αν οι θεοί υπήρχαν, θα πρέπει επίσης να είναι φτιαγμένοι από άτομα, κάτι που δε θα τους έκανε πιο θεϊκούς από έναν Ήλιο.

Γιατί σύμφωνα με αυτήν την άποψη η φύση είναι ομοιόμορφη, με τίποτα "ανώτερο" και τίποτα "κατώτερο", τίποτα θεϊκό και τίποτα βλάσφημο.

Ένα σύμπαν όπου οι διαφορές μεταξύ του μόλυβδου και του χρυσού, ανάμεσα σε μια καταιγίδα και τις αλλαγές στα συναισθήματά μας δεν είναι τίποτα παρά οι τρόποι με τους οποίους τα άτομα κινούνται στο κενό.

Ήταν η αρχή μιας θεωρίας που από τότε έχει γίνει αποδεκτή σαν επιστημονικό γεγονός και μετονομάστηκε σε "αναγωγικό υλισμό" ή απλά "επιστήμη!", καθώς η άποψη αυτή έχει εξελιχθεί για να γίνει η μόνη αποδεκτή από τον σύγχρονο άνθρωπο.

Είναι η θεωρία που υιοθέτησε ο Σαμ Χάρις όταν είχε τη δική του θρησκευτική απογοήτευση. Και από τότε τη χρησιμοποιεί σε αναρίθμητες συζητήσεις εναντίον αυτών που εξακολουθούν να πιστεύουν ότι υπάρχει κάτι περισσότερο από τη φυσική πραγματικότητα. Υπενθυμίζοντάς τους ότι ακόμη και τα πιο περίεργα φαινόμενα, όπως οι θρησκευτικές τους εμπειρίες, μπορούν να εξηγηθούν με την ανάλυση τους πίσω στα φυσικά τους συστατικά, τα άτομα ή τους νευρώνες, την ισοδύναμη μονάδα της αδιαίρετης πραγματικότητας του εγκεφάλου.

Φανταστείτε… Οι πιο μοναδικές μας στιγμές είναι φτιαγμένες από άτομα.

Αλλά αν και η λογική φαίνεται να κυριαρχεί τόσο για τους αρχαίους όσο και για τους σύγχρονους υλιστές, όπως εκπροσωπούνται από τον Επίκουρο και τον Σαμ Χάρις αντίστοιχα, υπάρχει τουλάχιστον μια λεπτή διαφορά μεταξύ των δύο, μια διαφορά που θα μπορούσε να αποδείξει ότι οι θρησκευτικές πεποιθήσεις ριζώνουν βαθύτερα απ' ό,τι παραδέχονται οι αθεϊστές.

Βλέπετε, σαν σύγχρονος επιστήμονας, ο Χάρις ισχυρίζεται ότι υπάρχει τελικά μια αντικειμενική πραγματικότητα και μόνο ένα σύνολο κανόνων που την εξηγεί: οι γνωστοί "νόμοι της φυσικής" που εφευρέθηκαν από τον Νεύτωνα και αναπτύσσονται από τότε.

Αλλά χιλιάδες χρόνια πριν και παρόλο που κι αυτός δέχτηκε πως η πραγματικότητα δεν είναι παρά "ύλη" και πως η ύλη δεν είναι παρά άτομα.

Ο Επίκουρος ήταν διαφορετικός!

Επειδή, σε όλα του τα γραπτά, αυτός ο πρώιμος επιστήμονας, προτάσσει τους μαθητές του ν' ακολουθήσουν τη θεωρία των πολλαπλών εξηγήσεων, που ονομάζει "πλεοναχός τρόπος".

Σε μια επιστολή προς έναν από τους μαθητές του, ο Επίκουρος, εξηγεί τις μεταβολές της σελήνης μέσα σε κάθε μήνα.

Προς ικανοποίηση μας, απορρίπτει τις μυστικιστικές μεθόδους της Ανατολής.

Αλλά προς μεγάλη μας έκπληξη, ο Επίκουρος, συνεχίζει δίνοντας όχι μια αλλά τρεις διαφορετικές αιτίες, όλες βασισμένες στην επιστήμη, όμως εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους.

Θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν δείγμα μετριοφροσύνης, καθώς θα πρέπει να είχε συνειδητοποιήσει το πόσο λίγα μπορούσε να γνωρίζει κανείς κατά τον τέταρτο αιώνα προ Χριστού. Όμως αυτό δεν είναι πραγματικά το νόημα.

Βλέπετε, και οι σύγχρονοι επιστήμονες ή τουλάχιστον οι καλύτεροι μεταξύ αυτών, έχουν και αυτοί επίγνωση των περιορισμών τους. Και όμως, παραμένουν πεπεισμένοι για την ύπαρξη μίας και μόνο αιτίας για κάθε φαινόμενο, ακόμη και αν δεν ξέρουν ακριβώς ποια μπορεί να είναι αυτή η αιτία.

Αλλά γίνεται πιο τρελό, αφού υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι ο Επίκουρος πίστευε πως αυτές οι πολλαπλές λύσεις ισχύαν ταυτόχρονα!

Καθώς στην ίδια επιστολή προς τον μαθητή του λέει ότι τα φαινόμενα που περιγράφονται εκεί, όπως οι φάσεις του φεγγαριού, αναγκάζουν κάποιον να δεχτεί ότι μπορεί να προέκυψαν με "πολλούς τρόπους" και δηλώνει ρητά ότι αυτοί που υιοθετούν μόνο μία εξήγηση "έρχονται σε σύγκρουση με τα γεγονότα" και είναι εντελώς εσφαλμένοι ως προς τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος μπορεί να κατακτήσει τη γνώση.

Καλά… πόσο σαφέστερο θα μπορούσε να είναι;

Και εδώ έρχεται το "εν κατακλείδι":

Μήπως οι αθεϊστές δεν είναι τόσο λογικοί όσο πιστεύουν;

Μήπως, παρά τη συνειδητή απόρριψη της θρησκείας, τόσο ο Επίκουρος όσο και ο Σαμ Χάρις, παραμένουν υποσυνείδητα ελεγχόμενοι από τις βασικές της παραδοχές και ότι ο λόγος για τον οποίον ο Χάρις επιμένει σε μία και μόνο αλήθεια, ένα και μόνο σύνολο κανόνων πίσω απ' τα πάντα, είναι ότι μεγάλωσε σε μια θρησκεία που πιστεύει επίσης σε έναν και μόνο Θεό ως δημιουργό των όλων, τον Έναν Θεό της Βίβλου;

Ο Επίκουρος από την άλλη γεννήθηκε σε μια παγανιστική κουλτούρα που πίστευε σε 12 αιτίες τουλάχιστον!

Μια κουλτούρα για την οποία ο Ήλιος κινείται συρόμενος από τα φλογερά άλογα του Θεού Ήλιου, ενώ ο κεραυνός προκαλείτε από τον θυμό του Διός. Με τους δύο αυτούς περιστασιακά να συγκρούονται!

Ίσως αυτό που ο καθηγητής Πίτερσεν προσπαθούσε να μας πει, κατά τη συνέντευξή του, ήταν ότι όταν ο Σαμ Χάρις στράφηκε από μονοθεϊστής σε αθεϊστή έγινε "μονο-αθεϊστής", πιστεύοντας σε αυτό που η σύγχρονη επιστήμη πιστεύει σχεδόν δογματικά, ότι κάθε φαινόμενο, από το νερό που βράζει μέχρι και τις φάσεις του φεγγαριού υπακούουν σε ένα ενιαίο σύνολο κανόνων.

Αλλά όταν ο Επίκουρος έκανε το ίδιο έγινε "πολυ-αθεϊστής", επιμένοντας ότι διαφορετικοί νόμοι ισχύουν για διαφορετικά πράγματα.

Και οι δύο απέρριψαν τις ιθαγενείς θρησκείες τους στην επιφάνεια αλλά το ερώτημα παραμένει… ξεπέρασαν ποτέ τις βασικές τους υποθέσεις για την πραγματικότητα;

Και έτσι, με λίγες μόνο αλλαγές, πολλοί θα πίστευαν ότι τα γραπτά του Επίκουρου ήρθαν από τον 21ο αιώνα. Όμως θέτει τα επιχειρήματά του με μια ποιητική ομορφιά που συχνά απουσιάζει από τους σύγχρονους άθεους.

Σε ένα απόσπασμα για παράδειγμα λέει ότι, ενώ οι θρησκευτικές πεποιθήσεις μπορούν περιστασιακά και μόνο τυχαία να προβλέψουν τα πράγματα είναι πολύ καλύτερο να ακολουθήσουμε τον δρόμο της επιστήμης μιας και είναι καλύτερο να είσαι "λογικά ατυχής" από "παράλογα τυχερός" και ότι είναι καλύτερο μια όμορφη επιλογή να έχει τα λάθος αποτελέσματα από μια άσχημη τα σωστά αποτελέσματα μόνο κατά τύχη.

 Πηγή: Ancient Greece Revisited