Νίκος Καζαντζάκης - "Όφις και Κρίνο"

18.09.2015
Νίκος Καζαντζάκης - "Όφις και Κρίνο"

...Όταν γέρνω απάνω σου, σαν να εξατμίζεται ένα κομμάτι από το σώμα Σου και μπαίνει μέσα στο σώμα μου – και μεταλαβαίνω. Και μεθούν οι σκέψεις μου και μιλούν δυνατά οι πλειό απόκρυφες επιθυμίες μου... Γέρνω απάνω σου και βλέπω κόσμους άφθαστους και κόσμους περασμένους – που όσο γερνούν και φεύγουνε τόσο και λαχταριούνται...

...Είσαι η μόνη γυναίκα που εγέμισες την ψυχή μου. Όταν περνάς σιγά, σιγά, το χέρι Σου απάνω στα μαλλιά μου, κόσμοι απόκρυφοι ανοίγονται μέσα μου και μια άνθιση μυστική κρίνων και ρόδων και κισσών ανθεί και πλέκεται γύρω στους στοχασμούς μου. Μου έρχεται να σκύβω και να σκορπώ στο διάβα Σου στέφανα και ρόδα και πολύξερους πόθους κι αγάπης μυστικά...

...Ω Πολυαγαπημένη! μην κλαις, η αγάπη μου είνε άγρια και έκφυλη μα είναι αιώνια... Μην κλαις! Μην κλαις... Το κρασί της αγάπης – το κρασί της αγάπης εμέθυσε την ψυχή μου.

...Ω μην κλεις τα μάτια Σου όταν σε φιλώ. Θέλω να ιδώ τι λένε οι αγγέλοι την ώρα που κατεβάζεις τα βλέφαρα φορτωμένα από φιλιά και πώς ναυαγούν και σπάνε τα καράβια στην τρικυμιά την άγρια που σηκώνει στα μάτια Σου η καταιγίδα των επιθυμιών μου.

...Σ' αγαπώ και φοβούμαι. Θέλω να μου δοθείς όλη, όλη, όλο Σου το παρελθόν και το παρόν και όλο Σου το μέλλον και να σμίξομε μαζί και να κρυφτώ στο κορμί Σου και να χαθώ και να μη βλέπω...

2 του Μάη

"Έχω πυρετό πάλι σήμερα. Ανατριχίλες διαβαίνουν το κορμί μου -κάτι τι σπαράσσει και τεντώνεται στο νου μου,- σαν να λύεται απότομα ένα ελατήριο, να σα ξετυλίσσεται μ'ορμή μια αμέρωτη σκέψη πίσω απο το μέτωπό μου.

Το άρωμα του κορμιού της σκορπιέται ακόμα και αργοπεθαίνει γύρω μου και μπαίνει μέσα και μέσα στη σάρκα μου και μεθά την ψυχή μου. Κάποιος με σπρώχνει να τρέξω και να την προφθάσω και να της πω να γυρίσει πάλι και να καθίσει απάνω στα γόνατά μου και να μου δώσει πάλι τα χείλη της.

Τα χείλη της τα κόκκινα μου φαίνονται σαν δυο μεγάλες σταλαγματιές αίμα κι όταν γέρνω απάνω των και τα φιλώ, ένας πόθος άγριος κι ένα ένστικτο πρωτογενούς εποχής ανθρωποφάγων κυλιούνται μεσ' στις φλέβες μου κι ανατριχιάζω όλος – θαρρώ πως πιπιλίζω ανθρώπινη σάρκα που στάσσει αίμα."

. . .

3 του Μάη

"Είμαι κάπως ησυχότερος σήμερα. Δεν θάλθει απόψε. Την ποθώ και τη φοβούμαι. Είναι παράξενο τι αισθάνομαι γι'αυτή. Για το ευλύγιστο αυτό σώμα και τα μεγάλα μάτια και τα κόκκινα, τα αιματωμένα χείλη.

Ένα βράδυ εκάθισα λυπημένος σ'έναν κήπο έξω απο την πόλη. Ένοιωθα πως κάποιον επερίμενεν η ψυχή μου. Έστρεψα το κεφάλι και την είδα. Γελαστη κι ώμορφη ερχόταν κάτω απο τα δένδρα. Κάποιο χέρι μ'έσπρωξε. Ω, το θυμούμαι. Κάποιο χέρι παντοδύναμο μ'έσπρωξε. Και της σίμωσα και της είπα τ'όνομά μου -όνομα γνωστό καλλιτέχνη- και την παρακάλεσα να μ'αφίσει να την ζωγραφίσω.

Την αγάπησα και μ'αγάπησε. Το αιώνιο, το μονότονο, το παναρμόνιο τραγούδι!

Και τώρα θέλω νάρχεται και να γέρνει απάνω μου το σώμα αυτό με τα μεγάλα μάτια και τα αιματωμένα χείλη και να γεμίζει το δωμάτιό μου με το μεθύσι και το φοβέρισμα της ευτυχίας. Νάρχεται και να παραλύνει τα νεύρα μου όλα, και να χλωμιάζει το κορμί μου με το εκνευριστικό και θανατηφόρο χάιδεμα των πόθων. Εκεί που με φιλεί, νοιώθω μέρες ολόκληρες πόνο -σαν καηματιά-. Τρέχουν απο τα χείλη της μέσα στα χείλη μου φαρμακερές γλυκάδες και παραλύουν τη σκέψη μου όλη και όλη μου τη σάρκα.

Όταν φεύγει και πιάνω να ζωγραφίσω, κάτι αλλόκοτες κι εξωτικές γραμμές ξεφεύγουν απο το χέρι μου, κάποιες ακόλαστες ενώσεις λευκοτήτων και σκιών και παραληρήματα χρωμάτων. Θάλασσες κι ασάλευτες, νέφαλα μ'αλλόκοτο σχήμα, που τρέχουνε στον ουρανό και κατεβαίνουν στον ορίζοντα και σκοτεινιάζουν παράξενους, μεγάλους ήλιους που βασιλεύουν..."

 . . .

15 του Μάη

"Κηρίον αποστάζουσι χείλη Σου νύμφη μέλι

και γάλα από την γλώσσα Σου,

και οσμή ιματίων Σου, ως οσμή λιβάνου.

Κήπος κεκλεισμένος, πηγή εσφραγισμένη."

 . . .

20 Ιουνίου

"Τι άρωμα είναι λοιπόν, εκείνο που πετιέται
μεθυσμένο κι ακόλαστο μέσ' από το κορμί Σου;..."

 . . .

21 Ιουνίου

"Όταν ανοίγεις τα μάτια Σου τα μεγάλα και με κυττάζεις,
ανοίγονται μπροστά μου θάλασσες μακρινές κι
αλίμενες, αχόρταγες για το κορμί του ναύτη."

 . . .

5 Οκτωβρίου

"Είσαι λευκή και πληγώνεις τα μάτια μου
Και θέλω να σε σφίξω νύχτες ολόκληρες μέσα στην αγκαλιά μου
και τα ξημερώματα να βγεις αγνώριστη κι απελπισμένη
με μιαν αγιάτρευτη πληγή στο μέρος της καρδιάς
και με τον απέραντο πόθο του θανάτου
μέσα στα μεγάλα Σου, τα όμορφα μάτια."

 . . .

21 Οκτωβρίου

"Θα σε σφίξω τότε με τον εναγκαλισμό των ζώων
μέσα στη νύχτα των οργασμών. Και θα νιώσω
να σπαρταρά στα χέρια μου μέσα κάτι δικό μου.

Ένα δημιούργημα του πόνου μου
ένα κορμί που το διέπλασα εγώ και το διέφθειρα εγώ
όργανο σάρκινο της ανίας μου
και της βαθιάς κι αγιάτρευτης διαφθοράς του νου μου."

 . . .

22 Οκτωβρίου

"Φοβούμαι μην τρελαθώ.
Τα μάτια μου βλέπουν βαθιά, πολύ βαθιά και κλαίνε."

. . . 

ofis-krino2.jpg

Πρώτος έρωτας, πρώτο βιβλίο

Το "Όφις και Κρίνο" είναι το πρώτο βιβλίο του Νίκου Καζαντζάκη, για το οποίο ο ίδιος ο συγγραφέας έμελλε να έχει αλληλοσυγκρουόμενα αισθήματα.

Εξεδόθη το 1906, υπό το φιλολογικό ψευδώνυμο "Κάρμα Νιρβαμή".

Ενας ζωγράφος που αποφασίζει ότι ο θάνατός του, όπως και η ζωή του, θα είναι συνδεδεμένος με τον έρωτα και την ομορφιά, είναι ο ήρωας του «Οφις και Κρίνο», του πρώτου βιβλίου του Νίκου Καζαντζάκη.

Ο ίδιος ο Καζαντζάκης, στο Όφις και Κρίνο, συνδέει το θείο με το ηδονικό, σε έναν συνδυασμό μάλλον βέβηλο: Θέλω την κοινωνία του σώματός Σου απόψε. Το άδυτο και το άγιο Βήμα της σάρκας σου ποθώ. Λειτουργός του αληθινού Θεού θα προσφέρω θυσία απόψε και θα 'ναι ναός το σώμα Σου και ύμνοι τα παραληρήματά μας κι έκσταση θρησκευτική και υπερκόσμια η κομάρα μετά την ηδονή μας, κλπ.

Η μεγαλύτερη ηδονή προέρχεται από την προσβολή του θεού. Ένας από τους πρώτους διδάξαντες φαίνεται πως είναι ο Μαρκήσιος ντε Σαντ, ο οποίος, φιλοσοφώντας στο μπουντουάρ, προτρέπει: "Ελεύθερα, Ευγενία, αφήστε όλες τις αισθήσεις σας στην ηδονή, είναι ο μόνος θεός της ύπαρξής σας· σ' αυτόν πρέπει να θυσιάζει μια νέα κοπέλα, τίποτα στα μάτια της να μην είναι άγιο όσο η ηδονή". Ενώ ακόμα πιο κοντά στη φρασεολογία του Καζαντζάκη είναι μια άλλη διδαχή του μαρκήσιου, σύμφωνα με την οποία υπάρχουν διάφορα μέρη του γυναικείου σώματος (εκτός από το ειωθός), που μπορούν να παράσχουν στο μέλος του άντρα "κι άλλους βωμούς για να κάψει το θυμίαμα του".

Η ιστορία με την Ιρλανδέζα λοιπόν - έστω και πλασματική (εκείνη την εποχή άλλωστε ο Καζαντζάκης είχε την παθιασμένη και ανέραστη σχέση του με τη Γαλάτεια Αλεξίου, στην οποία και αφιερώνει το "'Οφις και κρίνο") - δείχνει τις βαθύτερες ροπές του συγγραφέα, αυτές που τον κατέχουν από το πρώτο έως το έσχατο έργο του, καθιστώντας τον γνήσιο τέκνο της Παρακμής.

(c) Αγγέλα Καστρινάκη, 1997

Διαβάστε περισσότερα εδώ 

Animal-Catesby-Reptile-Blue-snake1.jpg

Το «Όφις και Κρίνο» είναι το πρώτο λογοτεχνικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη, με το οποίο εμφανίσθηκε στα ελληνικά γράμματα. Η κριτική το δέχτηκε μάλλον αρνητικά. Ο Αντώνιος Χρυσάνθης στην «Εστία» 13 Ιανουαρίου 1906, παρόλο, που αναγνωρίζει το ταλέντο του συγγραφέα, το έργο το βρίσκει μονότονο, γεμάτο επαναλήψεις, και επικίνδυνο για τους νέους.

Ο Ιωάννης Κονδυλάκης στο «Εμπρός» της 18ης Ιανουαρίου 1906 πιστεύει ότι «χωρίς την πνοή της ποίησης, που ζωηρεύει ορισμένες σελίδες», το βιβλίο θα ήταν ολότελα βαρετό. Διαπιστώνει ακόμη την επίδραση του Ντ' Ανούντσιο.

Ο Παλαμάς στα «Παναθήναια» του Φεβρουαρίου του 1906, το χαρακτηρίζει σαν ένα μονότονο μονόλογο, διαποτισμένο, όμως, με εξαίσια ποίηση, και γι' αυτό πιστεύει ότι αυτοί οι μικροί «μαύροι κρίνα» δεν είναι παρά οι πρώτες εκδηλώσεις της ευαισθησίας ενός νέου συγγραφέα, που με το χρόνο θα μας δώσει έργα υγιή και ωραία.

Ο Πέτρος Βλαστός στο Νουμά της 19ης Φεβρουαρίου τον κατηγορεί επίσης για υπερβολικό μιμητισμό του D' Annunzio, για πολυλογία, και για ελάχιστη φροντίδα της γλώσσας. Μόνο ο φίλος του Καλογερόπουλος θα γράψει στην «Πινακοθή¬κη» (Φεβρουάριος 1906) ένα διθύραμβο για το έργο.

Όπως επισημαίνει η Colette Janiaud-Lust, που από το έργο της Kazantzakis, sa vie, son oeuvre (Ν. Κ. η ζωή του, το έργο του) Maspero 1970 από όπου αντλούμε τις παραπάνω πληροφορίες, σε όλα τα κριτικά κείμενα για τον «Όφι και κρίνο» επαναλαμβάνονται οι παρακάτω λέξεις - κλειδιά για την ερμηνεία του: «νοσηρό, ψυχοπαθολογικό, έργο εφηβικό, καλπάζουσα φαντασία, μονοτονία και επαναλήψεις, έντονα πάθη, μακάβριος ερωτι¬σμός» (σελ. 99).

Ανάμεσα σε όλους αυτούς τους χαρακτηρισμούς, όμως, που έχουν διατυπωθεί όχι ερμηνευτικά, αλλά επικριτικά, για τις αρνητικές συνυποδηλώσεις τους, η λέξη ποίηση, που συναντήσαμε στα κριτικά κείμενα του Παλαμά και του Κονδυλάκη, απουσιάζει. Και όμως, η ποίηση αυτή είναι η μεγαλύτερη αρετή του έργου. Και δεν είναι διάχυτη μόνο στο αίσθημα, στην πλούσια συμβολιστική εικονοποιία, στα ρητορικά σχήματα της παρομοίωσης και της μεταφοράς, που βρίθουν όσο σε κανένα άλλο πεζό κείμενο, αλλά και στη ρυθμική αίσθηση που δημιουργεί ο λόγος, του Καζαντζάκη, με ολόκληρες φράσεις στο μέτρο του ίαμβου, του τροχαίου, του δάκτυλου, του ανάπαιστου.

Και όχι μόνο: το κείμενο κυριολεκτικά είναι διάσπαρτο από κανονικότα¬τους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους, με ένα αίσθημα που έρχεται από το δημοτικό τραγούδι και το Σολωμό. Υπάρχουν ακόμη δεκατρισύλλαβοι, δεκατετρασύλλαβοι, δεκαεξασύλλαβοι στίχοι, ακόμη και δεκαεπτασύλλαβοι, που είναι ο στίχος τον οποίο θα χρησιμοποιήσει αργότερα ο Καζαντζάκης στην «Οδύσσεια». Υπάρχουν επίσης πάμπολλα ημιστίχια δεκαπεντασυλλά¬βων, που τους λείπει το συμπλήρωμα τους, ή πρώτο ή δεύτερο ημιστίχιο. Και οι στίχοι αυτοί δεν βγαίνουν προγραμματικά, επεξεργασμένοι δηλαδή από τον ποιητή, αλλά αυθόρμητα, υποσυνείδητα, εμπνευσμένα από το βαθύτερο ποιητικό του αίσθημα Θέλω να πω, δηλαδή, ότι ο ίδιος δεν πρέπει να τους είχε αντιληφθεί.

Ακόμη, σε .πολλά σημεία ο νοσηρός ερωτισμός υπερβαίνεται με μια ποιητική μεταφυσική σκέψη, που παραπέμπει κατευθείαν στην Ασκητική. Διαβάζοντας σήμερα κανείς τον «Όψι και Κρίνο» βρίσκει μέσα του τα σπέρματα της μεταγενέστερης σκέψης και ποιητικής του Καζαντζάκη.

Θα ανασυνθέσουμε για τον αναγνώστη το μύθο του «Όφις και κρίνο» ποιητικά, και έτσι τον καλούμε να διαβάσει το έργο.

Το μικρό βιβλιαράκι, με το κατακόκκινο εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης είναι γραμμένο με τη μορφή ημερολογίων, όπου ο καλλιτέχνης απευθύνεται φανταστικά, σαν να έγραφε επιστολή, στην αγαπημένη του. Νιώθει ένα διαστροφικό πάθος γι' αυτήν, σαδιστικό και νεκροφιλικό.

 ofi-kai-krino.jpg

Το διαβάσαμε εδώ


Eπιμέλεια Ελένη Λαυρεντάκη