Στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν δημιουργούνται κάποια ιδιαίτερα προβλήματα εξαιτίας αυτού. Υπάρχουν, όμως, και περιπτώσεις, όπου η ζήλεια μπορεί να προσλάβει πραγματικά καταστροφικές διαστάσεις.

Η ζήλεια είναι ένα σύνθετο αίσθημα στο οποίο εμπλέκονται πολλά και διάφορα απειλητικά αισθήματα, όπως οργή, θλίψη, ντροπή, ανεπάρκεια, απόγνωση κ.ά. Συνήθως, εμφανίζεται σε ερωτικές σχέσεις αλλά μπορεί να επηρεάσει και άλλου είδους σχέσεις, όπως π.χ. τις φιλικές. Μπορεί, βέβαια, να είναι δικαιολογημένη ως συναισθηματική αντίδραση απέναντι σε μια υπαρκτή απιστία ή απόρριψη. Πολλές φορές, όμως, δεν βασίζεται σε πραγματικά δεδομένα, προκαλώντας μεγάλο ψυχικό πόνο και αναστάτωση όχι μόνο σε αυτόν που ζηλεύει αλλά και στα άτομα του άμεσου περιβάλλοντός του.

Πως εκφράζεται συνήθως;

Η ζήλεια έχει, σε μεγάλο βαθμό, και γνωστικές, σωματικές και συμπεριφορικές συνιστώσες. Οι γνωστικές και συμπεριφορικές συνιστώσες είναι πολύ εμφανείς και έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο στις διάφορες εκδηλώσεις ζήλειας με τη μορφή μόνιμων και επαναλαμβανόμενων σκέψεων για την πίστη του/της συντρόφου, καθώς και συμπεριφορών που αποβλέπουν στην αποκάλυψη ή στην αποτροπή της απιστίας.

Η αντικειμενικά αναιτιολόγητη ζήλεια οφείλεται σε έναν τεράστιο φόβο εγκατάλειψης, παραγκωνισμού, εξαπάτησης, αγνόησης και προδοσίας. Ο φόβος αυτός πυροδοτεί συχνά, με τη σειρά του, μια εκρηκτική οργή που κατευθύνεται τόσο προς το/τη σύντροφο όσο και προς τα άτομα που θεωρούνται ως αντίζηλοι.

Το άτομο που ζηλεύει παθολογικά και χωρίς αντικειμενική αιτία βρίσκεται σε συνεχή επαγρύπνηση, ψάχνοντας μονίμως ενδείξεις και στοιχεία που να επιβεβαιώνουν τους φόβους του. Η συνεχής καχυποψία οδηγεί συχνά σε υπερβολές και τα όποια στοιχεία υπάρχουν παρερμηνεύονται. Ένα βλέμμα, μία συνηθισμένη κουβέντα, ένα τυχαίο χαμόγελο μπορεί να ερμηνευθούν λανθασμένα ως εκδηλώσεις ιδιαίτερου ενδιαφέροντος ή φλερτ.

Συχνά, ακολουθούν επίμονες ερωτήσεις που θυμίζουν ανακριτική διαδικασία και που αποβλέπουν στην επισήμανση τυχόν αντιφάσεων που να επιβεβαιώνουν τις υποψίες αυτού που ζηλεύει. Συχνά, ελέγχονται ακόμα και κινητά, τσάντες, πορτοφόλια, τσέπες και προσωπικά αντικείμενα που κάνουν τη σχέση αποπνικτική και αφόρητη.

Η ζήλεια, λοιπόν, αποτελείται από έντονο φόβο, οργή, καχυποψία και ελεγκτική συμπεριφορά. Όταν υπάρχει αντικειμενική αιτία ύπαρξής της, θεωρείται ως φυσιολογική και όταν όχι ως παθολογική.

Εξαιτίας των δυσκολιών διάκρισης μεταξύ φυσιολογικής και μη ψυχωσικής ζήλειας, προτάθηκε να χρησιμοποιείται ο όρος «παθολογική ζήλεια» σε περιπτώσεις που το άτομο έχει παραληρηματικές ιδέες. Η ύπαρξη παθολογικής ζήλειας, χωρίς την ταυτόχρονη ύπαρξη κάποιας άλλης ψυχοπαθολογίας, είναι σχεδόν αδύνατη. Στο 37-58% των περιπτώσεων διαπιστώθηκε ταυτόχρονη ύπαρξη κάποιας διαταραχής προσωπικότητας. Άλλες αναφερόμενες συνυπάρχουσες καταστάσεις είναι η κατάθλιψη, το άγχος, ο αλκοολισμός, η άνοια και διάφορες άλλες εγκεφαλικές βλάβες.

Οι κοινωνικές επιπτώσεις της ζήλειας

Έχει διαπιστωθεί πως οι επιπτώσεις της ζήλειας στην κοινωνική ζωή του ατόμου είναι πολύ σοβαρές. Η διάλυση σημαντικών σχέσεων και γάμων είναι αρκετά συχνή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ζήλεια μπορεί να οδηγήσει σε επιθετική και βίαιη συμπεριφορά με θανατηφόρο κάποιες φορές κατάληξη. Οι διάφορες έρευνες γύρω από τη βίαιη συμπεριφορά ανδρών απέναντι σε γυναίκες δείχνουν πως ένα ποσοστό 25% περίπου οφείλεται σε ζήλεια. Υπολογίζεται πως το ποσοστό αυτό είναι, στην πραγματικότητα, πολύ μεγαλύτερο.

Στις περιπτώσεις ύπαρξης βίαιης συμπεριφοράς με θανατηφόρο έκβαση, εκτός της παθολογικής ζήλειας, αναφέρεται ως αιτία και σοβαρή προβληματική αποχωρισμού. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, όμως, τα περισσότερα άτομα που φθάνουν σε τόσο ακραίο σημείο βίαιης συμπεριφοράς έχουν κάποια σοβαρή ψυχιατρική διαταραχή ή/και είναι υπό την επήρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών ουσιών.

Η γενική εντύπωση είναι πως τα μόνιμα θύματα της ζήλειας είναι οι γυναίκες. Όμως, κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Υπάρχουν και πολλοί άνδρες που πέφτουν θύματα βίαιης συμπεριφοράς γυναικών εξαιτίας ζήλειας, στα πλαίσια ερωτικών σχέσεων. Όμως, το ποσοστό των ανδρών θυτών είναι διπλάσιο αυτού των γυναικών.

Αιτιολογία

Υπάρχουν πολλές θεωρίες για τις αιτίες της ζήλειας και η λεπτομερής αναφορά σε όλες αυτές ίσως δεν είναι σκόπιμη στα πλαίσια του άρθρου αυτού. Για το λόγο αυτό, θα αναφερθούμε σε πιο γενικά ισχύουσες αιτίες της ζήλειας.

Τα θεμέλια των αισθημάτων ζήλειας μπαίνουν νωρίς στη ζωή. Εάν οι στενές συναισθηματικές σχέσεις του παιδιού είναι απρόβλεπτες, ασυνεπείς και δεν του δημιουργούν ένα αίσθημα ασφάλειας, είναι πολύ πιθανό και αναμενόμενο να πυροδοτήσουν στο παιδί καχυποψία και μια ανάγκη διαρκούς ετοιμότητας. Αν δεν ανατραπεί αυτό το συναισθηματικό κλίμα στη ζωή του παιδιού, είναι πιθανόν η καχυποψία αυτή να αποτελέσει συστατικό στοιχείο όλων των στενών συναισθηματικών του σχέσεων αργότερα στη ζωή, ακόμα και στην περίπτωση που δεν υπάρχει κάποιος αντικειμενικός λόγος για κάτι τέτοιο. Σταδιακά, μπορεί να δημιουργηθεί ένας καταστροφικός τρόπος διαχείρισης της ζήλειας.

Συχνά, το άτομο που ζηλεύει νιώθει ανάξιο αγάπης και για το λόγο αυτό είναι καχύποπτο και δυσκολεύεται να πιστέψει πως ο/η σύντροφός του/της δεν έχει καμία διάθεση να εγκαταλείψει τη σχέση. Γι΄αυτό και λέγεται πως το άτομο που ζηλεύει έχει περισσότερο ανάγκη να αγαπηθεί παρά να αγαπήσει. Αυτή η συνεχής ανασφάλεια δημιουργεί συνήθως έναν μόνιμο φόβο εγκατάλειψης που οδηγεί, με τη σειρά του, σε μια εξεζητημένη ελεγκτική συμπεριφορά και σε ακραίες εκδηλώσεις ζήλειας.

Οι όποιες καθησυχαστικές διαβεβαιώσεις αγάπης από την πλευρά του/της συντρόφου μόνο παροδικά ανακουφίζουν. Μακροπρόθεσμα, οι συνεχείς εκδηλώσεις ζήλειας και ανάγκης ελέγχου αποδεικνύονται συχνά καταστροφικές τόσο για το άτομο που ζηλεύει όσο και για την ίδια τη σχέση.

Ως άλλη πιθανή αιτία ζήλειας σε άνδρες αναφέρεται πως μπορεί να είναι η διαπίστωση του παιδιού, στη διάρκεια της πρώιμης εφηβικής του ηλικίας, πως η μητέρα του έχει εξωσυζυγικές σχέσεις.

Τι μπορεί να κάνει κάποιος μόνος του;

Το πρώτο και σημαντικότερο βήμα που θα πρέπει να κάνει το άτομο που ζηλεύει παθολογικά/πολύ είναι να συνειδητοποιήσει, αν είναι δυνατόν, πως το πρόβλημα βρίσκεται στον ίδιο και πως η καχυποψία και η ζήλεια του είναι υπερβολικές. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ζητηθεί η βοήθεια του ή της συντρόφου.

Το επόμενο βήμα είναι η καταγραφή των εκδηλώσεων ζήλειας. Σε ποιες περιπτώσεις πυροδοτείται; Τι είδους σκέψεις και συναισθήματα κυριαρχούν τότε; Τι κάνω όταν η κρίση ζήλειας μου έχει περάσει;

Οι καταγραφές αυτές βοηθούν στη συνειδητοποίηση των διαφόρων ιδιαιτεροτήτων και αιτιών της ζήλειας στο συγκεκριμένο άτομο και άρα στην ενίσχυση της πιθανότητας μιας αποτελεσματικότερης αντιμετώπισης των όποιων εκδηλώσεών της.

Είναι αλήθεια πως η όποια αλλαγή συμπεριφοράς είναι πολύ δύσκολη, ιδιαίτερα όταν ανακουφίζει, έστω και πρόσκαιρα, από τα βασανιστικά αισθήματα της ζήλειας. Αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να βρεθούν εναλλακτικές επιλογές για την ανάγκη ελέγχου: Τι μπορώ να κάνω, αντ΄αυτού, για να αντιμετωπίσω/μετριάσω το αίσθημα ζήλειας μου;

Ένας τρόπος που μπορεί κάποιος να δοκιμάσει είναι η συνειδητή έκθεσή του σε καταστάσεις που πυροδοτούν αισθήματα ζήλειας και ανάγκη ελέγχου, αποφεύγοντας, όμως, όσο είναι δυνατόν την οποιαδήποτε ελεγκτική συμπεριφορά. Αυτός ο τρόπος αντιμετώπισης προκαλεί αρχικά μια ενίσχυση της δυσφορίας που, όμως, συνήθως μειώνεται σχετικά σύντομα. Στόχος είναι, μέσα από αυτήν την αντιμετώπιση, να νιώσει το άτομο πως η δυσφορία του μπορεί να μειωθεί χωρίς να χρειάζεται να ενεργήσει ελεγκτικά. Η αίσθηση αυτή μπορεί να σπάσει τη διασύνδεση ανάμεσα στην ανάγκη ελεγκτικής συμπεριφοράς και στη μείωση του άγχους.

Αρκετές φορές, όμως, όλα αυτά είναι δύσκολο να εφαρμοστούν για το αναγκαίο χρονικό διάστημα, οπότε η βοήθεια κάποιου ειδικού είναι απαραίτητη.

Θεραπευτική αντιμετώπιση

Επειδή η παθολογική ζήλεια δεν έχει ταξινομηθεί ακόμα ως ψυχική διαταραχή, δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής κάποιες διεθνώς κοινά αποδεκτές κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώπισή της. Παρόλ΄αυτά, έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες, τόσο φαρμακευτικά όσο και ψυχοθεραπευτικά. Η φαρμακευτική αντιμετώπιση που έχει δοκιμασθεί αφορούσε κυρίως στην αντιμετώπιση της υποβόσκουσας ψυχοπαθολογίας που θεωρείται πως προκαλεί την παθολογική ζήλεια.

Όσον αφορά στην ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση, υπάρχουν διάφορες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, ανάλογα με το τι ζητά ο καθένας και τι του ταιριάζει προσωπικά.

Πηγή: i-psyxologos.gr