Ο πρώτος λόγος που κάνει τη θέση του θύματος έτσι περιζήτητη είναι ενδοψυχικός. Είμαι στην θέση του θύματος σημαίνει πέρα απ΄όλα τ΄άλλα δύο πράγματα. Την πρωτοβουλία τού τι συμβαίνει δεν την έχω εγώ, αλλά ο άλλος.
Και, αν κάποιος χρωστάει στον άλλον, αυτός δεν είμαι εγώ. Είναι, σαν να λέμε, μια θέση ανεύθυνου παίκτη, που προσδοκά να βγει κερδισμένος και όποτε νικά και όποτε χάνει παρτίδα: Όποτε γίνεται αυτό που λέει πως θέλει, επειδή έγινε. Κι όποτε δεν γίνεται, επειδή ο άλλος που΄ναι ο φταίχτης , του οφείλει αποζημίωση κι επανόρθωση.
Μ΄αυτό το ψυχικό στρατήγημα, μ΄ αυτό το ασυνείδητο κόλπο, όποιος αισθάνεται ότι κατέχει τη θέση του θύματος επιδιώκει ή και κατακτά δύο ενδοψυχικά έπαθλα:
Από την μια αισθάνεται απαλλαγμένος από την ευθύνη και την υποχρέωση να αντιμετωπίσει, να επεξεργαστεί και να πάρει θέση απέναντι σε διάφορα ηθικά και πρακτικά διλήματα με όλο τον κόπο και τις επιπτώσεις που ίσως εξυπονοούν οι επιλογές του.
Κι από την άλλη -ο βαθύτερος λόγος – επειδή έτσι αποφεύγει να ΄ρθει αντιμέτωπος με την αλήθεια της ψυχής του. Αποφεύγει ν΄αντικρίσει μηχανισμούς , επιθυμίες , φαντασιώσεις και συγκρούσεις που έχουν σαν θέατρο επιχειρήσεων την δική του ψυχή.
Θα μου πείτε και καλά, γιατί ένας συνήθης, κοινός άνθρωπος να κάνει τόσο κόπο προκειμένου ν΄αποφύγει να δει καθαρότερα την αλήθεια της ψυχής του;
Επειδή κάθε άνθρωπος, και ο πιο κοινός, ο πιο συνήθης έχει ασυνείδητο. Έχει απωθημένα, δηλαδή ψυχικές παραστάσεις και ροπές πανίσχυρες, αποριπτόμενες από το Εγώ του (από την επίσημη ιδέα του για το ποιος είναι). Έχει φαντασιώσεις και επιθυμίες (αυτοί είναι οι οδηγητές της ασυνείδητης ψυχικής ζωής).
Οι οποίες αν βρεθούν στο προσκήνιο και πάρουν τα ηνία και της συνειδητής ψυχικής ζωής, ενδεχομένως θ΄αποσταθεροποιήσουν εικόνες για τον εαυτό του κατασκευασμένες με πολύ καιρό και κόπο , με μεγάλες θυσίες και έξοδα.
Η συμφιλίωση ανάμεσα στα δύο αυτά πεδία της ψυχής (συνειδητό και ασυνείδητο ή από άλλη σκοπιά Εγώ και Αυτό = αμυντικός και ενορμητικός πόλος της ψυχής) είναι καρπός μακράς πορείας στη ζωή – πορείας εξωτερικής και εσωτερικής. Ενώ η σύγκρουση και η διαμάχη ανάμεσα τους είναι η φυσική κατάσταση της ψυχής – με όλες τις επιπτώσεις που έχει μια τέτοια κατάσταση, όπως η προαναφερθείσα αυθόρμητη τάση αποφυγής της εσωτερικής αλήθειας.
Γι΄ αυτούς τους κύριους ενδοψυχικούς λόγους, είναι αυθόρμητη η ροπή του ανθρώπου, σε κάθε σχέση που έχει απαιτήσεις (και οι περισσότερες έχουν) και οπωσδήποτε σε κάθε στιγμή που γεννιέται μια σημαντική ένταση στη σχέση, να επιδιώκει ασυναίσθητα να καταλάβει την θέση του θύματος, του αδικημένου, του ριγμένου.
Έχει όμως ή εικάζεται ότι έχει και πρόσθετα πλεονεκτήματα η θέση του θύματος. 'Εχει μια δύναμη, μια ισχύ που δεν είναι διόλου αμελητέες, ιδίως όταν το παιχνίδι της ανθρώπινης σχέσης εκτραπεί ή εκφυλισθεί σε παιχνίδι εξουσίας –το γνωστό "Τίνος θα περάσει".
Εκεί η κατάσταση είναι προφανής: Αφού για να συνεχίσει η σχέση, το παιχνίδι, απαιτείται να υπάρχουν και τα δύο μέλη, και οι δύο παίκτες, τότε τι είναι πιο ξεκούραστο, ισχυρότερο, και εγωιστικά ιδωμένο, πιο επωφελές; Να τραβάς και να σπρώχνεις και να κοπιάζεις εσύ ή και εσύ –ή να κτυπιέται ο άλλος για να σε κρατήσει, για να σ΄ευχαριστήσει, κινητοποιήσει και τα όμοια;
Όποιος πει ότι ποτέ δεν έχει δει τέτοια παιχνίδια, ας κοιταχτεί λιγάκι στον καθρέφτη. Κι όποιος πάλι πει ότι, σε τεταμένες καταστάσεις και περίπλοκες ασκήσεις δεν βλέπει ποια είναι η αυθόρμητη (εγωιστική πλην τόσο ανθρώπινη) τάση της ψυχής μάλλον θα έχει χάσει επεισόδια.
Για να πούμε πολύ απλά: Την μεγαλύτερη ισχύ και απολαβή την έχει, σε τέτοιες τεταμένες και μπερδεμένες καταστάσεις, εκείνος που βρίσκεται στη θέση του τραβάτε με και ας κλαίω – ή όπως το διατύπωσε μια άλλη ασθενής μου, εκείνος που για να κάνει εκείνο που θέλει και τον συμφέρει, καταφέρνει να βάζει τους άλλους να τον παρακαλάνε "Έλα Μαρία", "Μα έλα, βρε Γιάννη" και τα όμοια.
φωτογραφία Arbus Diane
Απόσπασμα από το βιβλίο του Νίκου Σιδέρη''Δεν παίζεις μόνο εσύ. Υπάρχουν και άλλοι!'' Ήθος και τέχνη της ανθρώπινης σχέσης , εκδόσεις Μεταίχμιο
Ο Νίκος Σιδέρης είναι ψυχίατρος, νευροψυχολόγος, , διδάσκων ψυχαναλυτής της Ψυχαναλυτικής Σχολής του Στρασβούργου, οικογενειακός θεραπευτής και μέλος της Ευρωπαικής Ομοσπονδίας Ψυχανάλυσης. Εργάζεται στην Αθήνα . Έχει εκδώσει μελέτες, δοκίμια, καθώς και ποίηση και πεζογραφία.
Πηγή: omada-aerostato.com
