Rollo May - "Η ικανότητα συνειδητοποίησης του Εγώ"

17.12.2015
Rollo May - "Η ικανότητα συνειδητοποίησης του Εγώ"

Η συνειδητοποίηση του εγώ, η ικανότητα, δηλαδή, που έχει κάποιος ν’ αποστασιοποιείται από τον εαυτό του, αποτελεί το διακριτικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου.

Κάποιος φίλος μου έχει ένα σκύλο, που περιμένει μπροστά στην πόρτα του εργαστηρίου του όλο το πρωί. Όταν οποιοσδήποτε πλησιάσει την πόρτα, αρχίζει να πηδά γαυγίζοντας με παιχνιδιάρικη διάθεση.

Ο φίλος μου έχει τη γνώμη ότι ο σκύλος θέλει να πει το εξής:

«Είμαι ένας σκύλος που περίμενε όλο το πρωί για να βρει κάποιον να παίξει. Μήπως έρχεσαι γι’ αυτό το σκοπό;»

Αυτό είναι ένα θαυμάσιο αίσθημα, και όλοι όσοι έχουν σκύλους αρέσκονται να προβάλλουν τέτοιες χαριτωμένες σκέψεις στο κεφάλι του κατοικίδιου ζώου τους.

Όμως στην πραγματικότητα αυτό είναι ακριβώς ό,τι δεν μπορεί να πει ο σκύλος. Μπορεί να δείξει ότι θέλει να παίξει και να δελεάσει κάποιον να του πετάξει μια μπάλα. Αλλά δεν μπορεί ν’ αποστασιοποιηθεί από τον εαυτό του και να τον δει σαν ένα σκύλο που κάνει αυτά τα πράγματα. Δεν είναι προικισμένος με τη συνείδηση του εγώ του.

Εφόσον αυτό σημαίνει ότι ο σκύλος είναι επίσης απαλλαγμένος από νευρωτικά άγχη και αισθήματα ενοχής, τα οποία αποτελούν αμφίβολης αξίας ιδιότητες για την ανθρώπινη ύπαρξη, μερικοί άνθρωποι θα προτιμούσαν να πουν ότι ο σκύλος δε φέρει την κατάρα της συνείδησης του εγώ.

Ο Γ. Χουίτμαν, απηχώντας αυτή τη σκέψη, εκφράζει σε κάποιο ποιήμά του τη ζήλεια του για τα ζώα:

Νομίζω ότι θα μπορούσα

Να γυρίσω και να ζήσω με τα ζώα…

Δεν βαρυγκομούν,

Ούτε κλαυθμηρίζουν για την κατάστασή τους

Δεν ξαγρυπνούν στο σκοτάδι

Και δεν θρηνούν για τις αμαρτίες τους…

Αλλά στην πραγματικότητα η συνείδηση την οποία έχει ο άνθρωπος για τον εαυτό του αποτελεί την πηγή των ευγενέστερων ιδιοτήτων του. Είναι η βάση της ικανότητάς του να διακρίνει ανάμεσα στο «εγώ» και στον κόσμο.

Του δίνει τη δυνατότητα να ελέγχει το χρόνο, δηλαδή, απλούστατα την ικανότητα να απομακρύνεται από το παρόν και να φαντάζεται τον εαυτό του στο παρελθόν ή στο μέλλον.

Έτσι η ανθρώπινη ύπαρξη μπορεί να διδαχτεί από το παρελθόν και να προγραμματίσει για το μέλλον.

Επομένως, ο άνθρωπος είναι το «ιστορικό θηλαστικό», γιατί μπορεί ν’ αποστασιοποιηθει και να κοιτάξει την ιστορία του. Και κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορεί να επηρεάσει τη δική του εξέλιξη σαν άτομο, και, σε μικρότερο βαθμό, την ιστορία του έθνους του και της κοινωνίας συνολικά.

Η ικανότητα για συνείδηση του εγώ υποβόσκει επίσης κάτω από την ικανότητα του ανθρώπου να χρησιμοποιεί σύμβολα και να διαχωρίζει, μ’ αυτό τον τρόπο, την έννοια από το υπαρκτό αντικείμενο.

Για παράδειγμα, ξεχωρίζει τους ήχους που αποτελούν τη λέξη «τραπέζι», και συμφωνεί ότι αυτοί οι ήχοι θ’ αντιπροσωπεύουν μια ολόκληρη τάξη πραγμάτων. Έτσι, μπορεί να σκεφτεί με αφηρημένες έννοιες, όπως –«ομορφιά», «λογική» και «καλοσύνη».

Αυτή ακριβώς η ικανότητα συνειδητοποίησης του εγώ μας επιτρέπει να βλέπουμε τον εαυτό μας όπως οι άλλοι βλέπουν εμάς, και να καταλαβαίνουμε τη συναισθηματική κατάσταση των άλλων.

Αποτελεί τη βάση της πολύ αξιόλογης δυνατότητας που έχουμε να μεταφερόμαστε με τη φαντασία μας σε κάποιο σαλόνι, στο οποίο, στην πραγματικότητα, θα βρεθούμε την επόμενη εβδομάδα, ή να σκεφτόμαστε και να σχεδιάζουμε πως θα φερθούμε.

Και μας καθιστά ικανούς να φανταζόμαστε τον εαυτό μας στη θέση κάποιου άλλου και ν’ αναρωτιόμαστε πως θα αισθανόμαστε ή τι θα κάναμε αν πραγματικά είμασταν αυτό το άλλο πρόσωπο.

Ανεξάρτητα από το πόσο φτωχά χρησιμοποιούμε ή αποτυγχαίνουμε να χρησιμοποιήσουμε ή ακόμη και κάνουμε κατάχρηση αυτών των ικανοτήτων, αποτελούν τα συστατικά της τέχνης της αγάπης για τον πλησίον, της ηθικής ευαισθησίας, της διάκρισης της αλήθειας, της δημιουργικότητας, της αφοσίωσης σε ιδανικά ακόμη και με κόστος την ίδια τη ζωή μας.

(...)

Αν ο οποισδήποτε οργανισμός δεν μπορέσει ν’ αξιοποιήσει τις δυνατότητές του αρρωσταίνει, ακριβώς όπως θ’ ατροφούσαν τα πόδια αν δεν περπατούσαν ποτέ. Όμως δε θα χανόταν μόνο η μυική τους δύναμη. Η κυκλοφορία του αίματος, η καρδιακή λειτουργία, ολόκληρος ο οργανισμός θ’ αδυνάτιζε.

Κατά τον ίδιο τρόπο, αν ο άνθρωπος δεν πραγματώσει τις δυνατότητές του σαν άτομο, αυτο-περιορίζεται και αρρωσταίνει.

Αυτή είναι η ουσία της νεύρωσης: Οι αχρησιμοποίητες δυνατότητες του ατόμου, μπλοκαρισμένες από τις εχθρικές συνθήκες του περιβάλλοντος (περασμένες ή σημερινές) και από τις εσωτερικευμένες από το ίδιο άτομο συγκρούσεις, εσωστρέφονται και προκαλούν νοσηρότητα. «Η ενεργητικότητα είναι η αιώνια ευχαρίστηση», είπε ο Γουίλλια Μπλέηκ· «Αυτός που επιθυμεί αλλά δε δραστηριοποιείται, γεννά την πανούκλα».

Rollo May

Aπόσπασμα από το βιβλίο του Rollo May: «Η έρευνα του ανθρώπου για τον εαυτό του», εκδόσεις Κονιδάρη

Ο Rollo May (Ρόλο Μαίη) ήταν ένας από τους πιο γνωστούς ψυχολόγους του εικοστού αιώνα, συνιδρυτής και χορηγός της Ένωσης Ανθρωπιστικής Ψυχολογίας, κάτοχος του Βραβείου Διακεκριμένης Καριέρας στην Ψυχολογία, της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας.

CoverPhoto: @Elliott Erwitt