Ένα μικρό τεστ: «Ορίστε εσείς οι ίδιοι το εύρος διακύμανσης του αριθμού των εραστών της αυτοκράτειρας ώστε να καλύπτει ένα 98% σωστών απαντήσεων, δηλαδή να σας αφήνει μόνο 2% περιθώριο λάθους». Για παράδειγμα, η ψαλίδα μπορεί να κυμαίνεται ανάμεσα στο 20 και το 70 αν θεωρείτε ότι η Αικατερίνη η Μεγάλη δεν είχε λιγότερους από 20 και περισσότερους από 70 εραστές.
Ο Νασσίμ Τάλεμπ έκανε ένα παρόμοιο τεστ σε εκατοντάδες ανθρώπους –μεταξύ αυτών ήμουν κι εγώ– ρωτώνταςτους άλλοτε για το μήκος του Μισσισσιππή, άλλοτε για το πόση κηροζίνη καταναλώνει ένα Αίρμπας, άλλοτε για τον πληθυσμό του Μπουρούντι. Όριζαν οι ίδιοι ποιο θα ήταν το εύρος διακύμανσης του σωστού, διατηρώντας πάντα ένα περιθώριο λάθους 2% το πολύ.
Το αποτέλεσμα ήταν εκπληκτικό. Το ποσοστό λάθους δεν ανερχόταν σε 2% αλλά σε 40%! Οι δύο ερευνητές που ανακάλυψαν πρώτοι αυτό το φαινόμενο, ο Μαρκ Άλπερτ και ο Χάουαρντ Ράιφα, το βάφτισαν υπερβολική αυτοπεποίθηση.
Η υπερβολική αυτοπεποίθηση επηρεάζει και τις προβλέψεις. Οι εκτιμήσεις της εξέλιξης των τιμών του χρηματιστηρίου σ’ έναν χρόνο ή του τζίρου της επιχείρησής σας σε τρία χρόνια εμπίπτουν στο ίδιο φαινόμενο: Υπερεκτιμάμε συστηματικά και σημαντικά τις γνώσεις μας και τις διορατικές μας ικανότητες. Δεν πρόκειται για τον έλεγχο μιας εκτίμησης και το αν αυτή είναι σωστή ή λανθασμένη, αλλά για το αν εστιάζουμε στη διαφορά ανάμεσα σ’ αυτό που τα άτομα ξέρουν πραγματικά και σ’ αυτό που νομίζουν ότι ξέρουν.
Tο εκπληκτικότερο όλων; Οι ειδήμονες ρέπουν περισσότερο προς την υπερβολική αυτοπεποίθηση από τους μη ειδικούς.
Ένας καθηγητής οικονομίας σφάλλει στην εκτίμησή του για την εξέλιξη της τιμής του πετρελαίου στα επόμενα πέντε χρόνια όσο και κάποιος που δε γνωρίζει από οικονομία. Αντίθετα όμως από τον αμύητο, σφάλλει επιδεικνύοντας υπερβολική αυτοπεποίθηση.
Το φαινόμενο αυτό δεν περιορίζεται στον οικονομικό και χρηματιστηριακό κόσμο. Μελέτες δείχνουν ότι το 84%των Γάλλων πιστεύουν ότι είναι καλύτεροι εραστές από τον μέσο όρο. Χωρίς αυτή τη γνωστική πλάνη, θα ανέρχονταν στο 50% – πράγμα λογικό, εφόσον κάθε μέσος όρος 35 (για να είμαστε ακριβείς, κάθε διάμεσος) σημαίνει ότι 50%είναι πιο πάνω και 50% πιο κάτω.
Όπως όλοι οι μελλόνυμφοι, οι επιχειρηματίες νομίζουνότι θα ξεφύγουν από τις στατιστικές.
Η οικονομική δραστηριότητα θα ήταν μικρότερη αν δεν υπήρχε η υπερβολική αυτοπεποίθηση. Όλοι οι εστιάτορες ονειρεύονται να κατακτήσουν τουλάχιστον ένα αστέρι στον οδηγό Μισελέν, κι όμως οι περισσότεροι κλείνουν στα τρία χρόνια. Στην εστίαση, η απόδοση ιδίων κεφαλαίων είναι διαρκώς αρνητική. Με άλλα λόγια, οι εστιάτορες επιχορηγούν μονίμως τους πελάτες τους.
Δεν υπάρχει κανένα μεγάλο έργο που να τελείωσε γρηγορότερα και να κόστισε λιγότερο από το προβλεπόμενο. Οι καθυστερήσεις και το επιπλέον κόστος είναι ο κανόνας, είτε πρόκειται για το Αίρμπας A400M, την Όπερα τουΣίδνεϋ ή τη σήραγγα Γκότχαρτ στην Ελβετία.
Θα μπορούσα να δώσω πολλά τέτοια παραδείγματα.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Λόγω της συνδυαστικής δράσης δύο φαινομένων.
Πρώτον, της υπερβολικής αυτοπεποίθησης, για την οποία γίνεται λόγος σ’ αυτό το κεφάλαιο και, δεύτερον, λόγω του ότι οι ενδιαφερόμενοι για την ανάληψη του έργου αποφασίζουν υπό το καθεστώς προτροπών και κινήτρων που τους ωθούν στην υποτίμηση του κόστους.
Οι εταιρείες συμβούλων, οι κατασκευαστές και οι προμηθευτές ελπίζουν σε περαιτέρω παραγγελίες. Οι εργολάβοι αποκτούν καλύτερο ηθικό μπροστά σε αισιόδοξα νούμερα, και οι πολιτικοί επωφελούνται για να μαζεύουν ψήφους.
Θα εξετάσουμε σε επόμενο κεφάλαιο αυτό το δεύτεροφαινόμενο που ονομάζεται ευαισθησία στις προτροπές καιστα κίνητρα.
Σε αντίθεση με τα παραπάνω, η υπερβολική αυτοπεποίθηση είναι φυσική, έμφυτη τάση, που δεν υπακούει σε καμία ιδιαίτερη υποκίνηση.
Κλείνοντας, έχουμε να κάνουμε τρεις παρατηρήσεις:
Α)Το αντίθετο της υπερβολικής αυτοπεποίθησης, δηλαδή η υπερβολικά ελλειμματική αυτοπεποίθηση, είναι κάτι ανύπαρκτο.
Β) Οι άνδρες είναι πιο επιρρεπείς από τις γυναίκεςόσον αφορά την υπερβολική αυτοεκτίμηση – το θηλυκό γένος έχει μικρότερη τάση να υπερεκτιμά τις δυνατότητές του.
Γ) Οι αισιόδοξοι δεν είναι οι μόνοι που πέφτουν θύματα της υπερβολικής αυτοπεποίθησης. Οι απαισιόδοξοιπου εμμένουν στον πεσιμισμό τους υπερεκτιμούν επίσηςτις δυνατότητές τους, αν και σε μικρότερο βαθμό.
Συμπέρασμα: Μην έχετε εμπιστοσύνη στις προβλέψεις, σε όλες ανεξαιρέτως, κυρίως αν γίνονται από υποτιθέμενους εξπέρ.
Και, όποια κι αν είναι τα σχέδιά σας, ξεκινήστε πάντα από ένα πεσιμιστικό σενάριο – είναι ο καλύτεροςτρόπος να δείτε τα πράγματα σχεδόν ρεαλιστικά.
Ρολφ Ντομπέλλι, Η τέχνη της καθαρής σκέψης / Rolf Dobelli, Die Kunst des klaren Denkens
52 λάθος τρόποι σκέψης που θα ήταν καλύτερα να αφήσετε για άλλους...
Μετάφραση: Σώτη Τριανταφύλλου
Εκδόσεις Πατάκη
