Καθρέφτη, καθρεφτάκι μου, είμαι ο πιο δίκαιος απ’ όλους;
Οι συγγραφείς της μελέτης που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Personality and Individual Differences (2021) αναθεωρούν τη βιβλιογραφία για τον ναρκισσισμό και την αυτο-εικόνα. Οι ναρκισσιστικοί άνθρωποι αξιολογούν τον εαυτός τους πιο ελκυστικό από άλλους. Και όχι μόνο αυτό, αλλά οι ναρκισσιστικοί άνθρωποι απολαμβάνουν να κοιτάζουν τον εαυτό τους, αισθανόμενοι αυτοπεποίθηση και αυτο-θαυμασμό.
Παρά την ευχαρίστηση στην αυτοπαρατήρηση, το πρόβλημα βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια.
Σπινθηρογραφήματα εγκεφάλων ναρκισσιστικών ανθρώπων που κοιτάζουν δικές τους εικόνες, δείχνουν αυξημένη ροή αίματος, η οποία σχετίζεται με εσωτερικές συγκρούσεις και αρνητικά συναισθήματα, προδίδοντας την ανασφάλεια κάτω από τη μάσκα του αυτοσεβασμού.
Ενώ ο ναρκισσισμός έχει οφέλη – συμπεριλαμβανομένης της εξισορρόπησης του επιβλαβούς αντίκτυπου άλλων χαρακτηριστικών της σκοτεινής τριάδας (δηλ. Μακιαβελισμός, ψυχοπάθεια) στην ευημερία (2021) – είναι γενικά αρνητικός. Άτομα με ναρκισσισμό υπερεκτιμούν την ικανότητά τους να καθοδηγούν, δε δέχονται εποικοδομητικά σχόλια, ξεπερνάνε ηθικά όρια, εκμεταλλεύονται τους άλλους, δημιουργούν τοξικότητα και παίρνουν περισσότερα από αυτά που τους αναλογούν.
Είδη ναρκισσισμού
Υπάρχουν δύο είδη παθολογικού ναρκισσισμού, ο μεγαλοπρεπής και ο ευάλωτος.
Η έρευνα διαπίστωσε ότι οι μεγαλοπρεπείς ναρκισσιστές είναι λιγότερο ενοχλημένοι από το πως φαίνονται και τι πιστεύουν οι άλλοι για αυτούς, και ίσως είναι περισσότερο κυκλοθυμικά ναρκισσιστικοί και περισσότερο αυθεντικά μεγαλειώδεις. Από την άλλη μεριά, οι ευάλωτοι ναρκισσιστές πιστεύεται ότι χρησιμοποιούν την πεποίθηση ότι είναι καλύτεροι και την αλαζονεία και την υπερηφάνεια για τον εαυτό τους προκειμένου να καλύψουν βαθιά συναισθήματα ντροπής, αμφιβολίας για τον εαυτό τους και ανασφάλειας.
Υπάρχουν δύο βασικά αιτιολογικά μοντέλα ναρκισσισμού. Το ψυχαναλυτικό μοντέλο υποστηρίζει ότι ο ναρκισσισμός είναι μια άμυνα ενάντια στην υποκείμενη υποτίμηση του εαυτού μας, μια υπεραντιστάθμιση για τα εσωτερικά συναισθήματα ανεπάρκειας. Γενικά, το αποτέλεσμα της υποτίμησης (ή ακόμα και του τραύματος) που νιώθαμε μεγαλώνοντας.
Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης υποστηρίζει ότι ο ναρκισσισμός προέρχεται από τον εύκολο έπαινο, όταν εκτιμάται ιδιαίτερα χωρίς αντίστοιχη εγγενή αξία (πιθανώς λόγω οικογενειακών προβλημάτων, όπως ο γονικός ναρκισσισμός) και το διαγενεακό τραύμα).
Κοιτάζοντας κάτω από την επιφάνεια
Για να συγκεντρώσουν μια βαθύτερη κατανόηση της αξιολόγησης της αυτο-εικόνας στον ναρκισσισμό, ο Steiner και οι συνάδελφοί του (2020) χρησιμοποίησαν ένα έξυπνο σχέδιο έρευνας, κατά το οποίο έδειχναν στα άτομα πολλά ζεύγη παραμορφωμένων εικόνων και τους ζητούσαν να τα αξιολογήσουν τόσο γρήγορα και τόσες πολλές φορές, που ήταν αδύνατον να παραποιήσουν τα αποτελέσματα. Αυτή είναι μια ερευνητική διαδικασία που ονομάζεται «αντίστροφη συσχέτιση».
Στη συνέχεια, εξετάζοντας τις συσχετίσεις μεταξύ των αξιολογήσεων των εικόνων με διαφορετικές οδηγίες σύγκρισης (π.χ. ποια εικόνα είναι πιο ελκυστική), μπορούσαν να αξιολογήσουν το ρόλο της υποκείμενης επιδειξιομανίας (υποστηρίζοντας τη θεωρία της κοινωνικής μάθησης) και της ανασφάλειας (δείχνοντας προς το ψυχαναλυτικό μοντέλο «μάσκας»).
Οι συμμετέχοντες στη μελέτη ήταν 96 φοιτητές, ηλικίας 18 έως 25, οι 56 γυναίκες. Συμμετείχαν σε δυο πειράματα. Το πρώτο σχεδιασμένο να εστιάζει σε ανακρίβειες στην αντίληψή τους για την εικόνα του εαυτού τους, και το δεύτερο να αναζητάει παραμορφώσεις στο πόσο ελκυστικοί αντιλαμβάνονταν οι συμμετέχοντες τους εαυτούς τους. Και στα δυο πειράματα, η ναρκισσιστική αντίληψη της αυτο-εικόνας συσχετίστηκε με τις διαστάσεις σαφήνειας στην αυτοαντίληψη και δευτερεύων τύπο ναρκισσισμού.
Η σαφήνεια στην αυτοαντίληψη (SCC) εξετάζει, πόσο ευδιάκριτη ή δυσδιάκριτη είναι η ιδέα του εαυτού μας, αξιολογώντας, για παράδειγμα, πόσες αντικρουόμενες πεποιθήσεις έχει κάποιος για τον εαυτό του, αισθήματα έλλειψης αυθεντικότητας, και δυσκολία να μοιραστεί με τους άλλους ποιος πραγματικά είναι.
Το Ευρετήριο Παθολογικού Ναρκισσισμού (Pathological Narcissism Inventory, PNI) έχει πολλά αντικείμενα, το στοιχείο της «μεγαλοπρεπής φαντασίας» που σχετίζεται με το μοντέλο της θεωρίας της κοινωνικής εκμάθησης και το «κρύβοντας τον εαυτό» με την ψυχαναλυτική.
Στο πείραμα νούμερο 1, δόθηκαν στους συμμετέχοντες 500 ζευγάρια τυχαίων εικόνων αναφοράς με θόρυβο που προερχόταν από μια συνήθης βάση δεδομένων για να τις συγκρίνουν μεταξύ τους, κρίνοντας ποια τους έμοιαζε περισσότερο.
Με βάση αυτές τις επιλογές, δημιουργήθηκε από ένα λογισμικό μια «σύνθετη» εικόνα του συμμετέχοντα, η οποία αντιπροσώπευε τον ασυνείδητο εσωτερικό τρόπο, με τον οποίο οι συμμετέχοντες έβλεπαν τον εαυτό τους. Αυτή η σύνθεση συγκρίθηκε έπειτα με την πραγματική τους εικόνα για να υπολογίσουν το μέγεθος παραμόρφωσης της αυτο-εικόνας.
Το πείραμα νούμερο 2 προσέγγισε την ασυνείδητη αυτοαντίληψη της ελκυστικότητας με παρόμοιο τρόπο, χρησιμοποιώντας τις συνθέσεις του πειράματος νούμερο 1 για σύγκριση. Οι εικόνες αξιολογήθηκαν από ανεξάρτητους κριτές χρησιμοποιώντας μια εγκεκριμένη προσέγγιση.
Διαφορετικές ομάδες κριτών βαθμολόγησαν τις πραγματικές φωτογραφίες και τις σύνθετες φωτογραφίες από τη μελέτη νούμερο 1 για να εκτιμήσουν, πόσο διάφερε η αυτοαξιολόγηση των συμμετεχόντων σχετικά με την ελκυστικότητα τους από τις επικρατούσες βαθμολογίες των ανεξάρτητων κριτών.
Ευρήματα
Αυτοί με χαμηλή σαφήνεια στην αυτοαντίληψη είχαν μεγαλύτερη παραμόρφωση στο πως έβλεπαν τον εαυτό τους. Η ναρκισσιστική ανασφάλεια, και όχι η μεγαλοπρεπής φαντασία, αντιπροσώπευε το 75% της σχέσης μεταξύ της σαφήνειας στην αυτοαντίληψη και της παραμορφωμένης αυτο-εικόνας, υποστηρίζοντας το ψυχαναλυτικό μοντέλο της κρυμμένης ευαισθησίας.
Η μεγαλοπρεπής φαντασία είχε, στην πραγματικότητα, το αντίθετο αποτέλεσμα, εξασθενίζοντας τη σύνδεση μεταξύ της σταθερότητας της ταυτότητας και της παραμόρφωσης της αυτο-εικόνας κατά 25%. Παρομοίως, η αυξημένη αυτοβελτίωση συνδεόταν με μεγαλύτερη ναρκισσιστική ανασφάλεια και όχι με τη μεγαλοπρεπή φαντασία.
Όσο μεγαλύτερη ήταν η τάση να κρύβονται από ανασφάλεια, τόσο μεγαλύτερη ήταν η πεποίθηση, ότι ήταν πιο ελκυστικοί από ό,τι τους έκριναν οι άλλοι.
Οι συγγραφείς της μελέτης συμπέραναν ότι:
1. Άτομα με χαμηλή σαφήνεια στην αυτοαντίληψη έχουν πιο παραμορφωμένη εικόνα του εαυτού τους.
2. Η σχέση μεταξύ χαμηλής σαφήνειας στην αυτοαντίληψη και παραμόρφωσης της αυτο-εικόνας ελέγχεται από τη διάσταση της απόκρυψης του εαυτού στον ευάλωτο παράγοντα τους ναρκισσισμού.
3. Αυτή η παραμόρφωση της αυτο-εικόνας, μέσω του ευάλωτου ναρκισσισμού, είναι μια βελτίωση.
Συμπεράσματα
Αυτά τα αποτελέσματα είναι ενημερωτικά, αν και όπως συμβαίνει πάντα, απαιτείται περαιτέρω έρευνα. Ωστόσο, αυτό το σχέδιο μελέτης ελαχιστοποιεί την ανακρίβεια χρησιμοποιώντας μια τεχνική που διαχωρίζει υποκείμενες (εσωτερικές) στάσεις από τη συμπεριφορά. Το απλό ερώτημα προς τους ανθρώπους, «τι σκέφτονται για τον εαυτό τους», συχνά οδηγεί σε ανακριβή αποτελέσματα.
Η αντίστροφη συσχέτιση – η οποία μοιάζει με την έμμεση δοκιμή συσχέτισης (IAT – Implicit Association Test), που μετρά συνειδητά ανεπαίσθητες διαφορές στους χρόνους αντίδρασης, όταν συνδυάζει λέξεις με εικόνες για να αποκαλύψει τις ασυνείδητες προτιμήσεις – δείχνει τι συμβαίνει πέρα από την αντίληψη.
Ένα από τα πιο σημαντικά ευρήματα είναι ο ρόλος-κλειδί της ανασφάλειας, υποστηρίζοντας την ψυχαναλυτική υπόθεση ότι οι ασυνείδητες ευαισθησίες και οι ανεπίλυτες συγκρούσεις σχετικά με τον εαυτό μας, οδηγούν σε μια αμυντική υπερεκτίμηση της ελκυστικότητάς μας.
Αυτή η έρευνα δεν υποστήριξε τη θεωρία κοινωνικής εκμάθησης, γεγονός που υποδηλώνει ότι η ναρκισσιστική βελτίωση της αυτο-εικόνας μπορεί να μην αναπτυχθεί, λόγω αδικαιολόγητου επαίνου. Αν μη τι άλλο, ο αδικαιολόγητος έπαινος υπονομεύει το κίνητρο, την ανθεκτικότητα και την αυτο-αποτελεσματικότητα, καθιστώντας την απόκτηση του βραβείου πολύ εύκολη. Αυτό τελικά μπορεί να αυξήσει την ευαισθησία και την έλλειψη ανεκτικότητας αποτυχίας, ενισχύοντας την ανασφαλή βασική αίσθηση του εαυτού.
Η σαφήνεια στην αυτοαντίληψη είναι ένας βασικός παράγοντας. Όσο πιο μπερδεμένη είναι η ταυτότητά μας, τόσο πιο παραμορφωμένη είναι η αυτο-εικόνα μας. Αυτή η παραμόρφωση προορίζεται για αυτο-βελτίωση. Όταν δε γνωρίζουμε ποιοι είμαστε, μπορεί να εξισορροπήσουμε αυτή την ανασφάλεια παραφουσκώνοντας ασυνείδητα τον εαυτό μας.
Η σαφήνεια στην αυτοαντίληψη έχει, επίσης, αποδειχθεί σημαντική στο χωρισμό. Η έρευνα δείχνει ότι τα ανήσυχα, προσκολλημένα, άτομα με χαμηλή αυτοαντίληψη είναι πιο πιθανό να επιστρέψουν σε ανεπιθύμητες σχέσεις, απλώς για να διατηρήσουν μια ισχυρή αίσθηση ταυτότητας ως μέρος του ζευγαριού, αντί να ανεχθούν την άβολη αβεβαιότητα του να είναι μόνοι. Αυτό είναι ακόμα πιο σχετικό γιατί, αν και κάπως αντιφατικό, η έρευνα (2021) δείχνει ότι η προσωπικότητα δεν αλλάζει, αν και μπορεί να απελευθερώσει το ποιοι πραγματικά είναι.
Σε αντίθεση με την εξήγηση της ναρκισσιστικής υπερεκτίμησης, η μεγαλοπρέπεια δεν επηρέασε σημαντικά την παραμόρφωση ή την αυτοβελτίωση σε αυτή τη μελέτη. Στην πραγματικότητα, η μεγαλοπρέπεια μείωσε τον αντίκτυπο της ασαφής αίσθησης του εαυτού, οδηγώντας ειρωνικά σε μεγαλύτερη σαφήνεια αυτοαντίληψης.
Αυτό συμβαδίζει με το εύρημα της έρευνας που υποδηλώνει ότι οι μεγαλοπρεπείς ναρκισσιστές είναι πιο εγγενώς ναρκισσιστικοί, σε σύγκριση με τους ευάλωτους ναρκισσιστές, όπου η ενασχόληση με τον εαυτό τους είναι αυτο-προστατευτική.
Έρευνα: In the mind of the beholder: Narcissism relates to a distorted and enhanced self-image
Απόδοση: Σοφία Ανδριανάκη – Μετάφραση και επιμέλεια ξενόγλωσσων άρθρων
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
