Περί χιούμορ και θανάτου...

08.04.2015
Περί χιούμορ και θανάτου...

Οι Έλληνες δεν έχουμε δική μας λέξη για το «χιούμορ». Ελπίζω αυτό να μην οφείλεται στο γεγονός πως δεν έχουμε ούτε χιούμορ.

Στο κείμενο του 1905 ο Φρόυντ ασχολείται με το ρόλο του «αστείου» σε όλες τις μορφές του (ευφυολόγημα, φάρσα, κωμικό, χιούμορ), στην ψυχική ισορροπία. Κάθε είδος προσφέρει κάτι στην ψυχική οικονομία. Το κινητικό αστείο φερ' ειπείν, όπως η τόσο οικεία το τελευταίο διάστημα παράσταση της «κωλοτούμπας», προσφέρει στην οικονομία της σκέψης, το ευφυολόγημα στην αναστολή των ενστίκτων, το κωμικό στην επένδυση. Τα μικρά παιδιά δεν χρειάζονται τίποτα από αυτά καθώς δεν υφίσταται σε εκείνα κανένας λόγος αναστολής και περιορισμού. Η ευχαρίστηση και το γέλιο που προκύπτει από το «αστείο», είναι το αποτέλεσμα της ικανοποίησης που έχει ο ενήλικος διότι επιστρέφει, έστω με παρακάμψεις, στην παιδική ελευθεριότητα. Σε αυτή την προσπάθεια το «χιούμορ» κατέχει μία περίοπτη θέση. Αποτελεί την ιδιαίτερη μορφή υψηλού πνεύματος που δαπανά σκέψη για να κάνει οικονομία στο συναίσθημα.

Στο κείμενο του 1927 ("humor") όταν έχει ήδη αναπτυχθεί η άποψη για τη θέση του Εγώ και του Υπερεγώ στο ψυχικό όργανο, ο Φρόυντ διευκρινίζει σε ποιο συναίσθημα ακριβώς γίνεται αυτή η οικονομία. Η οικονομία γίνεται στο συναίσθημα που προκύπτει από τη δράση του «ενστίκτου του θανάτου» μέσα στο Εγώ από την επικράτηση του Υπερεγώ. Το «χιούμορ» εκτονώνει ακριβώς αυτήν την πλευρά, την δύναμη της επιβολής του θανάτου. Για αυτό το λόγο θεωρείται μαζί με τη «μετουσίωση», ανώτερη μορφή άμυνας.

Δεν υπάρχουν βέβαια άνθρωποι και κατ' επέκταση λαοί χωρίς ταυτόχρονα ένστικτα ζωής και θανάτου. Η ποιότητα της ατομικής και κοινωνικής ζωής καθορίζεται από την ποσοτική και αναλογική επικράτηση του ενός πάνω στο άλλο. Είναι απαραίτητη η διευκρίνιση πως και τα δύο ένστικτα είναι αναγκαία για τη ζωή. Το ένα στηρίζει το άλλο. Όταν εξασθενεί το «χιούμορ», όχι σπάνια άνθρωποι και λαοί αυτοκτονούν.

Ο Μάνος Χατζηδάκις λέει με αφορμή το εθνικό εμβατήριο πως εφόσον η «Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει, πάει να πει πως ποτέ δεν θα αναστηθεί». Ποιητικό χιούμορ που εκτονώνει το συναίσθημα του μόνιμου φλερτ των Ελλήνων με τον θάνατο. Ο Φρόυντ πάλι λέει, πως οι ποιητές ξέρουν καλύτερα αυτό που οι ψυχαναλυτές πασχίζουν να ανακαλύψουν και άρα οφείλουμε να εμπιστευτούμε τον Χατζιδάκι.

Μπορεί τελικά να μην έχουμε λέξη, είναι όμως σίγουρο ότι κάνουμε «χιούμορ». Το εθνικό εμβατήριο «Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει» ίσως είναι η υψηλότερη έκφρασή αυτού του πνεύματος.

Ο συλλαβισμός «ελευθερία ή θάνατος» στην σημαία μας δείχνει την αποτύπωση της υπαρξιακής μάχης του Έλληνα με τον ίδιο τον καταστροφικό εαυτό του στο σύμβολο της ταυτότητάς του.

Σε κάθε περίπτωση έχουμε χιούμορ και αυτό είναι καλό.... σε δεύτερο χρόνο οι μετουσιώσεις των ενστίκτων σε δημιουργία θα είναι ακόμα καλύτερες.

 

Θεοδωρίδης Ιωάννης, Ψυχίατρος - Ψυχαναλυτής

Πηγή: psychoanalytic-views