Αγκυλωτοί φράχτες, κινητές χημικές τουαλέτες, ξεσκισμένες σκηνές και παραπήγματα  σε κάθε σημείο των χώρων συγκέντρωσης των μεταναστών.

Ευχάριστη νότα μερικά πολύχρωμα έργα ζωγραφικής στους τοίχους. Μερικά από αυτά παρουσιάζουν πολιτικά μηνύματα, άλλα είναι απλά εικαστικές παρεμβάσεις. 

Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης μεταναστών, τα οποία μοιάζουν κάπως με μια υπαίθρια φυλακή, είναι το άμεσο αποτέλεσμα της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας του 2016 και έχει πλέον γίνει ένας τόπος όπου οι άνθρωποι μένουν για μήνες ή μερικές φορές και πάνω από δύο χρόνια.

Η δημιουργία αυτών των ''σωστά'' σχεδιασμένων καταυλισμών είναι μία από τις πολλές συνέπειες της ευρωπαϊκής πολιτικής για τους αιτούντες άσυλο και για τους πρόσφυγες, η οποία σήμερα έχει περίπου 17.600 άτομα (UNHCR 2018) στα νησιά του Αιγαίου.

Τα χαρακτηριστικά της τρέχουσας ευρωπαϊκής πολιτικής για τους αιτούντες άσυλο και την πολιτική για τους πρόσφυγες περιλαμβάνουν τη «διαχείριση της μετανάστευσης» μέσω της απόρριψης, της μη ανάληψης κοινής ευθύνης και την απαγόρευση μετακίνησης αυτών των ατόμων από τα νησιά του Αιγαίου στην ηπειρωτική Ελλάδα και στην ''Ευρώπη των κλειστών συνόρων'' .

Δυστυχώς όχι μόνο η Λέσβος αλλά και όλα τα camp στα ελληνικά νησιά ρίχνουν φως σε αυτές τις πολιτικές και επιδεικνύουν τις ασύμμετρες σχέσεις εξουσίας μεταξύ προσφύγων και του αυστηρού και ερμητικά ''κλειστού'' ευρωπαϊκού συνοριακού καθεστώτος. 

"Hotspots" και Κέντρα κράτησης προ-απομάκρυνσης 

Το 2015, περίπου 1 εκατομμύριο άνθρωποι έφθασαν στα νησιά του Αιγαίου με βάρκα.

Την ίδια χρονιά, περίπου 3.771 άνθρωποι πέθαναν ή εξαφανίστηκαν κατά την προσπάθειά τους να διασχίσουν τη Μεσόγειο. Οι αφίξεις αυξήθηκαν τρεις φορές από 362.753 το προηγούμενο έτος, αναγκάζοντας τις τοπικές κοινότητες, πολιτικούς ακτιβιστές και άλλους μη κρατικούς φορείς να αναλάβουν δράση (UNHCR 2018).

Τότε, τα νησιά χρησιμοποιήθηκαν μόνο για τη διαμετακόμιση, πριν μετακινηθούν οι άνθρωποι στην ηπειρωτική χώρα.

Από τον Οκτώβριο του 2015 έως τον Μάρτιο του 2016, η Ελλάδα ίδρυσε πέντε λεγόμενα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (RIC) στη Λέσβο, τη Χίο, τη Σάμο, τη Λέρο και την Κω.

Αυτά τα λεγόμενα ''hot-spots'' υλοποιήθηκαν από την ευρωπαϊκή ατζέντα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη Μετανάστευση τον Μάιο του 2015.Η αρχική λειτουργία τους ήταν για την εγγραφή και τον έλεγχο προσφάτως αφιχθέντων πριν μετακινηθούν στην ηπειρωτική χώρα.

Τον Μάρτιο του 2016, η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας άλλαξε το σύστημα.

Από τότε, όλοι οι νεοαφιχθέντες άνθρωποι υποβλήθηκαν σε «περιορισμό κίνησης» για 25 ημέρες.

"Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τα άτομα υποβάλλονται σε εγγραφή και ταυτοποίηση και δεν επιτρέπεται να εγκαταλείψουν το κέντρο" (Global Detention Project 2018), καθώς αποτελεί «έγκλημα» η διέλευση των συνόρων από την Τουρκία στην Ελλάδα (Human Rights Watch 2016). 

Αυτή η απάνθρωπη προσέγγιση για την αντιμετώπιση ανθρώπων που μπορούν να κάνουν χρήση του δικαιώματός τους να διεκδικήσουν άσυλο με τη διέλευση των συνόρων "παράνομα" είναι ένα από τα πολλά παράδοξα της ευρωπαϊκής πολιτικής για τους αιτούντες άσυλο και για τους πρόσφυγες. 

Οι υψηλοί φράκτες, οι τοίχοι και η  αστυνομική φύλαξη κυριαρχούν στις προοπτικές αυτών των «ανοικτών στρατόπεδων» (Νομικό Κέντρο Λέσβου 2017, Human Rights Watch 2016).

Τον Οκτώβριο του 2018, περίπου 17.600 άνθρωποι (UNHCR 2018) έπρεπε να παραμείνουν στα νησιά του Αιγαίου είτε μέσα στα κλειστά στρατόπεδα για 25 ημέρες είτε στα «ανοικτά στρατόπεδα» χωρίς δυνατότητα μετακίνησης στην ηπειρωτική χώρα.

Το γεγονός ότι οι πρόσφυγες δεν επιτρέπεται να μετακινηθούν στην ηπειρωτική χώρα χωρίς άδεια, η οποία μπορεί να πάρει μέχρι και μήνα(!), μετατρέπει τα νησιά σε φυλακές.

Ακολούθως, λόγω της εφαρμογής της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, η Ελλάδα ίδρυσε δύο κέντρα κράτησης προ της απομάκρυνσης στη Λέσβο και την Κω. 

Λόγω της εφαρμογής της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, η απέλαση από τα στρατόπεδα στην Τουρκία πραγματοποιείται συχνά αλλά τα κύματα των μεταναστών που εκ νέου καταφτάνουν στα νησιά από την Τουρκία είναι μεγαλύτερα.

Αυτές οι απελάσεις συμβαίνουν συνηθέστερα νωρίς το πρωί.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου οι πύλες των στρατοπέδων κλείνουν τελείως και όλοι οι κάτοικοι κρατούνται για να αποφευχθεί η διαφυγή τους.

Αυτή η απάνθρωπη πρακτική της κράτησης ατόμων που δεν διαπράττουν έγκλημα, καθώς και οι απελάσεις, έρχεται σε αντίθεση με τη Σύμβαση του 1951 για τους πρόσφυγες, η οποία υπογράφηκε και επικυρώθηκε από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ.

Τα στρατόπεδα στη Σάμο, στη Χίο και στη Λέσβο ασφυκτιούν με ολοφάνερη την κρίση τόσο σε επίπεδο ασφάλειας όσο και σε επίπεδο υγείας που κανείς δεν πρέπει να αναγκαστεί να ζήσει.

Σε σύγκριση με τα τελευταία τρία χρόνια, τα ελληνικά νησιά φιλοξενούν σήμερα τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων που είχαν ποτέ.

Διάφορες διαμαρτυρίες από κάτοικους των καταυλισμών στα ελληνικά νησιά, συμπεριλαμβανομένων των απεργιών πείνας, διεξάγονται από το 2016 (Are you Syrious; 2017).

Οι περισσότεροι από τους ''κρατούμενους'' δεν έχουν πρόσβαση σε σωστή και επαρκή διαμονή και έτσι κοιμούνται σε εξωτερικούς χώρους ή σε σκηνές ελπίζοντας στις καλές καιρικές συνθήκες των νησιών του ανατολικού Αιγαίου μέχρι να έρθει ο χειμώνας... 

Ο προσεχής χειμώνας επιδεινώνει την κατάσταση. 

Στα μικρότερα νησιά, συγκριτικά με τη Λέσβο, υπάρχουν διαφορές καθώς δεν υπάρχουν αρκετές έως και καθόλου πολιτικά ακτιβιστικές ομάδες ούτε η ενημέρωση των μέσων μαζικής ενημέρωσης, η οποία συνήθως οδηγείται στη στείρα δημιουργία και αναπαραγωγή εκατοντάδων ψευδών ειδήσεων, fake news που στρεβλώνουν την αλήθεια, δεν μεταφέρουν την τραγική κατάσταση στους χώρους αυτούς και εκκολάπτουν το ''αυγό του φιδιού'' σε τοπικό και σε διεθνές πλαίσιο.

Έτσι, οι πολιτικές διεκδικήσεις των προσφύγων σε αυτά τα μικρότερα νησιά δεν ακούγονται συχνά γιατί δεν ''πουλάνε''.

Είναι σημαντικό οι ανάλογες ομάδες αλληλεγγύης και οι δημοσιογράφοι να μην κατασκευάσουν μια «ιεραρχία» μεταξύ των απαράδεκτων αυτών καταστάσεων στα νησιά του Αιγαίου. 

Μιλώντας για τη Λέσβο σημαίνει να μιλάς για τη Χίο, τη Σάμο και όλα τα άλλα νησιά του Αιγαίου.

Και αντίστροφα.

Και μιλώντας για τα νησιά του Αιγαίου σημαίνει να μιλάμε για την πραγματικότητα της Ευρώπης καθώς και για τις ρατσιστικές και αποξενωμένες μεταναστευτικές πολιτικές της.

Ενώ το Αιγαίο και ιδιαίτερα η Λέσβος ήταν το κέντρο των μέσων μαζικής ενημέρωσης και της πολιτικής προσοχής το 2015 και το 2016, η προσοχή έχει ξεθωριάσει μετά την Συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας με την κατάσταση στα νησιά να χειροτερεύει και όχι να αποσιωπάται νομίζοντας ότι καλυτερεύει.

Υπάρχει ανάγκη για συνεχείς πολιτικές διεκδικήσεις, για υποστήριξη της παιδείας και όχι αποκλεισμό αυτών των ανθρώπων και υποστήριξη των αιτημάτων τους στις υπαίθριες φυλακές των νησιών.

Η λύση της μαινόμενης κατάστασης στην Ελλάδα δεν μπορεί να είναι η κράτηση 17.600 ανθρώπων σε νησιά ως φιλοξενούμενοι-κρατούμενοι.

Ούτε μπορεί να είναι η αποκλειστική απόθεση της ευθύνης στη Ελλάδα.

Πρέπει να την μοιράζεται ολόκληρη η Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ευρώπη. 

***

Λευτέρης Μαργαρίτης - Aπόφοιτος του τμήματος Φιλοσοφίας & Παιδαγωγικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.