Είπε πως “αυτή είναι η γνώμη του”. Όπως, για παράδειγμα κάποιοι άνθρωποι έχουν τη γνώμη ότι το μπλε είναι καλύτερο χρώμα από το κόκκινο. Έτσι και το σχήμα της Γης: για τον Κάιρι Ίρβινγκ είναι θέμα γνώμης.
Και δεν είναι ο μόνος. Υπάρχουν κι άλλοι που το πιστεύουν στα σοβαρά. Επίσης, υπάρχουν άλλοι που πιστεύουν ότι η Γη είναι κούφια, άλλοι που πιστεύουν ότι δεν σκοτώθηκαν Εβραίοι στις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου επειδή τους είχαν προειδοποιήσει, ότι τα αεροπλάνα μας ψεκάζουν (26,5% το ποσοστό αυτών στη χώρα μας), ή ότι τα εμβόλια προκαλούν αυτισμό. Το 42% των Αμερικανών πιστεύουν ότι ο Θεός δημιούργησε τους ανθρώπους απευθείας “με τη μορφή που έχουν σήμερα”, απορρίπτοντας τη θεωρία της εξέλιξης. Κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι ψέμα επειδή μερικές φορές χιονίζει.
Για κάποιους ανθρώπους το να έχουν δίκιο, είναι πιο σημαντικό από την επιστημονικά αποδεδειγμένη ή πειραματικά δοκιμασμένη αλήθεια. Οι ιδέες τους ή οι απόψεις τους είναι κομμάτι της ταυτότητάς τους, τόσο εγκυστωμένες στον πυρήνα της ύπαρξής τους που είναι εντελώς αδύνατο να τους “αλλάξεις γνώμη”. Ίσα ίσα, υπάρχει το επονομαζόμενο “backfire effect”: Όσο περισσότερες φωτογραφίες της Γης από το διάστημα δείχνεις στον κάθε Κάιρι Ίρβινγκ, τόσο περισσότερο ταμπουρώνεται πίσω από αυτό που πιστεύει ως αληθινό. Δεν σε ακούει. Δεν θα αλλάξει αυτός την ταυτότητά του επειδή κάποιος Ερατοσθένης πριν από δύο χιλιάδες χρόνια υπολόγισε την περιφέρεια της Γης ξέρω γω.
Και αυτό το φαινόμενο φυσικά δεν είναι καινούριο. Υπήρχε πάντα. Μάλιστα, είναι πιθανό σε παλαιότερες εποχές να ήταν πιο καθολικό στους ανθρώπινους πληθυσμούς, καθώς το αυτονόητο αντίδοτο στη συνομωσιολογία και την άγνοια είναι η μόρφωση, και όσο πιο πίσω πάμε, τόσο λιγότερος κόσμος ήταν μορφωμένος. Το πρόβλημα σήμερα είναι άλλο: Το ίντερνετ επιτρέπει στους ανθρώπους που είναι ευάλωτοι στις συνομωσίες και τα ψέματα αφ’ ενός να βρουν πολύ περισσότερα ψέματα για να υιοθετήσουν, και αφ’ ετέρου να βρουν ο ένας τον άλλο. Σε παλαιότερες εποχές ο κάθε Κάιρι Ίρβινγκ πιθανότατα θα ντρεπόταν να εκφράσει τις ιδέες του δημόσια, τη στιγμή που οι ιδέες του θεωρούνταν περιθωριακές από τον πολύ κόσμο. Χάρη στο ίντερνετ, όμως, οι ομοϊδεάτες μπορούν να βρίσκουν κοινότητες στις οποίες οι ταυτότητές τους είναι ευπρόσδεκτες και τα ψέματά τους ευρέως αποδεκτά. Και έτσι νιώθουν ασφάλεια. Και έτσι αναζωπυρώνεται η πίστη τους.
Αυτό κατά τη γνώμη μου δεν έχει μόνο ως συνέπεια την αποκοπή ενός μέρους του πληθυσμού από τον κόσμο της επιστημονικής αλήθειας, αλλά είναι ένα φαινόμενο πολύ συγγενές με την έκρηξη του λαϊκισμού και των παλαβών, επιθετικών ή και επικίνδυνων πολιτικών ιδεών στις μέρες μας που, βέβαια, οφείλεται και σε άλλες αιτίες.
Ίσως να θυμάστε ότι παλιά τα παραδοσιακά ΜΜΕ μας έδειχναν πράγματα που δεν είχαμε διαλέξει εμείς. Το ”πακέτο” των πληροφοριών που μαθαίναμε φτιαχνόταν από άλλους και περιείχε σχεδόν πάντα και πράγματα που δεν μας ενδιέφεραν ή με τα οποία δεν συμφωνούσαμε. Σήμερα, όμως, με τα σόσιαλ μήντια το “πακέτο” το διαμορφώνουμε ο καθένας μόνος του, και ό,τι δεν κάνουμε εμείς το φροντίζει ο αλγόριθμος του Facebook, με τελικό σκοπό να βλέπουμε μόνο πράγματα που μας ενδιαφέρουν και μόνο απόψεις με τις οποίες ήδη συμφωνούμε. Το 56% των Ελλήνων ενημερώνεται “κυρίως από το ίντερνετ”, και σε άλλες, πιο προηγμένες χώρες το ποσοστό είναι ακόμη μεγαλύτερο. Όλοι εμείς εγκλωβιζόμαστε σε φούσκες που αποκλείουν αντίθετες γνώμες ή γενικά πληροφορία διαφορετική από αυτό που θέλουμε ή περιμένουμε να δούμε.
Σε κάποιες από αυτές τις φούσκες είναι που βρίσκει εύφορο έδαφος ο λαϊκισμός, ενώ σε άλλες (ή και στις ίδιες) αυτοεγκλωβίζονται ψεκασμένοι, αρνητές του ολοκαυτώματος, οπαδοί του Σώρρα και ταλαντούχοι μπασκετμπολίστες που φοβούνται πως αν πάρουν τον τάδε δρόμο όλο ευθεία προς τα πέρα θα φτάσουν σε ένα μεγάλο γκρεμό, με το σύμπαν και τ’ αστέρια να απλώνονται από κάτω.
******
Θοδωρής Γεωργακόπουλος - kathimerini
