Φάρμακα: πώς δουλεύουν; Βουτιά στο ψητό!

ADME και τα μυαλά στα κάγκελα! ADME και τα μυαλά στα κάγκελα!

(Το Zyklon B γράφει τη στήλη Sci-Zophrenia στο Fridge.gr)

Σε προηγούμενο άρθρο, με πρόσχημα τον μοχιτιασμένο σου εγκέφαλο, ρίξαμε μερικές πενιές περι φαρμακολογίας: τίποτα το ιδιαίτερο, ελαφρολαϊκό θα το έλεγα, ίσα-ίσα για να μπείς στο mood και να μην μου τρομάξεις αμέσως. Σήμερα θα μπούμε λίγο πιο βαθιά απ' ό,τι υποτίθεται πως μπήκε ο Michael Jackson στον δεκατριάχρονο Jordan Chandler και θα συνεχίσουμε από εκεί που το αφήσαμε την τελευταία φορά, δηλαδή απο το ADME. Κάθισε αναπαυτικά, θα σε χαλαρώσω όχι με ετορφίνη όπως ο Dexter Morgan αλλά με πανκουρόνιο, θέλω την πλήρη προσοχή σου, όχι όμως και να κουνιέσαι καθώς δουλεύω πάνω σου!

Επί τροχάδην, τo ADME είναι ακρωνύμιο των λέξεων “Administration / Absorption, Distribution, Metabolism, Excretion”, ή αν τα προτιμάς στα Ελληνικά “Χορήγηση / Απορρόφηση, Κατανομή, Μεταβολισμός, Απέκκριση”. Ας ρίξουμε μια ματιά στο καθένα.

Χορήγηση/Απορρόφηση

Για να δράσει ένα φάρμακο πρέπει α) να μπει κάπως στον οργανισμό -δεν βοηθάει αν απλά το κοιτάς μέσα στο κουτάκι του, β) να απορροφηθεί από αυτόν. Η χορήγηση και απορρόφηση είναι πολύ βασικά στοιχεία ενός φάρμακου / βοτάνου / οτιδήποτε, διότι καθορίζουν ουσιαστικότατα το πόσο αποτελεσματικό είναι ένα φάρμακο!

Υπάρχουν αρκετά φάρμακα σε στάδιο έρευνας τα οποία απορρίπτονται λόγω χαμηλής απορρόφησης. Ο τρόπος χορήγησης είναι επίσης βασικός: ένα φάρμακο μπορεί να χορηγηθεί από το στόμα (per os) ή παρεντερικά, δηλαδή παρακάμπτοντας το πεπτικό σύστημα με μεθόδους όπως η ενδοφλέβια ένεση, η ενδομυική ένεση κ.α..Ποια η διαφορά μεταξύ των μεθόδων; Έχεις παρατηρήσει πως τα φάρμακα που χορηγούνται μέσω ένεσης ή υπόθετου, χορηγούνται σε μικρότερη δόση από τη δόση που χορηγείται από το στόμα; Αν θυμηθείς το προηγούμενο άρθρο -ξαναδιάβασέ το, η προσοχή σου είναι αρκετή μόνο για social networking- θα δεις πως ο στόχος των φαρμάκων είναι να μπουν στο αίμα για να φτάσουν τα όργανα-στόχους τους. Η πεπτική οδός, είναι μια οδός με πολύ καλές "άμυνες" οπότε συνήθως η ποσότητα του φαρμάκου / ουσίας / βοτάνου που θα πάρεις δεν θα καταλήξει όλη στο αίμα αλλα μόνο μέρος της. Κατά συνέπεια, αν ένα φάρμακο το βάλεις κατευθείαν στο αίμα, χρειάζεσαι λιγότερο από αυτό.

Τα παραπάνω μας φέρνουν στον όρο Βιοδιαθεσιμότητα (bioavailability) όπου ορίζεται, σχετικά απλοποιημένα, ως "το ποσοστό του φαρμάκου που φτάνει αναλλοίωτο στο αίμα". Π.χ., αν σου δώσω 100 mg μεθαμφεταμίνης δια του στόματος, στο αίμα σου θα περάσουν 62.7 mg της ουσίας. Δηλαδή -εκτός του ότι θα βαρέσεις πάρα πολύ χοντρές τσίτες και ίσως σηκώσεις την χοντρή κωλάρα σου από τον καναπέ να κάνεις καμιά δουλειά- θα μπορούμε επίσης να πούμε πως η βιοδιαθεσιμότητά της είναι 62.7%.

Με αυτή τη λογική η βιοδιαθεσιμότητα ενός φαρμάκου αν χορηγηθεί με ενδοφλέβια ένεση είναι πάντα 100%. Η βιοδιαθεσιμότητα εξαρτάται από την απορρόφηση, εξαρτάται όμως και από το επόμενο κεφάλαιο, τον μεταβολισμό.

Μεταβολισμός

O μεταβολισμός είναι ένα τρομερά σύνθετο κεφάλαιο. Εν συντομία είναι οι χημικές αλλαγές που συμβαίνουν σε ένα μόριο μέσα στο σώμα μας. Αυτές οι αλλαγές κυρίως αποσκοπούν στο να γίνει το μόριο ανενεργό και να μπορεί να απομακρυνθεί από το σώμα. Ο μεταβολισμός χωρίζεται σε δυο φάσεις: κατά την πρώτη ο οργανισμός οξειδώνει τα μόρια μέσω ενζύμων του κυτοχρώματος P450 και κατα την δεύτερη τα ενώνει (σύζευξη) με υδρόφιλες ουσίες για να μπορείς να τα βγάλεις από το σώμα σου εύκολα, για παράδειγμα στο κάτουρο σου. Δεν θα επεκταθώ παραπάνω γιατί σε βλέπω αν το τραβήξω πιο πολύ να πηγαίνεις κατά youporn μεριά.

Κάπου εδώ ξέχνα τη "Θεία Σοφία" (είναι νεκρή, τη σκότωσε ο Θείος Μάκης όταν την έπιασε με τον φούρναρη να "πλάθουν κουλουράκια με τα δυό χεράκια") που εποίησε το σώμα πανέξυπνα ή τη "Μεγαλειώδη Φύση" που πάντα ξέρει τι κάνει! Ο μεταβολισμός δεν οδηγεί πάντα σε ακίνδυνα προϊόντα ούτε απενεργοποιεί πάντα το φάρμακο. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο μεταβολισμός μπορεί να μετατρέψει μια ουσία σε καρκινογόνο (π.χ., σε βενζοπυρένιο) ή μπορεί ο μεταβολίτης ενός φαρμάκου, δηλαδή η ουσία στην οποία το φάρμακο μεταβολίζεται, να είναι πιο ενεργή απο το φάρμακο που πήρες (ένα φαινόμενο γνωστό ως βιοενεργοποίηση)!

Αυτό το φαινόμενο αξιοποιείται απο μια κατηγορία φαρμάκων που ονομάζονται "προφάρμακα": τα ίδια αυτού καθεαυτού δεν είναι ενεργά, αλλά οι μεταβολίτες τους είναι. Ένας όρος αρκετά χρήσιμος που σχετίζεται με τον μεταβολισμό, αλλά και με την απέκκριση, είναι ο όρος ημιζωή (half life) ενός φαρμάκου που ορίζεται ως "ο χρόνος που απαιτείται για να πέσουν τα επίπεδα μιας ουσίας στο πλάσμα του αίματος στο μισό". Χοντρά-χοντρά είναι ο χρόνος για να εξαλειφθεί το μισό της ουσίας από μέσα σου.

Αν σου χορηγήσω ένα φάρμακο με ενδοφλέβια ένεση, πιάνοντας κατευθείαν συγκέντρωση 60 ng/ml (νανογραμμάρια ανά ml αίματος) στο αίμα σου και έχει ημιζωή 2.5 ώρες, τότε σε 2.5 ώρες τα επίπεδα θα έχουν πέσει στα 30 ng/ml και στις 5 ώρες στο μισό της προηγούμενης συγκέντρωσης, δηλαδή 15 ng/ml. Πρακτικά, ένα φάρμακο θεωρείται ότι έχει φύγει από τον οργανισμό αν έχουν περάσει 4 με 5 ημιζωές. Όσον αφορά την ημιζωή των φαρμάκων μπορεί να είναι από λεπτά της ώρας εώς και... μέρες! Ένα wow παραδειγματάκι εδώ είναι η φλουοξετίνη (prozac ή ladose, γνωστό SSRI αντικαταθλιπτικό) του οποίου η ημιζωή είναι 1 με 3 μέρες για μία δόση, 4 με 6 μέρες σε χρόνια χρήση και εκτός αυτού, ο μεταβολίτης του, η νορφλουοξετίνη, είναι ενεργός και έχει ημιζωή 4 με 16 μέρες! Απ' ό,τι φαίνεται από τα παραπάνω η ημιζωή μιας ουσίας δεν είναι σταθερή, μπορεί να επηρεαστεί από διάφορους παράγοντες.

Κατανομή

H κατανομή μιας ουσίας, ουσιαστικά μας λέει που πάει αυτή η ουσία όταν τη λάβει κάποιος. Πολύ σύνθετο αυτό το θέμα, θα αρκεστώ απλά να σου πω πως πολλές φορές δεν κατανέμεται ίσα στο σώμα αλλα συσσωρεύεται σε διάφορα όργανα. Κλασικό παραδειγματάκι εδώ, για τους μαστουραίους φιλαράκους μας, η τετραϋδροκανναβινόλη που περιέχει η κάνναβη. Ως "λιπόφιλη" ένωση, συσσωρεύεται στο λίπος. Το λίπος δρα σαν μια "αποθήκη" που μπορεί να ελευθερώσει ένα φάρμακο ή μια ουσία σιγά-σιγά στο αίμα και γι' αυτό τον λόγο η χρήση κάνναβης μπορεί να ανιχνευθεί πολύ καιρό μετά τη χρήση της!

Υπάρχουν διάφορα μαθηματικά μοντέλα για την κατανομή μιας ουσίας στο σώμα, αν θέλεις να νανουριστείς στείλε μου σχόλιο και θα ρίξω κανένα ψιλόλογο. Αρκετά ενδιαφέρον θέμα με την κατανομή επίσης, είναι ότι σε ορισμένα όργανα είναι δυσκολότερη η κατανομή ουσιών. Αυτό διότι περιβάλλονται απο ένα είδος φραγμού που εμποδίζει την είσοδο ουσιών, εκτός αν αυτές έχουν κάποιες ιδιότητες. Τα όργανα συνήθως αυτά είναι ευπαθή: εγκέφαλος, αρχιδάκια, ωοθήκες!  Παλιότερα άκουσα σε μια συζήτηση την εξής ωραία και εύλογη -για κάποιον που δεν ξέρει φαρμακολογία, δηλαδή μεγάλο μέρος του πληθυσμού- ερώτηση: "Αν αυτοί που έχουν κατάθλιψη τους λείπει σεροτονίνη, γιατί δεν τους τη δίνουμε σε χαπάκι ή ένεση και τους δίνουμε ένα κάρο παράξενα φάρμακα;". Αρκετά λογική ερώτηση, αν σου λείπει βιταμίνη C, σου δίνω βιταμίνη C σε χαπάκια, αν σου λείπει σίδηρος στον δίνω σε αμπούλες, αν σου λείπει αγάπη περνάς μετά τις 12 απο την υπόγα μου. Εδώ έρχεται και μας τα χαλάει η κατανομή: η σεροτονίνη ΔΕΝ μπορεί να περάσει από το αίμα στον εγκέφαλο, λόγω αιματεγκεφαλικού φραγμού οπότε δώρον-άδωρον!

Πού ξέρουμε όμως πού πάει κάποια ουσία, μας το λέει κάποιος μπάρμπας αυθεντία και ο λόγος του είναι συμβόλαιο; Όχι! Υπάρχουν μέθοδοι και γι' αυτό: η πιο "βάρβαρη" είναι να τη δώσω σε πειραματόζωο, να το σκοτώσω και να αναλύσω τα όργανά του για να δω που πήγε (ή αν θέλω χωρίς να το σκοτώσω να δω αν πήγε στον εγκέφαλο να πάρω εγκεφαλονωτιαίο υγρό, το υγρό μέσα στο οποίο κάνει πλίτς-πλάτς το μυαλουδάκι σου). Αν θέλω όμως να μελετήσω την "κατανομή του βιάγκρα σε παππούδες" τι θα κάνω; Θα απαγάγω τον παππού σου, θα τον ταΐσω βιάγκρα και με το που σκάσει μούρη η στύση στο άμοιρο γερόντι ΚΕΜΠΑΑΑΠ με τον μπαλτά στο λαιμό;

Δυστυχώς όχι, που τέτοιες χαρές! Αυτό που κάνεις σε αυτή την περίπτωση είναι να δώσεις στην ουσία να κρατάει ένα φαναράκι, να φωτίζει όπου πάει και εσύ να κοιτάς! Δεν σε δουλεύω, είπαμε είσαι βλάκας, αλλά κάτι τέτοιο ούτε εσύ θα το έχαφτες! Αυτό όντως συμβαίνει, κατα κάποιο τρόπο: χρησιμοποιώ ένα μόριο με "ισότοπα" μέσα, δηλαδή μια ελαφρώς ραδιενεργή μορφή του -σε επίπεδο που δεν θα βλάψει εννοείται!- και όταν τη χορηγήσω ανιχνεύοντας πού πάει η "ραδιενέργεια" μπορώ να καταλάβω πού πήγε το φάρμακο.

Απέκκριση

Συνοπτικά, κακάκια, ούρα και ανάσες! Ό,τι μπαίνει πρέπει κάποτε να βγει, ακόμα και στην περίπτωση του Γκουσκούνη αν και εκεί αφήνει για πάντα το αποτύπωμά του!  Η απέκκριση πολλών ουσιών συνήθως γίνεται από τα νεφρά, δηλαδή το βγάζεις στα ούρα σου. Πιθανώς να διάβασες σε χαρτάκι φαρμάκου, ψάχνοντας τα χάπια του παππού για κάτι που θα στα σκάσει άσχημα, ότι σε ηλικιωμένους με μειωμένη νεφρική λειτουργία η δόση του φαρμάκου πρέπει να είναι μικρότερη. Αυτό γίνεται ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο: χαλασμένα νεφρά ή χαλασμένο συκώτι εμποδίζουν την απέκκρισή και τον μεταβολισμό μιας ουσίας αντίστοιχα.

Δεν νοιώθεις ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΥΠΕΡΟΧΑ που τα έμαθες όλα αυτά; Τώρα θα μπορείς την επόμενη φορά που θα δεις τον ντίλερ σου, τον βοτανά σου ή τον γιατρό σου να τους πουλήσεις τρελή μούρη! Ως την επόμενη Παρασκεύη, au revoir, σας αφήνω στα χέρια του γιατρού Τούσι που θα σε φάει ωμό σαν να 'σουνα σούσι...

httv://www.youtube.com/watch#!v=O1FoUmMZVXQ


Το αυθεντικό άρθρο μπορεί να βρεθεί ΕΔΩ