Σκοτάδι.
Μερικές σταγόνες φαίνεται να στάζουν και να πέφτουν από τοίχους που δεν μπορούμε να δούμε.
Ακούμε βαριές πόρτες να κλείνουν, να χτυπούν σαν καμπάνες‧ μετά βήματα, γρήγορα βήματα σε ένα υγρό, μεταλλικό πάτωμα‧ αντηχούν δυνατά σε έναν καθεδρικό ναό από ατσάλι.
Τελικά τα βήματα που ακούγονταν από δεξιά συναντούν τα βήματα στα αριστερά: ο Γιατρός συναντά τον Μπάτλερ.
ΜΠΑΤΛΕΡ: Λοιπόν;
ΓΙΑΤΡΟΣ: Σταθερός.
ΜΠΑΤΛΕΡ: Η θερμοκρασία του;
ΓΙΑΤΡΟΣ: Χίλιοι βαθμοί Κελσίου.
ΜΠΑΤΛΕΡ: Χίλιοι; Είναι Φυσιολογικό;
ΓΙΑΤΡΟΣ: Φυσιολογικό.
ΜΠΑΤΛΕΡ: Ο χτύπος της καρδιάς του;
ΓΙΑΤΡΟΣ: Ανύπαρκτος.
ΜΠΑΤΛΕΡ: Φυσιολογικό;
ΓΙΑΤΡΟΣ: Φυσιολογικό.
ΜΠΑΤΛΕΡ: Ποια είναι η διάγνωσή σας;
ΓΙΑΤΡΟΣ: Κατάθλιψη.
ΜΠΑΤΛΕΡ: Μα δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι που θα μπορούσε να τον καταθλίψει, όλα πάνε πολύ άσχημα.
ΓΙΑΤΡΟΣ: Είσαι σίγουρος;
Για να δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα στα λόγια του, ο Μπάτλερ αρπάζει έναν τεράστιο πάπυρο με γραμμένες πληροφορίες. Διαβάζει:
ΜΠΑΤΛΕΡ: Αυτήν τη στιγμή έχουμε περισσότερους από δεκαπέντε πολέμους στον πλανήτη, αρκετά καταστροφικούς χάρη στην τεχνολογική πρόοδο. Ένα εκατομμύριο τεταμένες καταστάσεις που προκαλούν αρκετούς θανάτους και μερικούς σοβαρούς τραυματισμούς ανά μήνα - τρεις σεισμούς, δύο κυκλώνες, πενήντα πλημμύρες και μια χρόνια ξηρασία. Η μισή ανθρωπότητα πεθαίνει από την πείνα, η άλλη μισή από δυσπεψία -η ιατρική φροντίζει τους επιζώντες-, εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμα στη γη εκατόν είκοσι πέντε θανατηφόρες ασθένειες. Οι φυλακές είναι πλήρεις, οι γαλέρες γεμάτες σκλάβους, τα γκέτο κατάμεστα, η θανατική ποινή θριαμβεύει, τα βασανιστήρια γίνονται πιο βάναυσα, η αδιαφορία γίνεται κύρια αρετή. Παιδιά χαστουκίζονται, ξυλοκοπούνται, σκοτώνονται, βιάζονται. Οι θρησκείες ενθαρρύνουν την κακοποίηση και το σεξουαλικό έγκλημα. Εν ολίγοις, πραγματικά δε βλέπω τι θα μπορούσε να τον καταθλίψει!
Ο Διάβολος ξεπροβάλλει από τις σκιές, συντετριμμένος από πόνο.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Κοινοτοπία. Βουλιάζουμε στην κοινοτοπία, βαλτώνουμε! Πνίγομαι!
ΜΠΑΤΛΕΡ: Διάβολέ μου, δεν μπορείς να το λες αυτό. Όλα πάνε προς το χειρότερο στον χειρότερο δυνατό κόσμο.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Δεν υπάρχει πια μέλλον για εμάς. Το κακό έχει τελειώσει.
ΜΠΑΤΛΕΡ: Έλα τώρα, ισχύει ακριβώς το αντίθετο! Δεν μπορείς να παραβλέψεις την απροσδόκητη ώθηση που μας έδωσε πρόσφατα η επιστήμη. Η πρόοδος, Διαβολικότατε μου, με όλα όσα η φυσική και η χημεία επιτρέπουν πλέον στην ανθρωπότητα, μας έδωσε την ευκαιρία να δεκαπλασιάσουμε τη δραστηριότητά μας. Η βλακεία δεν έχει αυξηθεί, σίγουρα, αλλά, χάρη στην υποστήριξη της ευφυΐας, σκοτώνει πολύ περισσότερο από πριν…
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Μπα! Ασήμαντο!
ΜΠΑΤΛΕΡ: Επίτρεψέ μου! Έχω κάποια στοιχεία!
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Ανοησίες! Φλούδες κρεμμυδιών! Η πραγματικότητα είναι ότι το κακό τρέχει και βουίζει με άδεια χέρια. Πρέπει να βρούμε κάτι καινούργιο.
ΜΠΑΤΛΕΡ: Έχεις μελετήσει τα αρχεία που σου έστειλα; Οι εμπειρογνώμονές σου, κατόπιν αιτήματός σου, έκαναν μια σειρά από συγκεκριμένες προτάσεις που νομίζω ότι έχουν ενδιαφέρον.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Τα ίδια και τα ίδια! Ρουτίνα! Νέα όπλα, νέες επιδημίες, ένα ολοκαύτωμα, δύο παγκόσμιοι πόλεμοι... τίποτα καινούργιο πραγματικά, τα έχω κάνει χίλιες φορές. Οι εμπειρογνώμονες δεν είναι εφευρέτες, αλλά ιστορικοί. Άλλωστε δε θα τους αποκαλούσαμε εμπειρογνώμονες αν ήταν ικανοί να εφευρίσκουν πράγματα.
Δυνατός κρότος.
Καταφθάνουν οι Κακουήλ, Φθειρουήλ και Απατιήλ, τρεις υπαρχηγοί του κάτω Κόσμου. Ο γιατρός φεύγει βιαστικά.
ΚΑΚΟΥΗΛ: Κύριε!
Στέκονται προσοχή.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Ουφ! Πραγματικά βρωμάτε! Επιτέλους, μια μυρωδιά που καθησυχάζει.
ΚΑΚΟΥΗΛ: Διαβολικότατε, νομίζω ότι έχουμε τη λύση!
ΜΠΑΤΛΕΡ: Δημιουργήστε έναν φάκελο, θα τον εξετάσουμε.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Εμπρός, μίλα.
ΚΑΚΟΥΗΛ: Κατεβήκαμε μια βόλτα στη γη: η ανθρωπότητα είναι βόθρος, δε βελτιώνεται, αλλά ούτε και χειροτερεύει. Έχετε δίκιο, πρέπει να ληφθούν μέτρα.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ (Στον Μπάτλερ): Τα βλέπεις!
ΜΠΑΤΛΕΡ: Λόγια αυλικού!
ΔΙΑΒΟΛΟΣ (Προς Κακουήλ): Συνέχισε.
ΚΑΚΟΥΗΛ: Όλα όσα προσπαθήσαμε να εφεύρουμε τους τελευταίους αιώνες είναι προχειρότητες.
ΜΠΑΤΛΕΡ (Προσβεβλημένος): Αλλά αυτό είναι απαράδεκτο! Τι γίνεται με την πυρίτιδα, τα κανόνια, τα πυρηνικά όπλα;
ΚΑΚΟΥΗΛ: Προχειρότητες!
ΜΠΑΤΛΕΡ: Και η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, η παγκοσμιοποίηση των συγκρούσεων;
ΚΑΚΟΥΗΛ: Προχειρότητες! Απλά επεκτείναμε τα σύνορα του χωριού. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια επανάσταση!
ΜΠΑΤΛΕΡ: Επανάσταση; Αν δεν έχω ήδη οργανώσει δέκα χιλιάδες, είναι δέκα χιλιάδες δύο.
ΦΘΕΙΡΟΥΗΛ: Δεν καταλαβαίνει, Διάβολε, πρέπει να επέμβουμε εκεί που οι άνθρωποι δε μας περιμένουν πια: στο μυαλό τους.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Τι προτείνεις;
ΦΘΕΙΡΟΥΗΛ: Να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν το κακό.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Δηλαδή;
ΦΘΕΙΡΟΥΗΛ: Πρώτα να σας εξαφανίσετε.
ΜΠΑΤΛΕΡ: Ορίστε;
ΦΘΕΙΡΟΥΗΛ: Τέρμα οι συζητήσεις για τον Διάβολο, ή για εμάς, τους υπαρχηγούς του. Πρέπει να εξαφανιστούμε για να γίνουμε αποτελεσματικοί.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Δεν καταλαβαίνω.
ΦΘΕΙΡΟΥΗΛ: Πρέπει να αφαιρέσουμε την ταυτότητα του κακού, να το κάνουμε αόρατο, να το αρνηθούμε. Εδώ, σας έχουμε τρεις στρατηγικές. Σειρά σου, Απατιήλ.
ΑΑΠΑΤΙΗΛ: Ακολουθώ τη θεωρία ότι το κακό δεν υπάρχει. Όλοι προσπαθούν πάντα να κάνουν κάτι καλό. Και, αν δεν είναι καλό εκ του αποτελέσματος, ο καθένας επιθυμεί κάτι καλό για τον εαυτό του. Εν ολίγοις, το καλό και η καλοσύνη, αυτοί είναι οι μόνοι δύο στόχοι του ατόμου. Φανταστείτε, Διαβολικότατε μου: από τη στιγμή που ο άνθρωπος το σκέφτεται αυτό, το κακό δεν είναι τίποτα άλλο από ένα ατύχημα στην πορεία, ένα λάθος κρίσης, ένα μικροπταίσμα, μια προσωρινή δυσλειτουργία, ένα αόρατο τζάμι που σκουντουφλάει μια μύγα. Το κακό γίνεται αμελητέο, αδειάζει από το βάρος του, απατηλό. Ο παραβάτης παραμένει αθώος.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Σατανικό! Πώς το ονομάζεις αυτό;
ΑΠΑΤΙΗΛ: Ιδεαλισμός. Πιστέψτε με, αν οι ανθρώπινες συνειδήσεις αποκοιμηθούν με τους πανηγυρισμούς, μπορούμε να διεισδύσουμε, να καταλάβουμε ολόκληρο τον χώρο τους και να εργαστούμε εκεί ιδανικά.
Ο Διάβολος χαμογελάει και στρέφεται προς τον Κακουήλ.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Κι εσύ, Κακουήλ;
ΚΑΚΟΥΗΛ: Ακολουθώ μια θεωρία σύμφωνα με την οποία το κακό είναι πάντα το μικρότερο δυνατό. Ένας νεκρός είναι καλύτερος από εκατό, ένας μικρός πόλεμος είναι καλύτερος από έναν μεγάλο, μια εκτέλεση ομήρων είναι καλύτερη από μια ευρεία σύγκρουση. Πρόκειται για ένα κακό μικρής κλίμακας, ένα προληπτικό κακό: μια θανατική καταδίκη, ακόμη και σε έναν αθώο άνθρωπο, έχει την αξία του παραδειγματισμού και του εκφοβισμού‧ η κωμωδία της απονομής δικαιοσύνης υπερισχύει της δικαιοσύνης‧ η αλήθεια δε μετράει, μόνο η αληθοφάνεια της απόφασης. Εξαγνίζω. Κάνω το κακό για να εμποδίσω ένα μεγαλύτερο κακό. Πνίγω το κακό στον ωκεανό του συσχετισμού, προσδιορίζω, σταθμίζω, ελαχιστοποιώ. Όλα είναι υπολογισμένα. Δεν υπάρχει άλλο κακό, μόνο αριθμοί, στατιστικές. Αναλύω, δεν νιώθω τίποτα, δεν έχω ηθική προοπτική, είμαι...
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Δαίμονας;
ΚΑΚΟΥΗΛ: Ρεαλιστής.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Είσαι σίγουρος ότι αυτή είναι μια αποτελεσματική τακτική;
ΚΑΚΟΥΗΛ: Ασφαλώς. Η ψυχρότητα και η απουσία συναισθημάτων στους ανθρώπους εύκολα περνούν ως ηθική.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ (Προς Φθειρουήλ): Εσύ τι λες;
ΦΘΕΙΡΟΥΗΛ: Ακολουθώ μια θεωρία σύμφωνα με την οποία το κακό δεν είναι ποτέ εκούσιο, αλλά προέρχεται από μια μη ανθρώπινη αφετηρία.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Υπερβάλλεις, δεν είναι αξιόπιστο.
ΦΘΕΙΡΟΥΗΛ: Είναι. Οι πραγματικοί λόγοι για μια κακή πράξη παραμένουν κρυμμένοι σε μια σκιώδη περιοχή του νου, σκοτεινή, όπως εδώ, που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ασυνείδητο. Αν ο άνθρωπος σκοτώνει, αν ο άνθρωπος κλέβει, είναι από έλλειψη αγάπης. Στο πίσω μέρος του εγκεφάλου του υπάρχει ένα άγνωστο σταυροδρόμι που διασχίζεται από βίαιες παρορμήσεις, μερικές από τις οποίες θα εκφραστούν με ψευδείς μορφές, αλλά θα πειστεί ότι δεν είναι αυτός, η συνείδησή του, που ενεργεί, αλλά το ασυνείδητό του, ένα βρώμικο θηρίο μέσα του.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Έξυπνο αλλά πολύ ποιητικό: δε θα πετύχει ποτέ.
ΦΘΕΙΡΟΥΗΛ: Θα πετύχει. Οι άνθρωποι αγαπούν να αθωώνουν τους εαυτούς τους. Θα νομίζουν ότι είναι άγγελοι, άγγελοι με φθαρμένα φτερά και συνειδησιακή δυσλειτουργία.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Πώς το αποκαλείς αυτό;
ΦΘΕΙΡΟΥΗΛ: Ψυχοφθορά.
Ο Διάβολος ξεσπά σε γέλια. Στρέφεται προς τον Μπάτλερ.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Χάρων! Φώναξε τον Χάρων. Γρήγορα!
Ο Μπάτλερ φεύγει γρήγορα. Ο Διάβολος έχει ξαναβρεί το κέφι του. Οι υπαρχηγοί πανηγυρίζουν.
ΦΘΕΙΡΟΥΗΛ: Η παλιομοδίτικη συνείδηση εξαφανίζεται.
ΚΑΚΟΥΗΛ: Ο άνθρωπος αποκτά μια νέα συνείδηση, μια συνείδηση που πιστεύει ότι είναι εξαιρετικά διανοητική.
ΑΠΑΤΙΗΛ: Δηλώνει ότι δε θα ξανακάνει κακό. Ποτέ δε θα είναι ένοχος. Ποτέ δε θα είναι υπεύθυνος. Ένας καθαρός άνθρωπος. Ένα μωρό στον βωμό.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Μπράβο, Κακουήλ, Φθειρουήλ και Απατιήλ: Καταλαβαίνω, υιοθετώ όλες τις προτάσεις σας, εξαφανίζομαι, υπάρχω μόνο στο μη ορατό, και τότε συντρίβω.
ΦΘΕΙΡΟΥΗΛ: Το αόρατο, Διαβολικότατε, αυτή ήταν η λύση!
ΚΑΚΟΥΗΛ (Βλακωδώς): Ναι, το αόρατο, όπως Αυτός, εκεί πάνω.
Μια παύση.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ (Ζοφερά): Σκάσε.
Επικρατεί μια αμήχανη σιωπή.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Ωραία. Πίσω στη δουλειά τώρα. Αλλά δεν μπορείτε να πάτε έτσι.
Ο Χάρων μπαίνει στη σκηνή με τη βάρκα του, ακολουθούμενος από τον Μπάτλερ.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Χάρων, πάρ’ τους πίσω. Να ταξιδέψουν αντίστροφα. Ας τους μεταμορφώσουμε πρώτα.
Οι τρεις υπαρχηγοί του Διαβόλου περνούν πίσω από ένα παραβάν. Αυτό που προκύπτει είναι τρία παιδιά, τρία πολύ όμορφα παιδιά, σχεδόν γυμνά, ευαίσθητα και συγκινητικά. Ο Χάρων τα βοηθά να ανέβουν στη βάρκα του.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ: Πόσο όμορφα είναι! Και πόσο πόνο θα προσφέρουν...
Ο Χάρων αρχίζει να κωπηλατεί, πάνω στην Στύγα που τη φανταζόμαστε γαλήνια και ελαιώδη. Τα τρία παιδιά παραμένουν όρθια, αφόρητα όμορφα.
ΔΙΑΒΟΛΟΣ (Τρυφερά): Αντίο μικροί μου. Τα λέμε σύντομα. Μην επιστρέψετε πολύ γρήγορα. Και, με ένα φυσικά σαρδόνιο γέλιο, αποχαιρετά τα τρία παιδιά που χαμογελούν στην κολασμένη βάρκα.
Ο Γιατρός μπαίνει και ανακαλύπτει την εικόνα της παράξενης επιβίβασης. Παρατηρώντας ότι ο Διάβολος γελάει ξανά, αναπνέει ανακουφισμένος και ρωτάει τον Μπάτλερ:
ΓΙΑΤΡΟΣ: Μα τι συμβαίνει; Γελάει;
ΜΠΑΤΛΕΡ: Ναι. Η Διαβολικότητά του έχει ανακτήσει εντελώς τη χαρά του. Βλέπουν τα τρία παιδιά να φεύγουν στη γόνδολα του Χάροντα.
ΓΙΑΤΡΟΣ: Τι τους στέλνει; Νέο ιό; Παγκόσμιο πόλεμο; Φυσική καταστροφή;
ΜΠΑΤΛΕΡ: Χειρότερα. (Παύση) Στοχαστές!
ΤΕΛΟΣ
Ερίκ -Εμμανουέλ Σμιτ
Ο Ερίκ-Εμμανουέλ Σμιτ γεννήθηκε στη Λυόν το 1960. Ο πατέρας του ήταν μποξέρ, η μητέρα του πρωταθλήτρια στίβου. Σπούδασε φιλοσοφία στην École Normale Supérieure. Το 1987, του απονεμήθηκε το πτυχίο του διδάκτορα για τη διατριβή του «Diderot and Metaphysics» στο Πανεπιστήμιο Paris-Sorbonne. Το πρώτο του θεατρικό έργο με τίτλο "La nuit de Valognes" ανεβαίνει στην Γαλλία το 1991. Ακολουθεί, δύο χρόνια αργότερα, η μεγαλύτερη μέχρι σήμερα θεατρική του επιτυχία, "Ο Επισκέπτης" (μτφρ. Σωτήρη Τσαφούλια – Αντώνη Γαλέου, Εκδόσεις ΚΑΠΑ, 2023, και παλαιότερη έκδοση, μτφρ. Ιωάννα Λεκάκου, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2002), που τον κάνει γνωστό σε όλη την Ευρώπη. Το 1994 εκδίδεται το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο "La Secte des égoistes". Ακολουθούν άλλα τέσσερα θεατρικά του έργα, από τα οποία το "Variation Enigmatiques"-(Αινιγματικές παραλλαγές), ανεβαίνει με πρωταγωνιστή τον Αλαίν Ντελόν και το "Fréderick" με πρωταγωνιστή τον Ζαν Πωλ Μπελμοντό, καθώς και το μυθιστόρημά του "Το κατά Πιλάτον Ευαγγέλιο" (στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Περίπλους). Τον Οκτώβρη του 2000 ανεβαίνει και πάλι στη σκηνή "Ο Επισκέπτης", αυτήν τη φορά με τη μορφή όπερας, σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου. Ακολουθούν δύο ακόμα μυθιστορήματα, τα "Η άλλη εκδοχή" (2001) και "Lorsque j' étais une oeuvre d' art" (2002).
***
Éric-Emmanuel Schmitt - Théâtre
L École du diable
