Κάπου στα τέλη του περασμένου Δεκεμβρίου, κυκλοφόρησε η είδηση, ότι το BBC, σε συνεργασία με το NETFLIX, ετοιμάζουν μια τηλεοπτική σειρά με τίτλο «Troy : Fall of a city» (Τροία : Η πτώση μιας πόλης). Μαζί με την είδηση, το BBC έδωσε στη δημοσιότητα κάποιες φωτογραφίες των πρωταγωνιστών και ορισμένες πληροφορίες για την υπόθεση.
Τα γυρίσματα της σειράς λαμβάνουν χώρα στη Ν. Αφρική και δεν έχουν ολοκληρωθεί. Αρκούσε, όμως, η φωτογραφία του Ντέιβιντ Γκιάσι, Άγγλου ηθοποιού ο οποίος θα υποδυθεί τον Αχιλλέα στη σειρά αυτή, για να πάρει φωτιά το ελληνόφωνο σύμπαν.
Η αιτία; Ο ανερχόμενος ανωτέρω ηθοποιός είναι μαύρος.
Το αποτέλεσμα; Έγινε λόγος για παραποίηση της ιστορίας, διαστρέβλωση της Ιλιάδας, επέλαση της δικτατορίας της πολιτικής ορθότητας (sic), ανθελληνισμός και άλλα πολλά πολύχρωμα και φαντεζί, από εκείνα που είθισται ν’ ακούγονται, κάθε φορά που κάποιος διανοείται ν’ αμφισβητήσει τις σταθερές αξίες του ελληνισμού και της παράδοσής μας.
Για μια, ακόμα, φορά αποδεικνύεται η παροιμιώδης αδυναμία των περισσοτέρων εξ ημών να συζητήσουμε πολιτισμένα και με βάση συγκεκριμένα στοιχεία, όπως αυτά προκύπτουν από το επίμαχο γεγονός, δηλαδή την πιο πάνω τηλεοπτική σειρά. Αποδεικνύεται, επίσης, ότι, άπαξ και διαμορφώσει κάποιος μια άποψη, δεν την αλλάζει με καμμία κυβέρνηση, ακόμα και αν δεν έχει ιδέα για το περιεχόμενο του έργου, το οποίο κρίνει. Ξαναλέω, ότι δεν έχουν καν τελειώσει τα γυρίσματά της εν λόγω σειράς.
Το κρίσιμο ζήτημα είναι το χρώμα της επιδερμίδας του ηθοποιού, που υποδύεται τον Αχιλλέα, ενώ ο Όμηρος τον περιγράφει ως λευκό και ξανθό. Μόνο που η Ιλιάδα είναι μυθοπλασία, ένα μυθιστόρημα της αρχαϊκής εποχής, γραμμένο ίσως από τον Όμηρο, κάπου τον 8ο αιώνα π. Χ., το οποίο περιγράφει κάποια γεγονότα του δεκάτου έτους της πολιορκίας της Τροίας. Ξεκινά με τον καβγά του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα, με αφορμή τη μοιρασιά των λαφύρων από τις μάχες, και τελειώνει με την ταφή του Έκτορα.
Τα γεγονότα αυτά και κυρίως η πολιορκία της Τροίας από τους Έλληνες δεν επιβεβαιώνονται από κάποια γραπτή πηγή, το ίδιο και η ύπαρξη του Αχιλλέα και των λοιπών προσώπων, που αναφέρονται στην Ιλιάδα. Επομένως, μιλάμε για ένα μυθιστόρημα, που επινόησε ίσως ο Όμηρος, όπως ο Σοφοκλής επινόησε τον Οιδίποδα Τύραννο και ο Σαίξπηρ το Μάκβεθ, και το οποίο αποτελεί μεν τη βάση της δυτικής λογοτεχνίας αλλά δεν παύει να είναι επινόημα της ανθρώπινης φαντασίας, το οποίο ως τέτοιο και με βάση τα δεδομένα της εποχής δεν περιορίζεται ως προς το είδος των προσώπων, που θα ενσαρκώσουν π.χ. τον Αχιλλέα, όπως δεν είναι υποχρεωτικό ο Οιδίποδας να είμαι λευκός και ο Οθέλλος μαύρος, αφού κανένας εκ των χαρακτήρων αυτών δεν λειτουργεί και πράττει με βάση το χρώμα ή την καταγωγή του.
Ο Αχιλλέας δεν είναι ένα πρόσωπο, που αγωνίζεται για την απελευθέρωση του έθνους του, οπότε πρέπει να έχει συγκεκριμένα εξωτερικά χαρακτηριστικά. Δεν ενεργεί με βάση το χρώμα του, κάτι που ούτως ή άλλως θα συνιστούσε βάρβαρο αναχρονισμό. Είναι ένας ημίθεος-βασιλιάς πολεμιστής, πρότυπο κοινό σε πολλές άλλες ιστορίες-έπη στη Μέση Ανατολή αλλά και στον υπόλοιπο τότε γνωστό κόσμο, το οποίο κάθε λαός πήρε και έπλασε σύμφωνα με τα ήθη κι έθιμά του και, συνεπώς, δεν υπακούει σε κάποιες προκαθορισμένες αυστηρά εξωτερικές νόρμες. Και δεν υπήρχαν στην εποχή του Ομήρου έθνη, όπως τα εννοούμε σήμερα, για να πούμε, ότι «ο Αχιλλέας ήταν Έλληνας και δεν πρέπει να τον υποδυθεί ένας μαύρος». Και, βέβαια, ακόμα δεν ξέρουμε, πως θα λειτουργεί ο Αχιλλέας στην επίμαχη σειρά.
Τα γεγονότα της Τροίας φέρονται, ότι έλαβαν χώρα πολλά χρόνια προτού ο Όμηρος ή οποιοσδήποτε άλλος καταπιαστεί με αυτά, ίσως 4 με 5 αιώνες πριν τον Όμηρο. Τούτο σημαίνει, ότι ο ποιητής επινόησε τους κεντρικούς ήρωες και, ειδικότερα, τον Αχιλλέα με βάση τα πρότυπα της εποχής του και ίσως χωρίς να έχει ιδέα, πως ήταν ένα πρόσωπο σαν τον Αχιλλέα την εποχή του Τρωικού Πολέμου. Για όποιον πάντως ενδιαφέρεται, υπάρχουν αγγεία και παραστάσεις της Μυκηναϊκής Εποχής, όπου χονδρικά έγινε ο παραπάνω Πόλεμος, με πολεμιστές. Όλοι τους είναι μελαχρινοί. Επίσης, η επίμαχη τηλεοπτική σειρά δεν λέγεται Ιλιάδα αλλά «Τροία : Η πτώση μιας πόλης», πράγμα που σημαίνει, ότι δεν περιορίζεται χρονικά στα γεγονότα της Ιλιάδας αλλά επεκτείνεται χρονικά πριν και μετά απ’ όσα αναφέρονται σε αυτή και μέσα από την οπτική της βασιλικής οικογένειας της Τροίας.
Επομένως μιλάμε, κατ’ αρχάς, για μια ελεύθερη απόδοση της χρονικής περιόδου της πολιορκίας της Τροίας και όχι για κυριολεκτική μεταφορά της Ιλιάδας. Προκύπτει, άραγε, κάποια υποχρέωση ενός σκηνοθέτη να μην αποκλίνει από το αρχικό κείμενο ενός έργου; Όχι, δεν υπάρχει καμμία τέτοια δέσμευση στην τέχνη, η οποία πρέπει να είναι ελεύθερη να περιγράψει τα πάντα και ή να στέλνει μηνύματα στο κοινό ή απλά να στοχεύει στην ψυχαγωγία του και μόνο. Αλλιώς θα βλέπαμε ακόμα αρχαίο ελληνικό δράμα στην αρχαία ελληνική γλώσσα και με ηθοποιούς ενδεδυμένους με χλαμύδες και κοθόρνους. Επιστροφή στην εποχή του Εδμόνδου Φύρστ; Μπρρρρρρ!
Σκεφτείτε, επίσης, να ξεσηκώνονταν οι Άγγλοι, επειδή ο Κέβιν Σπέισι ως Ριχάρδος ο Γ’, στη μνημειώδη παράσταση του 2011, φορούσε μια ειδική κατασκευή, υπόμνηση της ασθένειας του ιστορικού προσώπου και ήρωα του Σαίξπηρ, η οποία κατασκευή, όμως, δεν υπήρχε στην εποχή, που το πρόσωπο αυτό έζησε! Σκεφτείτε, επίσης, να ήταν υποχρεωτικό το ρόλο αυτό να τον παίζουν μόνο πρόσωπα με σωματικά προβλήματα! Πόσο λογικό θα έδειχνε κάτι τέτοιο;
Ο Αχιλλέας πλάστηκε με βάση τα πρότυπα της εποχής του Ομήρου, ίσως και του Πεισιστράτου, και επεκράτησε να τον ερμηνεύουν λευκοί ηθοποιοί. Τούτο, όμως, δεν συνέβαινε τόσο λόγω της ανάγκης οι αποδόσεις της Ιλιάδος να είναι πιστές προς το πρωτότυπο – ας μη θυμηθούμε, πόσες «μάπες» έχουν περάσει από την οθόνη μας στο παρελθόν – αλλά επειδή η συντριπτική πλειοψηφία των ερμηνευτών ήταν λευκοί και για πολλά χρόνια άνθρωποι από άλλες φυλές είτε είχαν συμπληρωματικό ρόλο στις τέχνες είτε απλά δεν υπήρχαν και ενίοτε ερμηνεύονταν από μπογιατισμένους λευκούς.
Σε μια εποχή, όμως, που ολοένα περισσότεροι μη λευκοί ηθοποιοί διακρίνονται με το ταλέντο τους, θα συνιστούσε αδιανόητη εμμονή ο αποκλεισμός τους από μη προκαθορισμένους φυλετικά χαρακτήρες μόνο και μόνο για να τηρηθούν κάποιοι αόριστοι και ανύπαρκτοι ουσιαστικά κανόνες της τέχνης ή «να μη διαστρεβλωθεί η ιστορία».
Σκοπός της τέχνης είναι να ξεχύνεται από τα καλούπια των παλαιοτέρων γενιών, να διαμορφώνει νέα πρότυπα, εικόνες, ήχους κι εντυπώσεις, να προκαλεί το ενδιαφέρον του κόσμου να παρακολουθήσει τις εξελίξεις στον τρόπο αναπαράστασης της πραγματικότητας, να του θυμίζει, ότι η τέχνη δεν είναι κάτι στάσιμο και περιορισμένο σε συγκεκριμένες φόρμες αλλά κάτι, που διαρκώς αλλάζει, αναπτύσσεται και ανανεώνεται. Εδώ σημαντικό ρόλο παίζουν οι κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στον κόσμο, που επιτρέπουν σε περισσότερο κόσμο να ερμηνεύει με άλλη ματιά κλασσικά έργα και να παρουσιάζει στο κοινό αυτή την άλλη ματιά του. Θα κινούσε, άραγε, το ενδιαφέρον του θεατρόφιλου κοινού μια αρχαία τραγωδία αποκλειστικά με χλαμύδες και σανδάλια ή ένας Άμλετ με λευκούς αποκλειστικά ηθοποιούς και κοστούμια της εποχής του Σαίξπηρ; Μπορεί και ναι αλλά η θα παρέμενε στάσιμη. Διότι δεν θα τολμούσε και η τόλμη είναι η κινητήριος δύναμή της. Και εδώ, βέβαια, υπεισέρχεται η περιβόητη πολιτική ορθότητα, ο απροσδιόριστος και πανταχού παρών μπαμπούλας που πολύς κόσμος επικαλείται, δίκην επιχειρήματος, χωρίς να έχει ιδέα, τις περισσότερες φορές, τι στην ευτέχνηχή είναι αυτό.
Συμπαθάτε με αλλά θεωρώ το εν λόγω «επιχείρημα» μια ανοησία και μισή, όχι επειδή δεν πιστεύω, ότι η Π.Ο. μπορεί να προκαλέσει προβλήματα – θυμηθείτε την επίθεση σε βάρος θιάσων, που ανέβαζαν τον Οθέλλο, με το επιχείρημα ότι με αυτό το έργο δήθεν καλλιεργούνται αρνητικά στερεότυπα για τους μαύρους – αλλά διότι η παρουσία μη λευκών σε κλασσικά έργα, γραμμένα ούτως ή άλλως από λευκούς σε εποχές που η παρουσία μη λευκών στο καλλιτεχνικό στερέωμα ήταν ανήκουστη, δεν αλλοιώνει το νόημα ενός έργου, δεν πλήττει την ιστορία – δεν είναι ιστορία, άλλωστε, αλλά μυθοπλασία – δεν προδίδει το δημιουργό, δεν συνεπάγεται, ότι το έργο θα είναι μια αποτυχία, και δεν είναι απόρροια κάποιου σκοτεινού σχεδίου αλλοιώσεως των ηθών και εθίμων του λευκού πολιτισμού.
Μια από τις πιο πετυχημένες παραστάσεις της Μήδειας τα τελευταία χρόνια προέρχεται από κουβανέζικο θίασο. Και η πρωταγωνίστρια ήταν μαύρη. Στ’ αλήθεια, κάποια κλασσικά έργα, ανάμεσά τους και η Ιλιάδα, έχουν ξεπεράσει κατά πολύ τα σύνορα του τόπου, στον οποίο γράφτηκαν, και έχουν καταστεί, μαζί με π.χ. τα έργα του Σαίξπηρ και του Μολιέρου, παγκόσμια πολιτιστική κληρονομία. Είναι απολύτως φυσιολογικό, λοιπόν, να τύχουν κάποιας διαφορετικής επεξεργασίας από τους σκηνοθέτες διαφόρων εθνικοτήτων με διαφορετική παιδεία και ερεθίσματα και μέσα στα πλαίσια αυτά να αποκτήσουν μια μορφή, που θυμίζει τις καταβολές των σκηνοθετών αυτών. Ζήτημα πολιτικής ορθότητας; Μπούρδες και με το συμπάθιο! Είναι απλά διαφορετική οπτική, κάτι γνωστό εδώ και κάποια χρόνια στην τέχνη.
Φυσικά, καθένας δικαιούται να δηλώσει, ότι δεν βρίσκει του γούστου του μια παράσταση με μαύρο Αχιλλέα ή Παπούα Αρπαγκόν. Θα είναι, όμως, μακράν πιο ειλικρινής απ’ όσους διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους, ότι ένα έργο καταστρέφεται, επειδή ο πρωταγωνιστής θα είναι μαύρος ή τρανσέξουαλ.Και, για να μην το ξεχνάμε, τα γυρίσματα της επίμαχης σειράς δεν έχουν ακόμα ολοκληρωθεί.Αλλά πολύς κόσμος στην Ελλάδα μας έσπευσε να ξιφουλκήσει κατ’ αυτής και να προδικάσει την ποιότητά της.
Υ.Γ. Η εικονιζομένη καλλονή, που αγκαλιάζει τον Αρμάντ Ασάντε, είναι η Βανέσσα Γουίλιαμς, πρώην Μις Η.Π.Α. και ηθοποιός, που έπαιξε την Κίρκη στην ταινία «Οδύσσεια». Ανταποκρίνεται στα πρότυπα, που ορισμένοι συμπολίτες μας έχουν πλάσει για μυθικά πρόσωπα, όσο και ο Ντέιβιντ Γκιάσι ως Αχιλλέας. Η ταινία, όμως, κρίθηκε ως αποτυχία γενικά και όχι επειδή η Γουίλιαμς υποδύθηκε την Κίρκη. Αλλά τα γυρίσματα της σειράς για την Τροία δεν έχουν ακόμα ολοκληρωθεί, για να ξέρουμε το τελικό αποτέλεσμα.
