Το Maleus Maleficarum, το ‘Σφυρί των Μαγισσών’ είναι ένα από τα πιο κακόψυχα, μισογυνικά, ανόητα, παρανοϊκά και καταστροφικά βιβλία που έχει δει η ανθρωπότητα.
Πριν από το 15ο αιώνα ήταν πολύ σπάνιο να κατηγορηθεί κανείς ως μάγος. Αυτό πάσχισε να το αλλάξει ένας Γερμανός καθολικός παπάς, δεξί χέρι του επισκόπου του Ζάλτσμπουργκ, ο Χάινριχ Κράμερ, ο οποίος ταύτισε τη μαγεία με την αίρεση, η οποία όντως τιμωρείτο με κάψιμο στην πυρά. Το 1484, με την άδεια του επισκόπου, ο Κράμερ έκανε μία από τις πρώτες απόπειρες δίωξης της μαγείας στο Ίνσμπρουκ. Το αποτέλεσμα ήταν ο ντόπιος επίσκοπος να τον χαρακτηρίσει ξεμωραμένο και παράφρονα και να τον διώξει από την πόλη. Λέγεται πως η εκδίκηση του Κράμερ ήταν το συγκεκριμένο βιβλίο, στο οποίο, ακολουθώντας τη βιβλική εντολή «φαρμακούς ου περιποιήσετε» ( 'μην αφήσετε μάγους να ζήσουν', Έξοδος ΚΒ’, 18), εξέθεσε τις απόψεις του περί μαγείας, επιτέθηκε σ’ αυτούς που δεν πίστευαν στην ύπαρξή της, προσπάθησε να αποδείξει ότι η μαγεία ήταν κυρίως γυναικεία υπόθεση και να πείσει τις αρχές πως έπρεπε να κυνηγήσουν τη μαγεία σύμφωνα με τις δικές του οδηγίες. (Στη συγγραφή του βιβλίου εμπλέκεται και ένας άλλος κληρικός, ο Γιόχαν Σπρένγκερ, αλλά οι ιστορικοί δε συμφωνούν για το ρόλο του.)
Για καλή τύχη του Κράμερ και κακή της ανθρωπότητας, η έκδοση του πονήματός του ήρθε λίγο μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας. Από το 1487 μέχρι το 1520 εκδόθηκε 20 φορές, κι άλλες 16 φορές μεταξύ 1574 και 1669. Σημαντικό ρόλο στη μεγάλη διάδοση και δημοφιλία του βιβλίου έπαιξε το γεγονός ότι ήρθε σε εποχή θρησκευτικής αναταραχής, με τη Μεταρρύθμιση και την Αντιμεταρρύθμιση, όπου τα δυο στρατόπεδα, καθολικοί και προτεστάντες συναγωνίζονταν σε υπερβάλλοντα ζήλο για το ποιος έχει την πιο αγνή πίστη και ποιος είναι πιο αμείλικτος με τους αιρετικούς και τους υπηρέτες του Σατανά.
Ο κύριος στόχος του Maleus Maleficarum ήταν οι γυναίκες. Αν και o Κράμερ παραδεχόταν πως υπήρχαν και άνδρες μάγοι, θεωρούσε ότι η μαγεία ήταν κυρίως υπόθεση των γυναικών, οι οποίες έχουν ασθενή πίστη, είναι πιο επιρρεπείς στις δαιμονικές επιρροές και είναι πιο ακόλαστες από τους άνδρες. Γυναίκες που θα έπρεπε να υποψιάζεται κανείς για μαγεία ήταν αυτές που υπερέβαιναν τα όρια της ορθής γυναικείας συμπεριφοράς και αψηφούσαν τις κοινωνικές συμβάσεις. Ο ίδιος ο τίτλος του βιβλίου αναφέρεται σε γυναίκες, όπως δείχνει το Α στο MaleficArum το οποίο είναι η γενική πληθυντικού του malefica – ‘μάγισσα’, ενώ το αρσενικό που θα ήταν συμπεριληπτικό θα ήταν η γενική πληθυντικού του ‘μάγου’ maleficus: MaleficOrum.
Τον 15ο αιώνα η πίστη στην ύπαρξη μαγείας και μαγισσών ήταν πια ευρέως διαδεδομένη στην Ευρώπη. Κι ενώ πριν επέσυρε πολύ ελαφρές ποινές, μετά την έκδοση του ΜΜ, το οποίο παρουσίαζε τη μαγεία ως πραγματικό και θανάσιμο κίνδυνο, οι ποινές έγιναν πολύ πιο βάναυσες. Οι πιο άγριες διώξεις τοποθετούνται μεταξύ 1560 και 1630. Οι πρακτικές αυτές σταμάτησαν περί τα τέλη του 18ου αιώνα.
Στη θεωρητική θεμελίωση του κυνηγιού των μαγισσών πρωτοστάτησε η Καθολική Εκκλησία αλλά κι οι προτεστάντες δεν πήγαν πίσω. Και οι μεν και οι δε πίστευαν στη μαγεία και την κακοποιό της δράση, και προώθησαν σχετική νομοθεσία για σκληρή τιμωρία.
Τη δεκαετία του 1970, όταν το φεμινιστικό κίνημα έστρεψε την προσοχή του στο κυνήγι των μαγισσών του 15ου και 16ου αιώνα, το ΜΜ ήταν το μόνο κείμενο που ήταν εύκολα προσιτό και μεταφράσιμο. Οι μεταφραστές και οι αναλυτές του υπέθεσαν αφελώς ότι αυτά που έλεγε το βιβλίο ήταν ο τρόπος με τον οποίο η Ιερά Εξέταση ανέκρινε και τιμωρούσε τις μάγισσες, ο δε παράφρων Κράμερ θεωρήθηκε τυπικός ιεροεξεταστής. Στην πραγματικότητα, αντίθετα με την αντίληψη που παραμένει παγιωμένη, η Ιερά Εξέταση είχε απορρίψει τις μεθόδους του Κράμερ. Ήταν τα λαϊκά κι όχι τα εκκλησιαστικά δικαστήρια αυτά που είχαν κάνει χρήση των διεστραμμένων μεθόδων του Maleus Maleficarum.
Το ΜΜ κατηγορούσε τις μάγισσες ότι σκοτώνουν παιδιά, τρώνε ανθρώπινο κρέας, κάνουν κακοποιά ξόρκια για να βλάψουν αυτούς που μισούν, συνουσιάζονται με το Διάβολο, πετούν τις νύχτες, παίρνουν άλλες μορφές καθώς και ότι κλέβουν… πέη. (Τα πέη τα φυλούσαν οι μάγισσες σε κουτιά ή τα έβαζαν σε φωλιές πουλιών και τα τάιζαν βρόμη και καλαμπόκι.) Συνιστούσε όχι μόνο βασανιστήρια αλλά και δόλο για την απόσπαση ομολογίας από τις ύποπτες.
Το Maleus Maleficarum δεν ήταν η αιτία που έφερε το κυνήγι μαγισσών στην Ευρώπη, σίγουρα όμως το επιτάχυνε και το ενέτεινε κατά πολύ. Παρότι κατ’ όνομα δαιμονολογικό/φιλοσοφικό βιβλίο, η μεγάλη διάδοσή του οφείλεται μάλλον περισσότερο στο ότι έδωσε τροφή σε γαργαλιστικές σεξουαλικές φαντασιώσεις αλλά και στη διεστραμμένη ευχαρίστηση που αντλεί ο άνθρωπος από το βασανιστήριο, την ταπείνωση και το θάνατο ως θέαμα.
