Φιλοσοφία

Ας θυμηθούμε την πρώιμη παιδική ηλικία του σύμπαντος.

Αναστέναξε ικανοποιημένος.

- Πριν από δεκατέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια, το σύμπαν βρισκόταν σε κατάσταση μέγιστης πυκνότητας: δισεκατομμύρια δισεκατομμύρια δισεκατομμύρια τόνοι σε μια σταγόνα. Όταν εξερράγη -"Μεγάλη Έκρηξη", η έκφραση που δίνει το όνομά της στη θεωρία- η ύλη διασκορπίστηκε και το σύμπαν επεκτάθηκε. Από τότε, συνεχίζει να διαστέλλεται. Η παρατήρηση δείχνει ότι οι γαλαξίες απομακρύνονται από εμάς με ταχύτητα ανάλογη της απόστασης που μας χωρίζει από αυτούς. Μπορούμε να κρίνουμε αυτήν την επέκταση ως άπειρη... Αν πάμε πίσω τον χρόνο, το σύμπαν ήταν μικρό, θερμότερο και πολύ πυκνό. Στην αρχή, η ενέργεια συγκροτήθηκε από ακτινοβολία, στη συνέχεια η πυκνότητα αυτής της ακτινοβολίας μειώθηκε σε σημείο που έγινε λιγότερο πυκνή από την ύλη. Τότε η ύλη κυριάρχησε στο σύμπαν και οι βαρυτικές δυνάμεις υπερίσχυσαν των ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεων. Δέκα δισεκατομμύρια χρόνια αργότερα, οι γαλαξίες είναι το αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων. Και εμείς είμαστε συνέπεια αυτών των μεταβολών. Δεν είμαστε τίποτα περισσότερο από αστερόσκονη.

Σκοτάδι.
Μερικές σταγόνες φαίνεται να στάζουν και να πέφτουν από τοίχους που δεν μπορούμε να δούμε.
Ακούμε βαριές πόρτες να κλείνουν, να χτυπούν σαν καμπάνες‧ μετά βήματα, γρήγορα βήματα σε ένα υγρό, μεταλλικό πάτωμα‧ αντηχούν δυνατά σε έναν καθεδρικό ναό από ατσάλι.
Τελικά τα βήματα που ακούγονταν από δεξιά συναντούν τα βήματα στα αριστερά: ο Γιατρός συναντά τον Μπάτλερ.

Βιέννη, το 1938.

Οι Ναζί έχουν εισβάλει στην Αυστρία και καταδιώκουν τους Εβραίους. Ο Σίγκμουντ Φρόιντ εξακολουθεί να πιστεύει στο μέλλον και αρνείται να φύγει. Αλλά αυτό το απόγευμα του Απριλίου, η Γκεστάπο συλλαμβάνει την κόρη του Άννα και την παίρνει για ανάκριση. Ο Φρόιντ παραμένει μόνος και απελπισμένος, όταν, ξαφνικά, ένας άγνωστος μπαίνει από το παράθυρο. Ποιος είναι; Ένας τρελός; Ένας μάγος; Είναι όλο αυτό απλώς ένα όνειρο; Είναι μια ενσάρκωση της αντίληψής μας για το υποσυνείδητο του Φρόιντ; Ή είναι πράγματι, όπως ισχυρίζεται, ο Θεός αυτοπροσώπως;

«Όπως είναι φυσικό, τα αίτια των πράξεων είναι δύο: η σκέψη και ο χαρακτήρας· και λόγω των πράξεών τους όλοι επιτυγχάνουν ή αποτυγχάνουν.»

Αριστοτέλης, Ποιητική, 1450a

Aπό τις απαρχές της φιλοσοφίας, η έννοια της ηδονής αποτέλεσε σημείο διένεξης μεταξύ των φιλοσόφων. Νομοθέτες, ποιητές και φιλόσοφοι υποστήριξαν την αποφυγή της. Τον 7^ο αιώνα π.Χ. ο Σόλων συμβουλεύει:

«Επειδή μου φαίνεται, Πατρόφιλε, ότι έχεις πάθει ένα θείο πάθος και μια δίψα για να μάθεις τα πάντα με απόδειξη και μέθοδο, αποφάσισα να υπηρετήσω την επιθυμία σου και να σου γράψω κάποιες σημειώσεις (ὑπομνήματά) για τις ομιλίες που έχεις ακούσει ή για τις απορίες σου γι’ αυτές. […] Στις παρούσες συνθήκες, επιθυμώντας να ανακαλύψεις την αληθινή συγκρότηση της ιατρικής τέχνης (σύστασιν ἰατρικῆς τέχνης ἐπιθυμῶν ἐξευρεῖν ἀληθῆ) ήσουν γεμάτος αδημονία στην ψυχή σου. Όπως υποψιάζομαι, σύντομα θα πλημμυρίσεις από την επιθυμία, αν κοιτάξεις το λαμπερό φως της αλήθειας (τὸ τῆς ἀληθείας φῶς καταλαμπόμενον), καθώς δεν θα βρεις άλλη οδό καλύτερη από αυτή που αναζητάς τώρα.» Γαληνός, Πρὸς Πατρόφιλον περὶ συστάσεως ἰατρικῆς, 224-225

«Έχω την εντύπωση ότι αξιομνημόνευτες δεν είναι μόνο οι σοβαρές πράξεις των καλών και αγαθών ανθρώπων (καλῶν κἀγαθῶν) αλλά και όσα πράττουν όταν βρίσκονται σε χαλαρή διάθεση. Επομένως, αυτά που γνωρίζω ως παρευρισκόμενος θα ήθελα να τα παρουσιάσω.»

Ξενοφώντας, Συμπόσιον 1.1

Αν έξαφνα συναντήσεις στον δρόμο σου άνθρωπο, κι είναι ανάγκη να καρατάρεις το μέταλλο της ανθρωπιάς του, έχεις ασφαλή μέθοδο να το κάμεις. Είναι η λυδία λίθος που δοκιμάζει το ποιόν του μυαλού και της «ύπαρξης» των ανθρώπων.

- Πες μου, ξένε, θα τον ρωτήσεις, πιστεύεις σε ζωή μετά θάνατο;

Όταν η φιλοσοφία ανακαλύπτει τη φυσική τάξη του σύμπαντος και ξεκινά την αναζήτηση της αρχής των πάντων, η μυθολογία είναι αντίπαλος. Οι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι δεν αργούν να στραφούν εναντίον όλων όσοι δίδαξαν μια διαστρεβλωμένη εικόνα του κόσμου, όπως διαμορφώθηκε από τους μύθους. Οι μύθοι εξηγούσαν τη γένεση του κόσμου, των θεών και των ανθρώπων. Στη μυθολογική σφαίρα όλα ήταν δυνατά. Η Ηθική ποίκιλλε ανάλογα με τη διάθεση των θεών που τιμωρούσαν τους ανθρώπους ακόμη και για να διασκεδάσουν μαζί τους. Ως εκ τούτου, ο μύθος απορρίπτεται συλλήβδην ως πηγή γνώσης, και οι φιλόσοφοι καταγγέλλουν τους κοσμογονιστές.

Τα πλατωνικά έργα επιτρέπουν πλήθος αναγνώσεων και κυρίως ερωτημάτων. Το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως στη διαλογική μορφή τους. Ο συγγραφέας επιλέγει να πραγματευτεί τα θέματά του με τη φιλοσοφική μέθοδο του Σωκράτη (που φέρει και το όνομά του), τον σωκρατικό διάλογο. Ο ίδιος ο Σωκράτης, εξάλλου, δεν έγραφε βιβλία. Στον Φαίδρο διαβάζουμε την εξήγηση. Ένα γραπτό κείμενο μπορείς να το διαβάσεις, αλλά όχι να το ρωτήσεις. Ακόμη και να το κατηγορήσεις αδίκως, «δεν είναι δυνατό ούτε να αμυνθεί ούτε να βοηθήσει τον εαυτό του.» (Πλάτωνας, Φαίδρος 275e). Ως εκ τούτου, ο (ζωντανός) διάλογος είναι ο πλέον κατάλληλος για το φιλοσοφείν.

«Ποιο από τα δύο συμβαίνει λοιπόν, δεν πρέπει να χαρακτηρίζουμε κανέναν άνθρωπο ευδαίμονα όσο ζει, και σύμφωνα με τον Σόλωνα οφείλουμε να κοιτάμε το τέλος του; Αν έτσι έχουν τα πράγματα, άραγε τότε είναι κάποιος ευδαίμων, όταν έχει πεθάνει; Ή κάτι τέτοιο είναι εντελώς άτοπο, και ιδίως μάλιστα για εμάς που λέμε ότι η ευδαιμονία είναι κάποιου είδους ενέργεια;»

Αριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια 1100a10-14

«Από αυτό προκύπτει και η απορία αν η ευδαιμονία είναι κάτι που μπορεί να διδαχθεί ή αποκτάται με τη συνήθεια ή με κάποιον άλλο τρόπο άσκησης ή από κάποια θεϊκή μοίρα ή χάρη στην τύχη.»

Αριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια 1099b9-11