Ο όρος “alexithymia” προέρχεται από την αντίστοιχη ελληνική λέξη αλεξιθυμία και  συντίθεται από το στερητικό ‘a’ που σημαίνει έλλειψη, το lexiς= λέξη και το -thymia που αναφέρεται στη συναισθηματική κατάσταση. Με άλλα λόγια το άτομο που πάσχει από alexithymia είναι «σα να μην έχει λέξεις για τα συναισθήματά του»

Η αλεξιθυμία ως ψυχολογική διαταραχή πλήττει το 7% με 10% του παγκόσμιου πληθυσμού και αιτιολογείται στη βάση τραυματικών καταστάσεων που το άτομο έχει ζήσει σε κρίσιμες για την ανάπτυξη περιόδους στην παιδική του ηλικία ή έντονων συναισθηματικών εμπειριών στην ενήλικη ζωή.

Το άτομο που πάσχει από αλεξιθυμία, εκτός από τη δυσκολία να αναγνωρίσει και να εκφράσει συναισθήματα, δυσκολεύεται επίσης να διακρίνει τις σωματικές ενδείξεις που συνοδεύουν τη συναισθηματική φόρτιση, έχει περιορισμένη ικανότητα συμβολισμού δεδομένου ότι η φαντασία είναι φτωχή ή ανύπαρκτη και προτιμά να ασχολείται με εξωτερικά γεγονότα παρά να εστιάζει σε εσωτερικές εμπειρίες.  Χαρακτηρίζεται από ένα υψηλού βαθμού κοινωνικό κομφορμισμό που εκδηλώνεται με μια συμπεριφορά  άκαμπτη και συμμορφωμένη στις κοινωνικές νόρμες. Σε ό,τι αφορά στις διαπροσωπικές σχέσεις τείνει να λειτουργεί στερεοτυπικά δημιουργώντας σχέσεις με κύριο χαρακτηριστικό την εξάρτηση ή την απομόνωση. Διακατέχεται από παρορμητισμό που προκαλείται από την τάση του να καταφεύγει στη δράση για να επιλύσει τις συγκρούσεις και έχει ένα γνωστικό στυλ προσανατολισμένο σε αυτό που είναι εξωτερικό και συγκεκριμένο.

Φυσικά σε καμία περίπτωση δεν υπονοείται ότι ένας άνδρας που δυσκολεύεται να εκφράσει τα συναισθήματά του αντιμετωπίζει την περίπτωση της αλεξιθυμίας, με την παθολογική της έννοια.

Εκτός όμως από την αλεξιθυμία ως κλινική διαταραχή, οι επιστήμονες έχουν διατυπώσει την υπόθεση της «κανονιστικής ανδρικής αλεξιθυμίας» (normative male alexithymia, Levant, 1992)  μια υπόθεση που επιχειρεί να εξηγήσει την περιορισμένη ικανότητα πολλών ανδρών για συναισθηματική έκφραση, ως αποτέλεσμα της επιρροής που έχει κατά την ανατροφή τους μια παραδοσιακή ιδεολογία περί «ανδρισμού». Η υπόθεση αυτή γεννήθηκε όταν οι ερευνητές παρατήρησαν ότι μόνο με αρκετή δυσκολία και εξάσκηση ορισμένοι άνδρες μπορούσαν να βρουν τις λέξεις να περιγράψουν τη συναισθηματική τους κατάσταση, πράγμα που τους οδήγησε στη θεωρία ότι αυτοί οι άνδρες ως αγόρια είχαν αποθαρρυνθεί να μιλήσουν ή να εκφράσουν τα συναισθήματά τους από γονείς, συνομηλίκους, δασκάλους, προπονητές κ.ο.κ . Γι αυτό και δεν ανέπτυξαν ένα εκτεταμένο λεξιλόγιο καθώς ούτε και την επίγνωση για πολλά από τα συναισθήματά τους, ειδικά αυτά που έχουν να κάνουν με μια αίσθηση ευαλωτότητας (θλίψη, φόβο) ή και εκείνα που εκφράζουν προσκόλληση (αγάπη, τρυφερότητα).

Νεότερες μελέτες φαίνεται να επιβεβαιώνουν αυτή την υπόθεση αφού πράγματι οι άνδρες  ‘σκοράρουν’ ψηλότερα σε σχέση με τις γυναίκες σε κλίμακες που μετρούν την αλεξιθυμία, χωρίς ωστόσο να μπορεί να αποσαφηνιστεί πλήρως ο ρόλος που παίζει η βιολογία σε σχέση με αυτόν του κοινωνικού προγραμματισμού.

Οι Kindlon and Thompson (2000) έχουν χρησιμοποιήσει μια ενδιαφέρουσα αναλογία λέγοντας ότι τα αγόρια προσεγγίζουν τα συναισθήματά τους με την ίδια αμηχανία που θα κάθονταν σε μια τεράστια δερμάτινη πολυθρόνα, όπου τη μια βυθίζονται σε αυτήν και την άλλη κάθονται επιφυλακτικά άκρη άκρη όταν πρόκειται για συναισθήματα που απειλούν να τους κατακλύσουν. Πιστεύουν ότι, σε στιγμές συναισθηματικής φόρτισης τα αγόρια βιώνουν μια άγνοια των συναισθημάτων τους και μια απομόνωση, υποστηρίζοντας ότι «είναι πιο άπειρα στις λεπτές αποχρώσεις της συναισθηματικής γλώσσας και έκφρασης και νιώθουν να απειλούνται από την πολυπλοκότητα των συναισθημάτων τους».  Θεωρούν ότι ενώ λαχταρούν τη σύνδεση, νιώθουν ταυτόχρονα την ανάγκη για αυτονομία, πράγμα που τους οδηγεί σε μια εσωτερική συναισθηματική πάλη.

Δε λείπουν ωστόσο και έρευνες οι οποίες αντιτίθενται στην υπόθεση της «κανονιστικής ανδρικής αλεξιθυμίας» υποστηρίζοντας ότι ναι μεν οι άνδρες μπορεί σε γενικές γραμμές να είναι λιγότερο επιδέξιοι στην ικανότητά τους να περιγράψουν συναισθήματα, αλλά όχι λιγότερο ικανοί να αναγνωρίσουν συγκεκριμένες συναισθηματικές καταστάσεις στον εαυτό τους και στους άλλους, αρνούμενοι ότι πρόκειται για κανόνα (norm).

Αυτό σημαίνει ότι όπως και οι γυναίκες, οι άνδρες μια χαρά μπορούν να αναγνωρίσουν συναισθήματα όπως ζήλια, μίσος, φόβο, θλίψη, αγάπη κ.α αλλά δεν αρέσκονται σε μακσροσκελείς περιγραφές, προτιμώντας αντίθετα να προβούν σε κάποια ενέργεια προκειμένου να διαχειριστούν την ένταση των συναισθημάτων, των δικών τους και των άλλων. Εκεί δηλ. που μια γυναίκα μπορεί να μιλήσει στη μελαγχολική φίλη της για αυτό που την απασχολεί προκειμένου να την παρηγορήσει ο άνδρας μπορεί να καλέσει τον ίδιο μελαγχολικό φίλο του να δουν μια ταινία- πάντως και οι δύο τακτικές εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό.

Ασχέτως ηλικίας πάντως τα αγόρια μοιάζουν συχνά να μην είναι αρκετά καλά προετοιμασμένα για τις προκλήσεις που περιλαμβάνει ο δρόμος που πρέπει να πορευτεί κανείς για να γίνει ένας συναισθηματικά υγιής ενήλικας. Συχνά τα στερεότυπα περί ανδρισμού στερούν από ένα αγόρι την άνεση να αναγνωρίζει και να εκφράζει τα συναισθήματά του και το εμποδίζουν από το να αναπτύξει το πλήρες φάσμα του συναισθηματικού του πλούτου. Κάπως έτσι, τα αγόρια καλούνται να διαχειριστούν τη σύγκρουση, την αντιξοόητα και την αλλαγή στη ζωή τους με ένα περιορισμένο συναισθηματικό ρεπερτόριο. Τουλάχιστον, στο δυτικό πολιτισμό, η ιδέα του «να είσαι άνδρας», με την παραδοσιακή έννοια παραπέμπει στο χαρακτηριστικό της «στωικότητας» που θα πει ότι  ~ ένας άνδρας δε μοιράζεται τα συναισθήματά του,δεν θρηνεί ανοιχτά και αποφεύγει έντονα συναισθήματα

 Και μολονότι η στωικότητα μπορεί να είναι πολύ βοηθητική ως στάση σε ορισμένες στρεσογόνες καταστάσεις, στις σχέσεις η αδυναμία πολλών ανδρών να εκφράσουν τα συναισθήματά τους μπορεί να δημιουργεί μεγάλες δυσκολίες αφού ο παράγοντας «κλειδί» που φέρνει ένα ζευγάρι κοντά ή το απομακρύνει- όταν αυτό δεν εκπληρώνεται – είναι η ανάγκη του κάθε μέρους να νιώθει ότι ο άλλος τον «ξέρει» και τον επιβεβαιώνει. Εάν, οποιοσδήποτε από τους δύο δεν μπορεί να βάλει τα συναισθήματά του σε λόγια αλλά αντίθετα  τα κρύβει, τα μεταθέτει, τα αγνοεί, αυξάνεται πολύ η πιθανότητα για δυσαρμονία και δυσλειτουργικά σχεσιακά μοτίβα.

 Αλλά και πέρα από το πεδίο των σχέσεων, τις τελευταίες δεκαετίες  ένας μεγάλος αριθμός ερευνών δείχνει πόσο σημαντική είναι η συναισθηματική έκφραση για τη συνολική υγεία και ευεξία του ατόμου.

Ας φροντίζουμε λοιπόν περισσότερο όλοι μας, άνδρες, γυναίκες, ειδικά οι γονείς να λέμε πιο συχνά στα αγοράκια ότι είναι εντάξει να φοβούνται, και ας τα αφήνουμε να ρίχνουν και κανένα γερό κλάμα, χωρίς να τους υπενθυμίζουμε ότι είναι άντρες και ότι «τα αγόρια δεν κλαίνε». Και με το ίδιο σκεπτικό, ας προτρέπουμε και τα κοριτσάκια να είναι πιο διεκδικητικά και να υπερασπίζουν τον εαυτό τους όταν χρειάζεται, να εκφράζουν το θυμό τους, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι μπορεί να συμπεριφερθούν «σαν αγοράκια».

A Young man is so strong, so mad, so certain, and so lost.

He has everything and he is able to use nothing ~ Thomas Wolfe

*Παρόλο που συχνά οι άνδρες βιώνουν μεγαλύτερη δυσκολία στην έκφραση των συναισθημάτων (ειδικά όσοι ενσαρκώνουν το παραδοσιακό ανδρικό πρότυπο) συμβαίνει συχνά και για πολλές γυναίκες να έχουν δυσκολία να εκφραστούν συναισθηματικά- και αντίθετα πολλοί άνδρες να είναι αρκετά πιο ικανοί να μοιραστούν τα συναισθήματά τους.

****

Levant, R., Hirsch, L., Celentano, E., Cozza, T., Hill, S., MacEachern, M., Marty, N., & Schnedeker, J. (1992). The male role: An investigation of contemporary norms. Journal of Mental Health Counseling, 14, 325-337.

Sifneos, P.E. (1988) Alexithymia and its Relationship to Hemispheric Specialization, Affect and Creativity. Psychiatric Clinics of North America; 11(3): 287-292.

****

Έλενα Καμπισοπούλου - beausillage