Η τεχνική της γραφής των εντυπωσιακών ειδήσεων

13.03.2017
Η τεχνική της γραφής των εντυπωσιακών ειδήσεων

Μια είδηση δεν είναι εντυπωσιακή από μόνη της. Γίνεται εντυπωσιακή από τον τρόπο προβολής της από τα ΜΜΕ.

Αυτά οργανώνουν την παρουσίαση και το περιεχόμενο της είδησης με σκοπό να εντυπωσιάσουν. Η τηλεόραση έχει μεγάλες δυνατότητες για μια πιο θεαματική παρουσίαση. Ο Τύπος μέσα από τις τεχνικές της επιλογής των τίτλων, των φωτογραφιών, της σελιδοποίησης, των πλαισίων, καθώς και με το μέγεθος της επιφάνειας που αφιερώνει στην είδηση, αναδιοργανώνει, φιλτράρει, χρωματίζει, μεγαλοποιεί και δραματοποιεί ή υποβαθμίζει τη σημασία ενός γεγονότος σύμφωνα με τις τάσεις του. Ο τίτλος της εντυπωσιακής είδησης, με τη χρήση μεγάλων τυπογραφικών στοιχείων, τη συντομία του και την περιληπτική του μορφή, είναι ένα στοιχείο δραματοποίησης. Με την πληροφορική του πληρότητα αναγγέλλει το είδος του γεγονότος, προκαλώντας συχνά μια αβεβαιότητα - αγωνία, γιατί μας δίνει αμέσως το «ποιος» ή το «τι» πριν από το «πώς», δηλαδή την εξήγηση, που τη διαβάζουμε μερικές γραμμές παρακάτω στο κείμενο.

Η γλώσσα των τίτλων δίνει μια συγκινησιακή διάσταση στην είδηση, διεγείροντας φόβο, αγάπη, μίσος ή ελπίδα. Το ίδιο και η φωτογραφία, που παρουσιάζεται σαν μια άμεση απόδοση του πραγματικού. Συχνά (κυρίως στον «λαϊκό» Τύπο) το κείμενο δεν είναι παρά ένα επεξηγηματικό στοιχείο της φωτογραφίας. Οι τίτλοι, οι φωτογραφίες και η σελιδοποίηση αποτελούν μέσα ιεράρχησης και αξιολόγησης των ειδήσεων, συνιστούν μια πραγματική κοινωνική γραφή. Η παρουσίαση, η μορφή λοιπόν της εφημερίδας δεν αναπαριστά απλώς την πραγματικότητα. Αναπλάθει το πραγματικό δημιουργώντας ένα υπερπραγματικό, έναν κόσμο δηλαδή όπου το πραγματικό και το φανταστικό αναμειγνύονται σε τέτοιο βαθμό που τα όριά τους γίνονται δυσδιάκριτα. Δεν είναι τυχαίο το ότι οι υπερρεαλιστές εκμεταλλεύτηκαν στα έργα τους τις αισθητικές δυνατότητες της εφημερίδας.

Η αφήγηση των εντυπωσιακών ειδήσεων θεμελιώνεται πάνω στη σύγχυση τον πραγματικού με το φανταστικό. Τα όρια ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό εξαλείφονται και μερικές φορές το φανταστικό είναι πιο αληθοφανές απ’ το πραγματικό. Οι τεχνικές της γραφής των εντυπωσιακών ειδήσεων δεν διαφέρουν και πολύ από εκείνες μιας φανταστικής αφήγησης. Η μόνη διαφορά ίσως ανάμεσα στις εντυπωσιακές ειδήσεις και τις φανταστικές αφηγήσεις έγκειται στο ότι οι πρώτες αναφέρονται σε κάτι που έχει συμβεί, δίνονται δηλαδή σαν πραγματικές. Ωστόσο πολλές φανταστικές ιστορίες λογοτεχνικών κειμένων παίζουν κι αυτές πάνω στην αντίθεση του πραγματικού με το φανταστικό. Εξάλλου έργα μεγάλων συγγραφέων όπως των Ντοστογιέφσκι, Σταντάλ, Σαρτρ, Καμύ... είναι εμπνευσμένα από εντυπωσιακές ειδήσεις. Ακόμη ο Σολωμός εμπνεύστηκε τον «Πόρφυρα» απ’ «ιστορία» ενός Άγγλου στρατιώτη που κατασπαράχτηκε από έναν πόρφυρα(καρχαρία) ενώ κολυμπούσε στα νερά της Κέρκυρας.

Η αξία, λοιπόν, της εντυπωσιακής είδησης έγκειται στον τρόπο δια-πραγμάτευσης του γεγονότος στην τεχνική της αφήγησης - έξω απ' αυτήν δεν έχει κανένα ενδιαφέρον. Συνήθως πρώτα παρουσιάζεται το δραματικό γεγονός και έπειτα γίνεται αναδρομή (βιογραφική, ψυχολογική ή κοινωνιολογική) στην αρχική ακολουθία των επιμέρους γεγονότων. Η αφήγηση αρχίζει από το χρονολογικό τέλος (που αναγγέλλει ο τίτλος), όπως στα αστυνομικά μυθιστορήματα. Το κείμενο που ακολουθεί καλείται να «εξηγήσει» αυτό που συνέβη. Παρουσιάζονται λοιπόν τα πρόσωπα του δράματος, οι περιστάσεις, ο κοινωνικός περίγυρος, τα σχόλια του δημοσιογράφου και η εξέλιξη της «ιστορίας» Ο τόνος είναι ιδιαίτερα μελοδραματικός. Συχνά παρατίθενται δίπλα στο κείμενο φωτογραφίες, πλάνα, σταυροί ή τόξα, επειδή η αφήγηση δεν μπορεί να αναδημιουργήσει το ντεκόρ. Η αφήγηση είναι λιγότερο ή περισσότερο γραμμική όπως σε ένα κινηματογραφικό φιλμ κι αρθρώνεται γύρω από τις ισχυρές στιγμές της «ιστορίας».

Μια λιγότερο γραμμική αφήγηση που επικεντρώνεται στις δραματικές σκηνές αυξάνει την πλοκή και συντηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον. Έτσι πότε είναι αργή, πότε επιταχύνεται, όπως στο φιλμ, παρέχοντας αδιάλειπτα μια επιμελημένη δόση αγωνίας. Τα ΜΜΕ επιλέγουν τις στιγμές εκείνες που είναι φορτισμένες με συγκινησιακή ένταση και τις προβάλλουν με τρόπο ιδιαίτερα θεαματικό. Η παρουσίαση του εγκλήματος οργανώνεται με τρόπο σχεδόν μυθιστορηματικό, η δίκη προσλαμβάνει συχνά ένα θεατρικό χαρακτήρα και οι καταστροφές παίρνουν διαστάσεις βιβλικές. Οι στρατηγικές της γραφής των εντυπωσιακών ειδήσεων υπακούουν σε ένα παιχνίδι βεβαιότητας αβεβαιότητας όπου οι αιτίες γίνονται όλο και πιο ακαθόριστες. Εξάλλου η απόλυτη βεβαιότητα θα γεννούσε μια απουσία ενδιαφέροντος. Η εναλλαγή ανάμεσα στη βεβαιότητα και την αβεβαιότητα, ανάμεσα στο «γνωρίζω» και «δεν γνωρίζω» γίνεται η κινητήρια δύναμη που οργανώνει μια μόνιμη αμφιβολία που επιτρέπει να τροποποιούμε απροσδιόριστα τις σχέσεις αυτές αποτελέσματος. Η συντήρηση της αμφιβολίας είναι η θεμελιώδης στρατηγική γραφής των εντυπωσιακών ειδήσεων. Τέλος, η Τύχη, η Μοίρα και το Πεπρωμένο αποτελούν την αδιόρατη αιτία του δράματος ή της καταστροφής.

news2

Οι περισσότερες εντυπωσιακές ειδήσεις είναι αυτοτελείς. Οι πιο ενδιαφέρουσες όμως είναι εκείνες που έχουν συνέχεια. Όταν δηλαδή τα ΜΜΕ παρουσιάζουν μια εντυπωσιακή είδηση (ένα αποτροπιαστικό έγκλημα για παράδειγμα) χωρίς να δίνουν το κλειδί της υπόθεσης, τονίζοντας παράλληλα τον αινιγματικό της χαρακτήρα. Έτσι τα αίτια, οι περιστάσεις και ο ρόλος των προσώπων του δράματος παραμένουν ακαθόριστα η ίδια η φύση της πράξης είναι ακατανόητη και κάθε προσπάθεια ανίχνευσης καταλήγει σε αποτυχία. Με αυτό τον τρόπο σε μια πρώτη φάση τα ΜΜΕ κεντρίζουν το ενδιαφέρον του Κοινού. Οπότε την επομένη ή ύστερα από λίγες μέρες φέρνουν στο φως «νέα στοιχεία», κάνουν «αποκαλύψεις» που ανατρέπουν τα δεδομένα και εντείνουν την αβεβαιότητα αγωνία για εβδομάδες. Και η υπόθεση παίρνει τέλος συνήθως με τη σύλληψη και τη δίκη του κατηγορουμένου.

Η διαδικασία της δίκης επιτρέπει στο Κοινό να ζήσει συμβολικά τη θεμελιακή σύγκρουση ανάμεσα στην επιθυμία της ελευθερίας (με την ανθρωπολογική έννοια του όρου) και στην υποταγή στον κανόνα. Τέλος η καταδίκη ή η αθώωση του κατηγορουμένου από το δικαστήριο αποκαθιστά την κοινωνική συνοχή που διατάραξε η «ύβρις». Σε άλλες περιπτώσεις πάλι η υπόθεση παραμένει ανεξιχνίαστη για να ξεχαστεί ύστερα από λίγο.

Η αφήγηση των εντυπωσιακών ειδήσεων αποκόπτει το πραγματικό και το αρθρώνει σύμφωνα με τους φόβους και τις επιθυμίες μας. Το «πραγματικό» που μας δίνουν οι εντυπωσιακές ειδήσεις είναι μάλλον ένα υπερπραγματικό, ένας κόσμος όπου η φαντασία με την πραγματικότητα αναμειγνύονται και διασταυρώνονται χωρίς διακοπή. Ειδικότερα, η αφήγηση ορισμένων φοβερών εγκλημάτων που ο Τύπος τα χαρακτηρίζει συνήθως ως «εφιαλτικά» (και ο χαρακτηρισμός αυτός είναι πολύ αποκαλυπτικός) έχει κοινά γνωρίσματα με τους εφιάλτες. Μας τραβάει δηλαδή από τον ύπνο μιας συνηθισμένης καθημερινότητας για να μας ρίξει στην αγωνία.

Και όσο πιο θεμελιώδη είναι τα στερεότυπα και οι αξίες που προσβάλλονται τόσο πιο βαθιά γίνεται η αγωνία. Έτσι είναι «τερατώδες» ένα έγκλημα όταν παραβιάζει την κρατούσα κοινωνική αντίληψη για το έγκλημα: όταν τα αίτια και ο τρόπος διάπραξης του εγκλήματος ξεπερνούν κατά πολύ την κοινωνική φαντασία και δεν μπορούν να εκληφθούν παρά σαν «τρέλα». Οπότε ο δράστης χαρακτηρίζεται ως «ψυχρό» «διαβολικό» «σατανικό» «τέρας» ή «κτήνος», με συνέπεια να χάνει την ανθρώπινη ιδιότητα και να απορρίπτεται απ’ την κοινωνία. Η διαδικασία αυτή του αποκλεισμού επιβάλλεται από τον τρόμο που προκαλεί το «κτήνος», γιατί έχει ανθρώπινη μορφή και συγκεντρώνει καθετί το μυστηριακό και ακατανόητο της ανθρώπινης φύσης.

«Η λέξη έγκλημα, γενικά», λέει ο Ρ. Eluard, «δεν κατανοήθηκε ποτέ». Εξάλλου είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι η αινιγματική φύση του εγκλήματος αποτελεί αντικείμενο αριστουργηματικών λογοτεχνικών κειμένων, όπως π.χ. τα ώριμα έργα του Ντοστογιέφσκι […].

Κώστας Βρύζας

Από το βιβλίο: Οργάνωση του Λόγου του Άρη Γιαβρή