Sapere aude! Sigmund Freud
(Τολμώ να μάθω)
Ο Φρόυντ είναι πιθανόν μία από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες που πέρασαν από αυτό τον πλανήτη. Σήμερα, εκατόν εξήντα ένα χρόνια από τη γέννηση του, εξακολουθεί να αποτελεί αίνιγμα. Αντικείμενο ηρωολατρείας για τους οπαδούς του καθώς και έντονης περιφρόνησης και κριτικής από τους καταφρονητές της ψυχανάλυσης, ο Freud συνεχίζει να μας προβληματίζει. Ποιος ήταν όμως ο Φρόυντ; Τι ήταν αυτό που πρόσφερε στην ανθρωπότητα;
Δυστυχώς, κάθε μία από τις παραπάνω ερωτήσεις απαιτεί τη συγγραφή ενός τόμου για να απαντηθεί πλήρως και είναι συνεπώς αδύνατον να δοθεί μία ενδελεχής απάντηση μέσα σε μερικές γραμμές. Έχοντας αυτό στο νου , συνάμα με τα έντονα αντιμεταβιβαστικά συναισθήματα ματαίωσης που συνεπάγεται , θα προσπαθήσω να παρουσιάσω τις σημαντικότερες, κατά την άποψη μου, συνεισφορές του Φρόυντ στην ανθρωπότητα.
Σε μια βιογραφία ψυχαναλυτικής εκτίμησης της προσωπικότητας του Φρόυντ, ο Έριχ Φρομ μας παρουσιάζει τα δύο βασικά ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά του πατέρα της ψυχανάλυσης: το πάθος του για την αλήθεια και η δίχως συμβιβασμούς πίστη του στη λογική.
Αυτά τα δύο χαρακτηριστικά τον οδήγησαν να σταθεί απέναντι στην ψυχιατρική νομενκλατούρα της εποχής του και να προβεί σε μία ανακάλυψη ορόσημο που αποτέλεσε την ‘αχίλλειο πτέρνα’ των δαιμονοποιήσεων της ψυχικής ασθένειας του 19ου αιώνα. Αυτό λοιπόν που ανακάλυψε ο Φρόυντ στην εποχή της υστερίας και της νεύρωσης ήταν, εν αντιθέσει με την πεποίθηση του ψυχιατρικού κατεστημένου ότι τα σωματικά συμπτώματα μιας ψυχικής νόσου οφείλονται σε οργανική αιτία, ότι οι σωματικές εκδηλώσεις μιας ψυχικής ασθένειας οφείλονται σε ψυχικές συγκρούσεις.
Η διαπίστωση αυτή, η οποία άνοιξε την κερκόπορτα της κατανόησης του ανθρωπίνου ψυχισμού, συνοδεύτηκε από μια δεύτερη συγκλονιστική ανακάλυψη: την ανακάλυψη του ασυνειδήτου. Η κλινική εμπειρία του Φρόυντ τον οδήγησε να κατανοήσει ότι οι ψυχικές συγκρούσεις οι οποίες προκαλούν τα σωματικά συμπτώματα δεν βρίσκονται στην άμεση αντίληψη και κατανόηση του ασθενούς, αλλά είναι καλά κρυμμένες και καμουφλαρισμένες σε ένα κομμάτι της προσωπικότητας του, για το οποίο δεν έχει την παραμικρή ιδέα. Στο κομμάτι αυτό φωλιάζουν όλοι οι φόβοι, οι συγκρούσεις και οι πιο απόκρυφες επιθυμίες των ανθρώπων. Η ανακάλυψη του ασυνειδήτου οδήγησε τον Φρόυντ στην εφεύρεση μίας δια του λόγου θεραπείας που στόχο είχε να διεισδύει στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής και να φέρει τις ασυνείδητες συγκρούσεις από το σκοτάδι στο φως. Η θεραπεία αυτή ονομάστηκε ψυχανάλυση. Έτσι ο Φρόυντ παρατήρησε ότι μόλις το ασυνείδητο γίνει συνειδητό τα σωματικά συμπτώματα υποχωρούν και επέρχεται ψυχική ίαση.
Τι είδος επιστήμης είναι όμως η ψυχανάλυση; Αρχικά, η ψυχανάλυση , όπως πρωτοξεκίνησε, ήταν ένα είδος ομιλητικής θεραπείας που σκοπό είχε τη θεραπεία των νευρωτικών ασθενών . Ωστόσο, το κομμάτι της ψυχοθεραπείας αντανακλά ένα πολύ μικρό κομμάτι της ψυχανάλυσης. Η ψυχανάλυση είναι μια κοσμοθεωρία που σκοπό έχει να οδηγήσει τον άνθρωπο στην κατανόηση του εαυτού του και του κόσμου στον οποίο ζει. Προσωπικά, πιστεύω ότι η ψυχανάλυση είναι η καλύτερη μέθοδος που διαθέτει ο άνθρωπος για να κατανοήσει τον εαυτό του . Για το κομμάτι της ‘θεραπείας’ , όπως αυτή ορίζεται σήμερα, έχω αρκετές αμφιβολίες. Τι είναι θεραπεία και από τι πρέπει να θεραπεύσουμε τον άνθρωπο;
Η ‘θεραπεία’ είναι συνώνυμο της ψυχοσυναισθηματικής ωρίμανσης. Σήμερα ο άνθρωπος φοβάται να κατανοήσει, φοβάται να δει, φοβάται να νιώσει. Ο Φρόυντ ήθελε να κάνει την ψυχανάλυση ένα κίνημα ελευθερίας που θα απαλλάξει τον άνθρωπο από την άγνοια, τον φονταμενταλισμό και τη μισαλλοδοξία. Ένα κίνημα που έχει στόχο οδηγήσει τον άνθρωπο από το σκοτάδι στο φως, από το ψεύδος στην αλήθεια. Ο άνθρωπος για τον Φρόυντ ήταν σαν τον δεσμώτη του Πλάτωνος: φυλακισμένος στην σκοτεινή άβυσσο του ασυνειδήτου, έχοντας πρόσβαση μόνο στις σκιές της συνειδητής ζωής. Κάθε τόσο όμως ηλιαχτίδες του ασυνειδήτου θαμπώνουν τον δεσμώτη και τον αποσυντονίζουν. Εκεί έρχεται ο ρόλος του ψυχαναλυτή: να οδηγήσει τον άνθρωπο σταδιακά από το σκοτάδι της άγνοιας στο ξέφωτο της γνώσης. Να γίνει πιστός συνοδοιπόρος του σε ένα ταξίδι προς την αλήθεια και την ανεξαρτησία, ένα ταξίδι όπου ο αναλυτής βοηθάει τον αναλυόμενο να κατανοήσει καλύτερα τι γίνεται μέσα του. Ένα εξαιρετικά δύσκολο και συνάμα ενδιαφέρον ταξίδι προς την ελευθερία, που απαιτεί γενναιότητα και πνευματική ρώμη, διότι όπως είπε και ο Φρόυντ «οι περισσότεροι άνθρωποι δε θέλουν πραγματικά ελευθερία, επειδή ελευθερία σημαίνει ανάληψη ευθύνης».
