Η πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989, άνοιξε το δρόμο για την πτώση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού και τον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου, μαζί και το τέλος μιας εποχής που είχε ως διάδοχη την παρούσα, αυτή της Παγκοσμιοποίησης.
Την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, τα βλέμματα της παγκόσμιας σκηνής, ήταν πρώτα απ’ όλα στραμμένα στη διαμάχη μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του αντίπαλου δέους της, τη Σοβιετική Ένωση. Πολιτικοί, διπλωμάτες και οικονομολόγοι παρακολουθούσαν μια κούρσα που εκτυλίσσονταν από τον Αρκτικό Ωκεανό έως το Διάστημα, σαν τον βασικό δείκτη και καταλύτη όλων των εξελίξεων.
Η μοίρα αρκετών εθνών κρατών στηρίζονταν, όχι τόσο στην ίδια τους πλουτοπαραγωγική ικανότητα, αλλά στη στρατηγική τους συμμαχία, ως δορυφόροι ενός εκ των δύο πόλων.
Αν παρομοιάσουμε την πολιτικοοικονομική μορφή ενός κράτους με έναν υπολογιστή, θα συναντήσουμε δύο βασικά διαφορετικά hardware: το καπιταλιστικό, συνδεδεμένο με την παγκοσμιοποιημένη αγορά, και το κλειστό εσωστρεφές, όπως κάποτε στα κράτη του Συμφώνου της Βαρσοβίας, ή σήμερα στη Βόρειο Κορέα, στη Βενεζουέλα ή στο Ιράν.
Μετά την πτώση του Τείχους πολλά νέα κράτη υιοθέτησαν το hardware της παγκοσμιοποίησης. Η Ρωσία, μέσα από τα συντρίμμια της χρεωκοπίας, αναδείχθηκε εκ νέου ως μία παγκόσμια δύναμη, αφήνοντας οριστικά πίσω τον κρατικό συγκεντρωτισμό και την αργοκίνητη γραφειοκρατία του.
Η πρόοδος και επιτυχία ενός κράτους στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, δεν μπορεί να βασιστεί στη συμμαχία με μια υπερδύναμη, αλλά στην βέλτιστη αξιοποίησης του hardware που φοράει. Και αυτό προϋποθέτει κι ένα κατάλληλο software, δηλαδή διαρθρωτικών αλλαγών και μεταρρυθμίσεων που θα επιτρέψουν στο hardware να λειτουργήσει στις δυνατότητές του. Αν βγαίνεις στην ελεύθερη αγορά δίχως το κατάλληλο λογισμικό είναι σαν να πας να οδηγήσεις Ferrari με δίπλωμα από παπάκι.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως μια ένωση κρατών ενταγμένων στο σύστημα της Παγκοσμιοποίησης, έκανε τις δικές της παραλήψεις – τόσο η κεντρική ηγεσία, όσο και οι επιμέρους ηγεσίες κάποιων κρατών μελών. Οι ελληνικές κυβερνήσεις ακολούθησαν το συρμό και την φιλοσοφία της ελεύθερης αγοράς, αλλά δεν είχαν μεριμνήσει (και ούτε ενθαρρυνθεί έγκαιρα από τους ισχυρότερους εταίρους) να προμηθευτούν το κατάλληλο software που θα την καθιστούσαν την οικονομία μας βιώσιμη και ανταγωνιστική. Η ένταξη στην Νομισματική Ένωση φανέρωσε αυτές τις αδυναμίες και την κωλυσιεργία των κυβερνήσεων.
Η εποχή των συμμαχιών με τη μορφή που τις ξέραμε κάποτε πέρασε. Ενώσεις όπως η Ε.Ε. βοηθούν στην υιοθέτηση και διάδοση επωφελών προτύπων ανάπτυξης και προάσπισής των δικαιωμάτων, αλλά δεν θα σε πάρουν και από το χέρι να σε οδηγήσουν στην πρόοδο. Για να πετύχεις σήμερα πρέπει να είσαι συμβατός με τις αγορές. Και τα γούστα των αγορών δεν κρύβουν εκπλήξεις: Θέλουν χώρες που φοράνε το κατάλληλο hardware. Προτιμούνε τις Δημοκρατίες, γιατί σε μια δημοκρατία δεν πρόκειται να σηκωθεί το πρωί ο ηγέτης της και εθνικοποιήσει τα κεφάλαιά σου. Προτιμούν χώρες με διαφάνεια και αξιοκρατία, γιατί σε αυτές τις χώρες δεν θα έρθουν αντιμέτωπες με αθέμιτο ανταγωνισμό. Προτιμούν χώρες με εκδημοκρατισμένη την τεχνολογία και την πληροφορία, γιατί η ταχύτητα σήμερα είναι πιο πολύτιμο εργαλείο από το μέγεθος.
Κι όμως η πλάνη των συμμαχιών κόντρα σε ένα αντίπαλο δέος, ευδοκιμεί ακόμα στις μέρες μας. Στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τον κόσμο. Πρόσφατα, ο Αλέξης Τσίπρας, όταν ακόμα ήταν αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, μιλούσε για μια συμμαχία του Νότου. Συμμαχία υπέρ τίνος ιδεώδους, άραγε; Υπέρ της αδυναμίας τους να ανταπεξέλθουν στον στίβο της παγκοσμιοποίησης; Είναι σαν να συμμαχούν ναυαγοί δίχως σωσίβιο. Θα πνιγούν τραβώντας ο ένας τα μαλλιά του άλλου. Πιο πολλές ελπίδες θα έχουν αν απομακρυνθούν τάχιστα μεταξύ τους και αναζητήσουν στήριγμα από τρίτους. Άλλοι αιθεροβάμονες ονειρεύονταν συμμαχίες με τους Ρώσους. Και τι είναι οι Ρώσοι; Η πάλαι ποτέ Σοβιετικοί που αναζητούν να επεκτείνουν τα σύνορά τους; Τι ανάγκη μας έχουν;
Στη μεταψυχροπολεμική εποχή, δεν υπάρχει πια αντίπαλο δέος, ούτε για να συμμαχήσεις, ούτε για να του κηρύξεις πόλεμο. Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι μια οντότητα με βούληση ή σύνορα για τη προσωποποιήσεις. Είναι ένα κεφάλαιο της ροής της ιστορίας, και είναι το παρόν κεφάλαιο.
Δεν υπάρχει πια τείχος που να χωρίζει τον κόσμο στα δύο. Ο διαχωρισμός δεν είναι γεωγραφικός, αλλά καθαρά εξελικτικός. Η επιλογή και η πρόκληση που έχουμε μπροστά μας δεν είναι πώς θα γυρίσουμε το χρόνο πίσω, αλλά τι είδους παγκοσμιοποίηση θέλουμε και πώς μπορούμε να αποφύγουμε τις «παρενέργειές» της.
Τελευταίο, και πιο τρανταχτό παράδειγμα, ο νέος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Ντόναλτ Τραμπ. Γέννημα θρέμμα του καπιταλισμού, βάλει κατά του ίδιου φαινομένου στην παγκόσμια έκτασή του. Μιλά για συμμάχους και αντιπάλους, για την Ευρώπη, τη Ρωσία, την Κίνα, με έναν λόγο γεμάτο ασάφεια. Με αόρατα πολιτικοοικονομικά στοιχεία, θέτει ορατά γεωγραφικά σύνορα. Μια γεύση ψυχροπολεμικού κλήματος απευθυνόμενος σε λαούς που αναζητούν νέους εχθρούς να μισήσουν και νέους φίλους να ταυτιστούν. Η παγκοσμιοποίηση τελικά είναι ακόμα ακαταλαβίστηκη. Ο Ψυχρός Πόλεμος ήτανε πιο απτός: άσπρο, μαύρο, κόκκινες γραμμές και αρκετές ταινίες James Bond. Ήτανε και πιο γοητευτικός – άγγιξε με μπόλικο σασπένς τα συναισθήματα του μέσου ανθρώπου. Όσο για την παγκοσμιοποίηση, σήμερα μάλλον περνά τις παιδικές της ασθένειες.
Facebook: Manos Laskarakis
