Ο Διδάκτωρ Στήβεν Ντείβις, διευθυντής σπουδών στο Ινστιτούτο Οικονομικών Σχέσεων στο Λονδίνο παρομοιάζει στην διάλεξή του «Η ακμή και παρακμή του κλασικού φιλελευθερισμού» την γέννηση της φιλελεύθερης οικονομίας και κοινωνίας κατά 19ο αιώνα ως την πρώτη μορφή αριστεράς στον πολιτισμένο κόσμο.
Η ιδέα του καπιταλισμού ελεύθερης αγοράς έφερνε αλλεργία στην αριστοκρατία και στο καθεστώς της επιχειρηματικής ιδιοκτησίας κατά την βιομηχανική επανάσταση στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Η «αναίμακτη επανάσταση» των φιλελεύθερων, μεταρρυθμιστών και ισονομιστών του 19ου αιώνα είναι λιγότερο δημοφιλής από την εργατική επανάσταση των μπολσεβίκων στις αρχές του 20ού αιώνα, αλλά εξίσου σημαντική διότι έπλασε την δυτική κοινωνία όπως την γνωρίζουμε τώρα.
Τα τελευταία 150 χρόνια η ανθρωπότητα παρατηρεί τον συνεχή πόλεμο μεταξύ αυτών που υποστηρίζουν την υποχρεωτική αναδιανομή (σοσιαλισμό) και αυτών που θέλουν την ελεύθερη κεφαλαιοποίηση (καπιταλισμό) του πλούτου.
Η πραγματικότητα είναι οτι τα όλα τα δυτικά κράτη στην εποχή μας είναι μείγματα αναδιανομής και κεφαλαιοποίησης (μεικτές οικονομίες) με μερικά ακραία παραδείγματα συλλεκτικού και καθεστωτικού σοσιαλισμού όπως η Βόρεια Κορέα, η Βενεζουέλα και η Κούβα.
Η ανθρώπινη φύση μας κάνει να αναζητούμε την ασφάλεια αλλά και την ελευθερία και αυτός ο πόλεμος φαίνεται άλλοτε να ηρεμεί, άλλοτε να ξανανάβει ανάλογα με την αναλογία μείγματος κοινωνικών παροχών και οικονομικών ελευθεριών.
Παρόλα την επιβεβαιωμένη προτίμηση των περισσότερων ανθρώπων να αναζητούν ευκαιρίες στα καπιταλιστικά κράτη (π.χ. βλ. που μεταναστεύουν οι Έλληνες τα τελευταία έξι χρόνια) η λέξη «καπιταλισμός» έχει συνδεθεί με την εκμετάλλευση, την ανισότητα και την πλουτοκρατία ενώ η λέξη «σοσιαλισμός» προσδίδει ένα ανώτερο ηθικό πλεονέκτημα, παρότι την μηδενική έλξη να θέλουμε να ζήσουμε στα κράτη όπου το κράτος αποφασίζει τόσα πολλά εκ μέρους μας.
Ας μιλήσουμε, λοιπόν, για κάποια πράγματα που ο καπιταλισμός ελεύθερης αγοράς θεωρήθηκε ως «αριστερή» ιδεολογία στην Ευρώπη και έκτοτε στην Βόρεια Αμερική.
Πρώτον, το δικαίωμα στην ιδιοκτησία. Η βιομηχανική επανάσταση στην Αγγλία του 19ου αιώνα είχε τα μέσα παραγωγής να ανήκουν στην ανώτερη και αριστοκρατική τάξη και οι εργάτες να ζουν σε σπίτια που μόνο μπορούσαν να νοικιάσουν. Αυτοί που είχαν δικαίωμα να έχουν σπίτι ήταν αυτοί που τα έχτιζαν μόνοι τους στην εξοχή. Ήταν αδιανόητο ο αστικός εργάτης που δούλευε 14ωρα χωρίς σταματημό να ήταν ουσιαστικά μέτοχος στην αγορά ακινήτων μιας μεγάλης πόλης.
Οι μεταρρυθμιστές και φιλελεύθεροι της εποχής κατάφεραν να το αλλάξουν αυτό, παραχωρώντας το δικαίωμα στον οικογενειάρχη να υποθηκεύει το έργο του ώστε να καταλήξει ιδιοκτήτης ακίνητης περιουσίας σε κάποιο στάδιο της ζωής του.
Για την εποχή, αυτό ήταν άκρως επαναστατικό, γιατί ήταν αδιανόητο η εργατική τάξη να συσσωρεύει πλούτο αρχίζοντας από το τίποτε και μόνο με την σκληρή δουλειά του. Η γέννηση της μεσαίας τάξης είχε αρχίσει, όχι τεχνητά αλλά οργανικά.
Δεύτερον, το δικαίωμα στην ατομική ελευθερία. Όλοι γνωρίζουν το βίαιο εμφύλιο πόλεμο των ΗΠΑ για το θέμα της δουλεμπορίας αλλά λίγοι γνωρίζουν για την αναίμακτη κατάργηση της δουλεμπορίας στην Βρετανία, μια εξαιρετική νίκη των φιλελεύθερων και μεταρρυθμιστών του 19ου αιώνα, αν σκεφτούμε ότι τα κέρδη από την δραστηριότητα αυτή ήταν τεράστια.
Τα δικαιώματα των γυναικών, ομοφυλόφιλων, μεικτής φυλετικής καταγωγής, μη-ιθαγενών, κ.α. κερδήθηκαν στο πλαίσιο σκληρών αγώνων σε δυτικές καπιταλιστικές χώρες.
Αυτό είναι πολύ σημαντικό διότι στις καπιταλιστικές χώρες, κάποιος μπορεί να εξεγερθεί κατά του κράτους, ενώ στις σοσιαλιστικές χώρες μία και μόνη συλλογική εξέγερση έχει ήδη γίνει κατά του προηγούμενου καθεστώτος και οποιεσδήποτε άλλες θεωρούνται «εχθρικές προς τον λαό».
Είναι δικαίωμα κάθε εξεγερμένου σε καθεστώς καπιταλισμού ελεύθερης αγοράς να κατηγορεί το κράτος ή ένα νομικό πρόσωπο και αυτό φαίνεται καθημερινά στις απεργίες, συλλαλητήρια και πορείες, τις περισσότερες φορές από σοσιαλιστές που επιθυμούν το αναδιαναμετικό σύστημα να υπερισχύσει.
Αλλά, στις χώρες που ήταν είχαν ή έχουν σοσιαλισμό, η εξέγερση μιας ομάδας ατόμων καταστέλλεται άμεσα και βίαια μιας και επιθυμεί να αλλάξει κάτι που ήδη έχει κερδηθεί από τον «λαό» με αντιπρόσωπο των ηγέτη της επανάσταση, που σχεδόν πάντα καταλήγει σε προσωπολατρία (βλέπε Στάλιν, Μάο, Κάστρο, Τσάβεζ,κτλ). Άμα στον τοίχο βλέπεις αυτούς, τους υπακούς. Άμα βλέπεις διαφημίσεις, αγοράζεις άμα θέλεις.
Τρίτον, το δικαίωμα στο επιχειρείν. Το αμερικάνικο όνειρο (rags to riches – από κουρέλια στα πλούτη) στην εποχή που δημιουργήθηκε ήταν πέρα-για-πέρα το πιο «αριστερό» μήνυμα που υπήρχε. Σκληρή δουλειά, αρκετή τύχη, όραμα και διορατικότητα μπορούσε να μεταφέρει οποιονδήποτε από το κατακάθι της οικονομικής πυραμίδας στα αμύθητα πλούτη (π.χ. Τζον Ροκεφέλερ, Αριστοτέλης Ωνάσης, Όπρα Ουίνφρη, Άλαν Σούγκαρ,κ.α.).
Οι περισσότεροι άνθρωποι που ζουν σε καθεστώς καπιταλισμού δεν προσπαθούν να πλουτίσουν, αλλά να έχουν μια αξιοπρεπή διαβίωση επιλέγοντας μεταξύ μισθωτής εργασίας (χαμηλό ρίσκο, μικρότερη ελευθερία και επιβράβευση) και επιχειρηματικότητας (υψηλό ρίσκο, μεγαλύτερη ελευθερία και επιβράβευση).
Η ιδέα της «καριέρας», δηλαδή η επαγγελματική κατάρτιση να συνδυάζεται με τον επιθυμητό τόπο ζωής είναι μια ελευθερία που η ανθρωπότητα απολαμβάνει μόνο τα τελευταία 100 χρόνια.
Επίσης, η επιβράβευση του ταλέντου και της ευφυίας (κεφαλαιοποίηση της ευρεσιτεχνίας και της δημιουργικότητας) ως υπεραξία και μέσο βιοπορισμού καθιστά τα τα καπιταλιστικά κράτη ως πόλος έλξης για τους χαρισματικούς και προοδευτικούς ανθρώπους, όταν σε πιο συλλεκτικά καθεστώτα, η τέχνη τους και η τεχνική τους απλά χαρίζεται – όχι εθελοντικά πάντα – στο κράτος.
Το ειρωνικό της υπόθεσης, είναι ενώ θεωρούμε την ροκ μουσική επαναστατική, κυρίως «αριστερά» στο «πολιτικό πεντάγραμμο», η αλήθεια είναι ότι χωρίς την υπεραξία του καλλιτεχνικού δικαιώματος (ο σοσιαλισμός δεν επιτρέπει υπεραξίες. Όση ώρα παίρνει να γραφτεί ένα τραγούδι, αξίζει ίδια αμοιβής για την ίδια ώρα που παίρνει να κατασκευαστεί μια καρέκλα) και το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης των νέων, απλά δεν θα υπήρχε.
Μιλήσαμε, λοιπόν, για ελευθερία, ισότητα, πρόοδος, ιδανικά που κάποιος θα αποκαλούσε «αριστερά».
Πάμε τώρα στην σημερινή εποχή για να μιλήσουμε, χωρίς ταμπού, για τα προβλήματα του σύγχρονου καπιταλισμού και γιατί τώρα βρίσκεται απέναντι από την σημερινή αριστερά.
Το κύριο πρόβλημα είναι οι παρεμβάσεις των μεγάλων πολυεθνικών εταιριών και οικονομικών ινστιτούτων στην αγορά, που αρκετές φορές μαζί με κρατικές οντότητες, κατευθύνεται προς όφελός τους. Χωρίς την γνώση των κατευθύνσεων αυτών, αρκετοί με μικρότερα και μεσαία εισοδήματα βρίσκονται χαμένοι και αυτό είναι μια μεγάλη αδικία.
Άλλο πρόβλημα είναι η μορφή της ανώνυμου εταιρίας. Μια ιδιωτική εταιρία που οι ιδιοκτήτες της είναι φυσικά πρόσωπα μπορεί αποδεχτούν ένα χρόνο ζημιών χωρίς να απολύσουν εργαζόμενους. Οι ανώνυμες εταιρίες πρέπει να αναπτύσσονται συνέχεια και άμα πουλάνε τις μετοχές τους στο χρηματιστήριο, τότε η πίεση είναι μεγαλύτερη και έτσι χάνεται το ανθρώπινο πρόσωπο μιας οργάνωσης και υπάρχει μόνο για τα μερίσματα στους μετόχους (που μπορεί να είναι ένα συνταξιοδοτικό ταμείο ή μια αναπτυξιακή τράπεζα), μεγαλώνοντας το χάσμα ανάμεσα σε νικητές και χαμένους. Επίσης, ο καπιταλισμός δεν ενδιαφέρεται για όσους έχουν μειωμένες δυνατότητες.
Ένας άνθρωπος με μαθησιακές δυσκολίες δύσκολα θα ανεβάσει το εισοδηματικό του κριτήριο άμα η παραγωγή του σε έργο είναι μειωμένη, κάτι για το οποίο δεν φταίει. Όλα αυτά γεννάν τα σύγχρονα ερωτήματα που έχουμε όλοι μας.
Πόσο πρέπει να παρεμβαίνει το κράτος στην ελεύθερη αγορά ώστε να μειώνει τις απώλειες αλλά να όχι τις ευκαιρίες; Μήπως η ανώνυμη εταιρία και ο κορπορατισμός είναι το πραγματικό πρόβλημα που αποκαλούμε τώρα «καπιταλισμό»; Κατά πόσο πρέπει η κρατική πρόνοια να υποβοηθάει τους αδύναμους και φέρνει κοινωνική συνοχή με επιβράβευση όσων υποφέρουν;
Το τελικό ερώτημα είναι: Η λύση στα προβλήματα του καπιταλισμού είναι λιγότερος καπιταλισμός ή καλύτερος καπιταλισμός;
Facebook: George Julius Perakis
