Μπέρτραντ Ράσελ – Η έπαρση

Όταν ήμουν νέος, ο κόσμος εδώ θεωρούσε ακόμα τη Γαλλία σαν την πατροπαράδοτη έχθρα της Αγγλίας και η αναμφισβήτητη αλήθεια που συμπέραινα απ’ όλο αυτό το κλίμα, ήταν ότι ένας Άγγλος μπορούσε να νικήσει τρεις Γάλλους. Όταν εχθρός έγινε η Γερμανία, η πεποίθηση αυτή τροποποιήθηκε και οι Άγγλοι έπαψαν να θυμίζουν ειρωνικά ότι οι Γάλλοι τρώνε βατράχους. Παρά τις κυβερνητικές προσπάθειες όμως, νομίζω ότι λίγοι Άγγλοι κατόρθωσαν να βλέπουν πραγματικά. τους Γάλλους σαν ίσους.

Οι Αμερικανοί κι οι Άγγλοι, όταν συμβεί να γνωρίσουν τις χώρες της Βαλκανικής, δοκιμάζουν έκπληξη και περιφρόνηση διαπιστώνοντας τις αμοιβαίες εχθρότητες ανάμεσα, στους Βούλγαρους και τους Σέρβους, τους Ούγγρους και τους Ρουμάνους. Γι αυτούς είναι ολοφάνερο, ότι οι εχθρότητες αυτές είναι παράλογες και ότι η πίστη του κάθε μικρού έθνους στην ανωτερότητά του δεν έχει αντικειμενική βάση. Οι περισσότεροι όμως είναι εντελώς ανίκανοι ν’ αντιληφτούν, ότι κι η  εθνική έπαρση ενός έθνους που αποτελεί μια απ’ τις Μεγάλες Δυνάμεις είναι το ίδιο αδικαιολόγητη όσο και στην περίπτωση της μικρής βαλκανικής χώρας.

H έπαρση γα τη φυλή είναι ακόμα πιο βλαβερή απ’ την εθνική έπαρση.

Όταν ήμουν στην Κίνα, με είχε εκπλήξει το γεγονός, ότι οι καλλιεργημένοι Κινέζοι ήταν ίσως πολύ πιο πολιτισμένοι απ’ τους καλλιεργημένους ανθρώπους κάθε άλλης χώρας που ή τύχη με είχε ευνοήσει να γνωρίσω. Κι όμως, ήξερα πάρα πολλούς βάναυσους και άξεστους λευκούς, που περιφρονούσαν ακόμα και τους πιο ξεχωριστούς Κινέζους, μόνο και μόνο επειδή έχουν κίτρινη επιδερμίδα. Γενικά, η ευθύνη γι’ αυτό ανήκει περισσότερο στους Βρετανούς παρά στους Αμερικανούς, άλλα υπήρξαν και εξαιρέσεις.

Συναναστράφηκα κάποτε έναν Κινέζο λόγιο με τεράστια μόρφωση, όχι μόνο σχετική με την παραδοσιακή κινέζικη παιδεία, άλλα και με την παιδεία των δυτικών πανεπιστημίων, άνθρωπο τόσο ανεβασμένον πολιτιστικά, ώστε δεν μπορούσα να ελπίζω ότι θα μπορούσα να συγκριθώ μαζί του. Πήγαμε οι δύο μας μια μέρα σ’ ένα γκαράζ να ενοικιάσουμε ένα αυτοκίνητο. Ο καταστηματάρχης ήταν ένας τύπος κακής ποιότητας Αμερικανού. Φέρθηκε στον Κινέζο φίλο, μου με έσχατη περιφρόνηση, σχεδόν χυδαία, λέγοντάς του σαν κατηγορία ότι ήταν Ιάπωνας. Με δύο λόγια, έκανε ν’ ανάψει το αίμα μου από αγανάκτηση.

Μια παρόμοια συμπεριφορά των Άγγλων στις Ινδίες, και μάλιστα πολύ χειρότερη χάρη στην πολιτική δύναμη που είχαν εκεί, έγινε μια απ’ τις κυριότερες αιτίες της προστριβής που δημιουργήθηκε ανάμεσα στους Βρετανούς και τους μορφωμένους Ινδούς.

Ποτέ στην ιστορία η πίστη στην ανωτερότητα μιας φυλής απέναντι σε μια άλλη δεν έφερε καλό αποτέλεσμα. Εκεί οπού επιμένει ακόμα μια τέτοια αντίληψη, συντηρείται μόνο με την υπεροχή των οπλών. Όσον καιρό οι Ιάπωνες αναδείχνονταν νικητές, έτρεφαν μια περιφρόνηση για τους λευκούς, σαν απάντηση στην περιφρόνηση που τους έδειχναν οι λευκοί όσο εκείνοι ήταν ανίσχυροι. Μερικές φορές, ωστόσο, η ιδέα της υπεροχής δεν έχει σχέση με τη στρατιωτική δύναμη.

Οι Έλληνες περιφρονούσαν τους βαρβάρους, ακόμα και σε εποχές που οι βάρβαροι τους περνούσαν σε πολεμική δύναμη. Οι πιο φωτισμένοι απ’ τους  Έλληνες. υποστήριζαν ότι η δουλεία ήταν δικαιολογημένη, αν οι κύριοι ήταν Έλληνες και οι δούλοι βάρβαροι, ενώ, διαφορετικά, ήταν αντίθετη με τη φύση.

Οι Εβραίοι, στην αρχαιότητα, είχαν μια πολύ ιδιότυπη αντίληψη για τη φυλετική τους υπεροχή. Εξίσου παράλογη ιδέα για την υπεροχή τους απέναντι στους Εβραίους, είχαν και τα «μη εβραϊκά» κράτη από τότε που ο χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία τους. Αυτού του είδους οι θρησκείες προξενούν ανυπολόγιστο κακό και θα έπρεπε η παιδεία να είχε τάξει σκοπό της το ξερίζωμά τους.

Μίλησα λίγο πριν για τη στάση υπεροχής που επέτρεψαν οι Άγγλοι στον εαυτό τους, στις σχέσεις τους με τους κατοίκους των Ινδιών. Ή στάση αυτή είχε προκαλέσει αγανάκτηση, όπως ήταν φυσικό, αλλά το σύστημα της κάστας, που ήταν αποτέλεσμα μιας σειράς εισβολών από «ανώτερες» βόρειες φυλές, είναι από κάθε άποψη εξίσου αξιοκατάκριτο με τον δεσποτισμό των λευκών.

Η πεποίθηση στην υπεροχή του ανδρικού φύλου, που έχει λείψει τώρα στα δυτικά έθνη, είναι ένα παράξενο παράδειγμα υπεροψίας. Δεν υπήρξε ποτέ, νομίζω, κανένας λόγος για να πιστεύουν οι άνθρωποι στη φυσική υπεροχή του ανδρικού φύλου, έκτος απ’ τη μεγαλύτερη μυϊκή του δύναμη.

Πήγα κάποτε, θυμάμαι σε ένα μέρος όπου διατηρούσαν ταύρους ράτσας. Εκείνο που τους έκανε ανώτερους ήταν το εξαίρετο γάλα που έδιναν οι θηλυκοί πρόγονοί τους. Αν όμως η γενεαλογία τους ακολουθούσε σειρά αρσενικών προγόνων, οι απόγονοι θα ήταν διαφορετικοί. Για τους θηλυκούς προγόνους δεν θα λεγόταν τίποτε περισσότερο, παρά μόνο ότι ήταν πράοι και ενάρετοι, ενώ τους αρσενικούς θα τους φήμιζαν για την υπεροχή τους στη μάχη. Και, όταν πρόκειται για ζώα, μπορούμε να κρίνουμε αμερόληπτα τις σχετικές αρετές του ενός και του άλλου φύλου όταν όμως πρόκειται για τους ανθρώπους, αυτό μας είναι πιο δύσκολο.

Παλαιότερα, αποδειχνόταν πιο εύκολα η ανδρική υπεροχή, Επειδή, αν μια γυναίκα έκανε έλεγχο στον άνδρα της, εκείνος μπορούσε να την ξυλοκοπήσει. Η υπεροχή στο ζήτημα αυτό είχε συνέπεια την υπεροχή και σε άλλα ζητήματα. Οι άνδρες ήταν πιο λογικοί απ’ τις γυναίκες, πιο εφευρετικοί, λιγότερο ευάλωτοι απ’ τα συναισθήματα κ.ο.κ.

Οι ειδικοί της ανατομίας, πριν ακόμα η γυναίκα κατακτήσει το δικαίωμα ψήφου, διατύπωναν διάφορες ευφυείς θεωρίες, βασισμένες στη μελέτη του εγκεφάλου, για να υποστηρίζουν ότι οι διανοητικές ικανότητες του άνδρα είναι μεγαλύτερες απ’ τις διανοητικές ικανότητες της γυναίκας. Όλα τα επιχειρήματα τους αποδείχτηκαν απατηλά, αλλά πάντα επινοούσαν κάποιο άλλο που κατέληγε στο ίδιο συμπέρασμα. Υποστήριζαν, για παράδειγμα, ότι το ανδρικό έμβρυο αποκτά ψυχή στις έξη πρώτες εβδομάδες, ενώ το θηλυκό σε τρεις μήνες. Κι αυτή η γνώμη με τη σειρά της εγκαταλείφθηκε από τότε που οι γυναίκες απόκτησαν ψήφο.

Ο Θωμάς ο Ακίνητος βεβαιώνει παρεμπιπτόντως, σαν να πρόκειται για κάτι το εντελώς αυτονόητο, ότι οι άνδρες είναι πιο λογικοί απ’ τις γυναίκες. Προσωπικά, δεν βλέπω να υπάρχει καμιά απόδειξη γι’ αυτό. Μερικά άτομα παρουσιάζουν κάποιες αναλαμπές ορθολογισμοί σε κάποιους τομείς, αλλά, αν κρίνω απ’ τις ως τώρα παρατηρήσεις μου, τέτοιες αναλαμπές δεν είναι πολύ συχνές ανάμεσα στους άνδρες από ότι είναι ανάμεσα στις · γυναίκες.

Ή ανδρική κυριαρχία είχε μερικές πολύ δυσάρεστες συνέπειες. Έκαμε τις πιο ιδιαίτερες ανθρώπινες σχέσεις, δηλαδή τις σχέσεις του γάμου, σχέσεις κυρίου και δούλου, αντί να είναι σχέσεις δυο ίσων συμβαλλομένων. Έκαμε να μην είναι απαραίτητο να αρέσει ένας άνδρας σε μια γυναίκα για να την κάμει σύζυγό του και έτσι περιόρισε την τέχνη της ερωτικής κατάκτησης μόνο στις παράνομες σχέσεις. Με τον περιορισμό στο σπίτι που επέβαλε στις ευυπόληπτες γυναίκες, τις έκαμε ανιαρές και χωρίς σεξ - απήλ. Οι λίγες γυναίκες που δείχνονταν ζωηρές και τολμηρές με τους άνδρες ήταν οι κοινωνικά απόβλητες.

Αυτή η νωθρότητα και η αποξένωση των γυναικών είχε σαν αποτέλεσμα ότι οι πιο πολιτισμένοι άνδρες στις πιο προηγμένες χώρες γίνονταν συχνά ομοφυλόφιλοι. Επειδή δεν υπήρχε ισότητα στο γάμο, οι άνδρες ασκούσαν τον δεσποτισμό τους σαν δικαίωμα. Όλα αυτά έχουν λείψει τώρα λίγο - πολύ στις πολιτισμένες χώρες, αλλά θα περάσει πολύς καιρός ακόμα, ώσπου οι άνδρες κι οι γυναίκες να προσαρμόσουν εντελώς τη συμπεριφορά τους στη νέα πραγματικότητα.

Η χειραφέτηση έχει πάντα ορισμένα δυσάρεστα αποτελέσματα στην αρχή. Κάνει τους πρώην «ανώτερους» να υποφέρουν και τους πρώην «κατώτερους» να υπερβάλουν την άξια τους. Ας ελπίσουμε, όμως, ότι ο χρόνος θα διορθώσει τα πράγματα και στο ζήτημα αυτό, όπως και σε τόσα άλλα. 

***

Μπέρτραντ Ράσελ – Αντιδημοφιλή δοκίμια