Ε. Μ. Cioran - O εισαγγελέας του ανθρώπινου είδους

Αυτοί είναι μερικοί μόνο από τους πολλούς χαρακτηρισμούς -και αυτοχαρακτηρισμούς- του Γαλλορουμάνου στοχαστή.

Ο Ε. Μ. Cioran υπήρξε μία προσωπικότητα εκρηκτική, αντιφατική, προκλητική, αμφιλεγόμενη και συγχρόνως γοητευτική. Όταν προσεγγίσεις το έργο του, σε σαγηνεύει σαν σειρήνα και δεν μπορείς πια να το αγνοήσεις.

«Η ιστορία του κόσμου δεν είναι τίποτε άλλο από μια ακολουθία καταστροφών, έως ότου επέλθει η ολοκληρωτική καταστροφή»

«. Mετά από χιλιάδες χρόνια, δεν θα είμαστε τίποτα παραπάνω από θνητοί και σε τελική ανάλυση, βρισκόμαστε εδώ, μόνο και μόνο για να προσχωρήσουμε στη γραμμή της πεθαντικότητας. Δεν είμαστε τίποτε παραπάνω από αγγελιοφόρους, τελάληδες της έσχατης Κρίσης, δίχως τη δυνατότητα να κρίνουμε...»

« Μόλις βγήκα έξω στο δρόμο, κραύγασα. «τί εξαίσια παρωδία για την κόλαση. Το ανθρώπινο θέαμα.. τί αηδιαστική κατάσταση!»

Δεν πιστεύω στη λύτρωση της ανθρωπότητας.» «Στη νεότητα μου, με έλκυαν μόνο οι βιβλιοθήκες και τα μπουρδέλα»

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Αποκαλυπτική ακρόαση του Σιοράν-Παρίσι 1990, μια αποκαλυπτική σοφίτα στην οδό Οντεόν. Σε μια απ τις πιο καταστροφικές θεωρίες που γεννήθηκαν τον 20ό αιώνα, μια κάμερα θα εισβάλει στο υπέροχο αυτό ταπεινό σύμπαν. Στην καταστρεπτικότερη θεωρία που γέννησε αυτός ο αιώνας…

Στη σύγχρονη εποχή, οπού ο Νίτσε πήγαινε πέρα απ τους Γάλλους ηθικιστές, ήταν αναγνωρίσιμο για κάποιο χρονικό διάστημα, το σκεπτικό για το καθήκον της αθώωσης του γίγνεσθαι...

Στον αιώνα του μηδενισμού και την αρχηγία των πεσιμιστών, ο εισαγγελέας του ανθρώπινου είδους (Σιοράν), τάσσεται σε μια ατελείωτη διεργασία, όπου βρίσκεται ανοιχτά αντιμέτωπος, με την ανθρωπότητα, τον Θεό και όλο τον κόσμο. Σε ηλικία 20 ετών, αυτοσυστήνεται ως ειδικός, στο πρόβλημα του θανάτου. Και κοντά στο τέλος της ζωής του, όπως ένας άγνωστος για την αστυνομία, παραμένει ένας ξένος από υπεροχή, τόσο προς το Θεό όσο και προς τον εαυτό του. Δοκιμάζεται απ τις αυπνίες του, μειλίχιος προς τον εαυτό του, επιστρέφει για να καταγράψει κάθε δάκρυ και κάθε παραίσθηση, για να μας διασώσει , από μια συνεχόμενη ανάμνηση του μηδενός. Το τέλος της δεύτερης χιλιετίας της δηλητηριασμένης ιστορίας μας, συνέβη έξω από αυτή τη σοφίτα, αλλά εδώ, ανάμεσα σ αυτούς τους ερειπωμένους τοίχους, σε αυτές τις σελίδες, γίνεται δεκτό το άρωμα και η αίσθηση της θλίψης μας. Το 1990 , μετά από μια πλήρη ζωή, βρισκόμενος στη σκιά της δουλειάς του, αντιτιθέμενος στο να αναγνωριστεί ως δημόσιο πρόσωπο, ο Εμίλ Σιοράν δέχεται να κινηματογραφηθεί, από ένα γκρουπ που έρχεται γι αυτόν από την Ρουμανία, την πατρίδα του, απ’ όπου είχε φύγει 53 χρόνια πριν.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

-Πώς εξετάζεται, πώς βλέπετε τη μοίρα σας;

-Το πεπρωμένο μου, έχει πλέον ολοκληρωθεί. Πήρα μια απόφαση πριν ένα χρόνο, ή και περισσότερο, ότι δεν πρέπει να γράψω κι άλλο. Επειδή η απόφαση αυτή είχε μια ψυχολογική βάση, αισθάνθηκα ότι κάτι άλλαξε σε μένα.

-Κατά ποιο τρόπο;

-Πώς μπορώ να το πω... έσπασα.. και.. όλοι οι συγγραφείς και ιδιαίτερα στη Γαλλία, γράφουν ως το θάνατό τους. Και δεν αισθάνομαι, δεν καταλαβαίνω, για ποιο λόγο να πολλαπλασιάζω τα βιβλία μου... όλοι οι συγγραφείς γράφουν υπερβολικά πολύ, κατά τη γνώμη μου.

-Αυτή είναι η θέση σας;

-Είναι η θέση μου, και ειδικά σπουδαίοι συγγραφείς όπως ο Σαίξπηρ, το παράκαναν.. όλοι τους έγραψαν τόσο πολύ! Η γραμμή που εγώ θέτω στον εαυτό μου είναι η εξής. «εγώ βαρέθηκα να συκοφαντώ το σύμπαν.» κι έπαψα να νοιάζομαι.

-Αλλά πώς μπορέσατε να γράψετε 15 βιβλία βασισμένα στο ίδιο θέμα;

-Αλλά... αυτό είναι το πρόβλημα της ιδεοληψίας. Αυτή είναι η δικιά μου μανία, ότι αυτός ο κόσμος με κάνει πολύ συχνά να ξερνάω. Έτσι έγραψα όλα μου τα βιβλία για θεραπευτικούς λόγους.

-Εσείς γράψατε το ίδιο βιβλίο ξανά και ξανά...

-Η ίδια ιδεοληψία.. για τη ματαιότητα και το θάνατο.. όλοι οι άλλοι προβληματισμοί δεν έχουν καμία σημασία… θα έλεγα για μένα ότι έγραψα από αναγκαιότητα... για μένα είναι θεραπεία. Και η λογοτεχνία ήταν μόνο ένα ¨σχήμα¨ όπως και η φιλοσοφία.

-Είστε 'γεμισμένος' τώρα;

-Δεν είμαι ΄γεμισμένος΄. Είμαι κουρασμένος...

-Πώς μπορεί μια θεωρία που υπερασπίζει την ματαιότητα, να βοηθήσει...(;) είναι παραλογισμός…

-Βοηθά γιατί διατυπώνει πράγματα που και οι άλλοι νιώθουν, τους δίνει τη δυνατότητα συνειδητοποίησης ώστε να καταλάβουν τον εαυτό τους..

-Για να ξεπεράσουμε την απόγνωση, δεν είναι ένας τρόπος, να την κάνουμε πιο λογική, να την διατυπώσουμε πιο συνεκτικά;

-Οτιδήποτε είναι διατύπωση, θεωρία, γίνεται πιο υποφερτό. Με καταλαβαίνετε… η έκφραση, είναι η θεραπεία.. Είναι όπως ο σαφής λόγος που σε κάνει να εξομολογήθεις σε έναν παππά… Είναι απελευθέρωση. Όπως και να χει, ότι διατυπώνεται, υποβαθμίζεται με σφοδρότητα. Αυτό είναι η θεραπεία και ο σκοπός της θεραπείας. Ειλικρινά, οι απογοητεύσεις που είχα κατά τη διάρκεια της ζωής μου, θα μπορούσαν να με οδηγήσουν στην τρέλα, ή σε μια ολοκληρωτική αποτυχία.

Το γεγονός του ότι κατέγραψα τη θλίψη μου, είχε αξιοσημείωτη αποτελασματικότητα για μένα. Αν δεν είχα γράψει ποτέ, είμαι απόλυτα πεπεισμένος, ότι όλα θα είχαν πολύ άσχημο τέλος. Κι έτσι έγραψα πέντε βιβλία στα ρουμάνικα και οχτώ ή εννιά στα γαλλικά. Εννιά.Και σταμάτησα να γράφω γιατί κάτι άλλαξε σε μένα.

Είναι μια μείωση που αφορά τη σφοδρότητά μου, τη σφοδρότητα του συναισθήματος, ή το ίδιο το συναίσθημα. Κι άρχισα να παρατηρώ, να κατατάσσω και να ταξινομώ κάπως την κούραση μου. Ένιωσα μια αηδία για την ίδια την έκφραση κι έτσι έπαψα να πιστεύω στις λέξεις. Κι έπειτα το σόου της παριζιάνικης λογοτεχνικής ζωής, όπου ο καθένας γράφει από το πρωί ως το βράδυ χωρίς σταματημό… Αυτό το αρνήθηκα, πράγμα που έκανα και σε όλη τη ζωή μου, κι έφτασα έτσι , σε μια κάποια ταξινόμηση της κόπωσής μου, και συνεπώς έπαψα να ασχολούμαι με όλα αυτά… η πολεμική μου πλευρά αρνήθηκε να συνταχθεί με αυτή την απελευθέρωση μέσα από όλο αυτό το λογοτεχνικό κλίμα και σταμάτησα να ασχολούμαι.

Δεν το έχω ανάγκη πια. Είναι ένα πολύ απλό γεγονός, ειλικρινά προιόν μιας κόπωσης.

-Αυτή η κόπωση έφερε και κάποια συμφιλίωση με τα πράγματα;

-Όχι, όχι έφερε μια μείωση, ένα κενό. Είχα όλη μου τη ζωή, αυτή την εξαιρετική φιλοδοξία να γίνω ο νηφάλιος άνθρωπος που ξέρω. Είναι μια μορφή μεγαλομανίας. Είναι αλήθεια πως σε όλη τη ζωή μου είχα την άποψη ότι όλοι ζουν σε μια παραίσθηση, εκτός από μένα. Και ειλικρινά είχα αυτή την σκληρή καταδίκη. Ήταν σίγουρα μια μορφή περιφρόνησης για τους άλλους.. Η αίσθηση που είχα ότι όλοι κάνουν λάθος, πως είναι όλοι τους αφελείς, έδωσε σε μένα τη δυνατότητα να μην κάνω κι εγώ λάθος.

Με την ίδια οπτική, δεν συμμετείχα σε τίποτα, και συμπεριφερόμουν παίζοντας μια μικρή κωμωδία για τους άλλους, χωρίς να συμμετέχω σε αυτή την κωμωδία. Και βέβαια , είχα δίκιο στο τέλος… απόλυτα δίκιο.

-Ήμουν αηδιασμένος από την παριζιάνικη λογοτεχνική ζωή και τα βραβεία. Το γεγονός ότι όλοι οι συγγραφείς κάνουν ότι είναι δυνατόν προκειμένου να κερδίσουν βραβεία. Και συνεπώς διαπίστωσα ότι είτε θα έπρεπε να δεχτώ όλα τα βραβεία, ή να μην πάρω τίποτε. Το γεγονός του ότι αποδέχτηκα στην αρχή ένα ασήμαντο βραβείο, με έκανε να καταλάβω τη γελοιότητα του πράγματος.

-το βραβείο RIVAROL.

-Ναι φυσικά, αλλά αυτό δεν μπορούσα να μην το δεχτώ, γιατί ήταν για το πρώτο μου βιβλίο και ως τότε ήμουν άγνωστος στους επιφανής ανθρώπους της λογοτεχνικής ζωής. Θα ήταν αναίδεια από μέρους μου, να το απορρίψω. Και το βραβείο ήταν ασήμαντο και δίχως αξία. Αν και μετά, όταν έγινα κάπως γνωστός στη Γαλλία, είπα στον εαυτό μου ότι είναι πολύ δυσάρεστο πράγμα και παρακινδυνευμένο αλλά εγώ προσωπικά απέρριψα όλες τις τιμές .Και πρέπει να εξομολογηθώ ότι μου προσφέρθηκαν πολύ σημαντικά βραβεία, τιμές με ιδιαίτερα μεγάλη προβολή.

-Δεν είναι αυτό ένα δείγμα αποθέματος της δημοσιότητας σας;

-Όχι, όχι… μην το μεγαλοποιείτε… όχι . Αποφάσισα εδώ και πολύ καιρό, ότι είναι αδύνατο… ότι δεν ήθελα να αποδεχθώ βραβεία.

-Αυτό συνέβη για τον ίδιο λόγο που δεν δέχεσθε να δώσετε συνεντεύξεις ή να εμφανιστείτε τηλεόραση;

-Ναι.

-Εσείς θεωρήστε ο πιο αποσυρμένος συγγραφέας της παριζιάνικης λογοτεχνικής σκηνής…

-Λοιπόν όταν κάνεις το γύρω του Παρισιού και αντικρίσεις το σόου της παριζιάνικης λογοτεχνικής ζωής, τότε πρέπει να πάρεις μια απόφαση. Αν θα κάνεις οτιδήποτε για να συμμετάσχειςσε αυτό ή αν δεν προσπαθήσεις να κάνεις τίποτα.

-Αλλά δεν θα έπρεπε να αναλαμβάνεται την εξωτερική πλευρά της δουλειάς σας; Κάθε λογοτεχνική παραγωγή δένεται με το κοινό της, και κοινό σημαίνει δημοσιότητα…

-Κάθε συγγραφέας έχει τη δική του μοίρα. Εγώ προσωπικά, δεν ήθελα να εμπλακώ άμεσα με αυτό. Είναι μια απόφαση, ενάντια στη λογοτεχνική ζωή της Γαλλίας..

-(η παιδική σας ηλικία;)

-Η παιδική ηλικία ήταν παράδεισος. Ειλικρινά.

- Σε όλα τα γράμματα που γράψατε σε παιδικούς σας φίλους, κάποια πράγματα επιστρέφουν ξανά και ξανά. Το νεκροταφείο, ο κήπος κοντά στο νεκροταφείο, η εκκλησία. Έχουν όλα αυτά κάποιο ιδιαίτερο νόημα;

-Ναι, ναι, κυρίως το νεκροταφείο. Ήμουν φίλος με τον νεκροθάφτη. Ήμουν φίλος μαζί του, ήταν ένας πολύ ευχάριστος άνθρωπος και ήξερε ότι η μεγαλύτερη ευχαρίστηση μου ήταν να μου δίνει κρανία. Όταν αυτός έθαβε κάποιον, εγώ αμέσως έτρεχα εκεί με σκοπό να δω αν είχε τη δυνατότητα να μου δώσει κάποιο κρανίο.

-Και για ποιο λόγο αντλούσατε ευχαρίστηση από αυτό;

-Μου άρεσε να παίζω ποδόσφαιρο με τα κρανία. Είχα μια αδυναμία στα κρανία.

-Αυτό γινόταν από νοσηρότητα ή από παιδική-αναισθησία;

-Λίγο κι από τα δύο. Η ευχαρίστησή μου ήταν να παίζω ποδόσφαιρο με αυτά. Να πετάω το κρανίο στον αέρα κι έπειτα να πετιέμαι στον αέρα για να το πιάσω. Και δεν νομίζω πως ήταν μια νοσηρή ευχαρίστηση αλλά μια αφελές είδος σπορ. Το αποτρόπαιο της πράξης και η συναίνεση που ζητούσα για να παίζω ποδόσφαιρο με κρανία.. γιατί δεν ήταν μια απολύτως αποδεκτή δραστηριότητα. Αντιλαμβανόμουν ότι δεν έκανα κάτι φυσιολογικό. Αν και δεν είχα κανένα νοσηρό συναίσθημα περί αυτών των δραστηριοτήτων. Σαφέστατα όχι. Μετά από αυτό έχω αποκτήσει μια εγγύτητα με τα νεκροταφεία και το πένθος.

-Καλώς. Αλλά αυτή η εμπειρία θα έπρεπε να σας έχει βοηθήσει να ξεπεράσετε το πρόβλημα του θανάτου, να σας δώσει μια λογική απόσταση από το θάνατο κι όχι να γίνει για σας ένα κεντρικό θέμα.

-όχι, όχι, όχι…

-Επομένως αυτή η εμπειρία θα έπρεπε να σας δώσει μια ξεκάθαρη οπτική, σχετικά με το θάνατο, ή τουλάχιστον τη δυνατότητα να τον αγνοήσετε. Αν και σε εσάς έγινε ιδεοληψία.

-Όχι, όχι, διότι τότε ήμουν πολύ νέος.. ήμουν εφτά, οχτώ ετών κι ακόμη μικρότερος. Και η ιδεοληψία σχετικά με το θάνατο, μάλλον έπαιξε το δικό της ρόλο ασυνείδητα, πολύ αργότερα. Αν και η ιδεοληψία με το θάνατο έρχεται κάπως αργοπορημένα. Όταν ήμουν 16 με 17 χρονών, κάπου εκεί άρχισε. Και νομίζω πως έφτασε στο απόγειο της όταν έγραψα το ‘ΣΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ ΤΗΣ ΑΠΕΛΠΙΣΙΑΣ’.

-Θυμάμαι που είχατε πει όταν ήσασταν πάνω από 21 ετών, ότι ήσασταν ειδικός στο πρόβλημα του θανάτου.

-Ναι, ναι. Αν και δεν αποκλείω το γεγονός αυτή η εμπειρία του νεκροταφείου, να με σημάδεψε. Είχα γίνει μάρτυρας πολλών κηδειών, ειδικά των θρήνων και του πόνου. Όλα αυτά τα πράγματα, δεν θα μπορούσαν να με αφήσουν αδιάφορο. Αν και είναι δύσκολο να προσδιορίσω, πως άρχισε η κλίση μου, προς όλους αυτούς τους προβληματισμούς.

-Για μένα το πραγματικό δράμα, η σημαντική μέρα της ζωής μου ήταν όταν ο πατέρας μου, με πήρε μαζί του στο Σίμπιου. Αυτό δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Και ήταν κάτι που συνέβη το 1920 ή κάπου εκεί. Δεν πρόκειται να το ξεχάσω. Το γεγονός πως είχα μια αίσθηση ότι κομματιάστηκαν όλα στη ζωή μου. Ήμουν καταδικασμένος σε θάνατο. Δεν το ξεχνώ ποτέ.

Θυμάμαι ότι διάβαζα Κίρκεγκορ, και εκεί βρισκόταν ένας κηπουρός. Και μια μέρα με ρώτησε. «Γιατί κάθεσαι και διαβάζεις όλη μέρα;» κι εγώ απάντησα « Λοιπόν επειδή… μου αρέσει επειδή..» κι εκείνος αποκρίθηκε. «Όχι, όχι δεν θα βρεις εδώ την απάντηση. Όχι, όχι στα βιβλία» Κι εγώ κοιτούσα τον κηπουρό που σκεπτόταν. «’όχι, όχι , δεν πρέπει να ψάχνεσαι στα βιβλία».

-Τότε γιατί, αφού το καταλάβατε αυτό, γίνατε ένας απ τους πιο παθιασμένους αναγνώστες του αιώνα μας;

-Διάβασα απίστευτα πολύ. Αλλά αυτό ήταν σαν ένας τρόπος εγκατάλειψης. Διάβασα με μανία, αυτό είναι σωστό. Είναι μια διέξοδος τα βιβλία. Και μάλλον ήμουν διψασμένος, δεν ξέρω για ποιο λόγο, αν και η προσχώρηση στη φιλοσοφία κάποιου, ήταν μια απόδραση για μένα. Ίσως να υπάρχουν κι άλλοι λόγοι αλλά…

-Γιατί δεν βρήκατε και άλλους τρόπους δράσης για να αποδράσετε;

-Θα μπορούσα να είχα γίνει αλκοολικός για παράδειγμα. Και μάλιστα συνήθιζα να πίνω πολύ συχνά.

-Εσείς;

-Ναι, ναι πολύ συχνά.. σκεφτόμουν ότι ήμουν έτοιμος να γίνω ένας πότης. Ήμουν κιόλας πεπεισμένος για αυτό το γεγονός. Και συνήθιζα στο να μου αρέσει το στάδιο της ασυνειδησίας. Ειλικρινά. Και ακόμα, ήμουν περήφανος για την κατάστασή μου, ως αλκοολικού. Και συνήθιζα να θαυμάζω τους κλασικούς μπεκρήδες στο Ρασινάρι. Αυτούς που έπιναν κάθε μέρα. Και τους έβλεπα να τραγουδούν κι ένιωθα έναν υπέροχο θαυμασμό γι όλους αυτούς. Όταν όλοι εργάζονταν σκληρά, ο καθένας στο δικό του πεδίο, αυτοί ήσαν οι μοναδικοί έξω στους δρόμους, έπαιζαν βιολί…, έχω πολύ καλή γνώμη γι αυτούς, από τότε είπα στον εαυτό μου, ότι αυτοί ήσαν τα μόνα ενδιαφέροντα άτομα σε ολόκληρη την πόλη. Όλος ο κόσμος δούλευε και αυτοί ήσαν οι μόνοι που ήταν χαρούμενοι. Αυτοί ήσαν οι μόνοι που καταλάβαιναν κατιτίς.

-Μπορείς σε παρακαλώ να μου πεις, όταν έκανες αυτούς τους επαίνους, γι αυτά τα άτομα, που ήσαν αποκλεισμένοι απ τους υπόλοιπους, οι οποίοι έλεγαν πως είναι απλά απαίσιοι και τους ελέγχει ένα ασήμαντο, τιποτένιο άγχος. Πως όλο αυτό δεν είναι παρά η αγωνία ενός παράξενου νέου άντρα, και πως εσύ είσαι ο προκάτοχος αυτής της αγωνίας…

-Αυτή η εξήγηση είναι η απλούστερη που μπορεί να βρει κανείς. Αν και, κατά ένα τρόπο, ήμουν ειλικρινά λυπημένος, που είχα φυσιολογικούς γονείς. Ευγενικούς γονείς. Και θυμάμαι, πως την εποχή που είχα αυπνίες, , μια ημέρα όπου η μητέρα μου βρισκόταν στο σπίτι, εγώ έπεσα κάτω κι άρχισα να λεω ότι δεν μπορώ, δεν μπορώ να συνεχίσω άλλο. Και η μητέρα μου τότε, αποκρίθηκε πως αν το ήξερε θα είχε ματαιώσει τη γέννησή μου. Και αυτό μου έδωσε μια εξαίρετη ευχαρίστηση. Γιατί κατάλαβα πως δεν ήμουν παρά ένα απλό ατύχημα.

-Τι ήταν μαρτύριο για σας;

-Το γεγονός ότι είχα μια κολοσσιαία ένταση αγωνίας. Πριν ξεκινήσουν οι αυπνίες , πήγαινα να γίνω ένας φυσιολογικός άνθρωπος. Αυτό ήταν μια αποκάλυψη, όταν δηλαδή έχασα τον ύπνο μου. Κι έπειτα σκεπτόμουν πως ο ύπνος είναι ένα αξιοσημείωτο πράγμα. Και αυτή η ζωή είναι υποφερτή, μόνο επειδή υπάρχει ο ύπνος. Το πρωί ξεκινάς μια νέα περιπέτεια, ή και την ίδια περιπέτεια, αλλά μετά από μια διακοπή. Η αυπνία είναι μια αξιοσημείωτη κατάσταση διότι καταστέλλει την ασυνειδησία. Σπαταλάς 24 ώρες για να είσαι διαυγής, κι αυτό είναι μια αδυναμία για τον άνθρωπο. Δεν μπορεί να το χειριστεί. Και γι αυτό είναι μια ηρωική πράξη. Γιατί κάθε μέρα είναι μια μάχη, που εσύ χάνεις απ το ξεκίνημα.

Γιατί η ζωή είναι μπορετή μόνο στην προοπτική της λησμονιάς. Σε κάνει να ξεχνάς κι αυτό κάνει την ψευδαίσθηση μπορετή. Το πρωί, ξεκινάς μια καινούργια ζωή, ειλικρινά. Έτσι η αυπνία σου δίνει την εμπειρία του να μάχεσαι ενάντια στην ψευδαίσθηση, σου δίνει μια επιπλέον συναίσθηση των πραγμάτων, χωρίς διακοπές. Είσαι σε διαρκή σύγκρουση με τα πάντα. Και δεν μπορείς να εξετάζεις τον εαυτό σου, όπως οιοσδήποτε άλλος άνθρωπος.

Γιατί όλοι οι άλλοι ζουν μέσα στην ασυναισθησία. Η πρώτη αντίδραση, που είναι μια αξιοπρέπεια της τρέλας- η υπερηφάνεια της καταστροφής, είναι το μόνο πράγμα που σου δίνει κουράγιο. Γιατί κάποιος μπορεί να πει. «δεν έχω την ίδια μοίρα με τους άλλους.» και κάπως έτσι δημιουργείται εκείνο το εξαίρετο συναίσθημα, ότι δεν ανήκεις στην ανθρωπότητα. Με αυτή την αίσθηση, νιώθεις κολακευμένος και καταδικασμένος, την ίδια στιγμή. Και αυτό κάνει την εμπειρία της αυπνίας τόσο σημαντική.

Όταν ξεκίνησα με τη φιλοσοφία, η συνειδητοποίηση των πραγμάτων, ήταν αυτή που με ενδιέφερε περισσότερο, κι αυτό ήταν το φιλοσοφικό μου πλάνο. Και η άποψη ότι η συνειδητοποίηση αυτή είναι θάνατος. Αυτή ήταν η απόδρασή μου. Μπορώ να πω ότι το ενδιαφέρον μου για τη φιλοσοφία, άρχισε με αυτό ως βασικό ερώτημα, και τελείωσε με αυτό. Ήταν ο ουσιαστικός προβληματισμός μου. Όταν η ανθρωπότητα θα ξυπνήσει , η αυπνία θα είναι η τιμωρία της για αυτό το φιλοσοφικό ένστικτο. Κατά τη γνώμη μου όποιος δεν έχει νιώσει αυτή τη βαθειά συνειδητοποίηση, είναι αφελής. Ζωή χωρίς λησμονιά. Αυτό θα ήταν για μένα η νοσηρή κατάσταση του είδους μας. Η συνειδητοποίηση μπορεί να είναι μια όμορφη περιπέτεια, αλλά παράλληλα, η βαθειά συνειδητοποίηση των πραγμάτων είναι θανάσιμη. Κι αυτός είναι ένας πολύπλοκος λόγος.. όταν υπέφερα από το βάσανο της αυπνίας, περιφρονούσα οποιονδήποτε άλλο, που κατάφερνε να κοιμηθεί. Αυτή ήσαν ζώα για μένα.

-Πώς δέχονται αυτοί για τον εαυτό τους να μην έχουν συνείδηση;

-Ναι, ναι, ήταν ζήλεια και περιφρόνηση μαζί. Η επαγρύπνηση , φτάνει την ανθρωπότητα στα όρια της.