Δημήτρης Λιαντίνης - Μεταφυσική του πολέμου

Δημήτρης Λιαντίνης - Μεταφυσική του πολέμου

Θα περίμενε κανείς ότι μπροστά στον εκκωφαντικό κίνδυνο που απειλεί το ανθρώπινο γένος, η σωφροσύνη των εθνών θα στρεφόταν στην κατεύθυνση του περιορισμού των πυρηνικών όπλων.

Ό,τι συμβαίνει είναι το ανάποδο. Με την αύξηση των εξοπλισμών ο άνθρωπος πιστεύει ότι πετυχαίνει τη μείωση του κινδύνου πολέμου. Η μεγιστοποίηση του τρόμου, δηλαδή, οδηγεί στον μηδενισμό της απειλής.

Το σχήμα σημαίνει: όσο περισσότερους λύκους θα μαυλίσουμε1 έξω από τη μάντρα με τα πρόβατα, τόσο περισσότερο η όρεξή τους θα γυρίζει στη διάθεση του σκύλου που τα φυλάει.

Η ισορροπία του τρόμου, που με τόση πανουργία τη θεραπεύει η πολιτική των δυνατών, και με τόση αφέλεια την υιοθετεί η ευπιστία της μάζας, αποτελεί τη σύγχρονη μετενσάρκωση της παλαιάς αρχής ότι την ασφάλεια της ειρήνης την εγγυάται ο φόβος του πολέμου. Αλλά ούτε και την εποχή του

si vis pacem, para bellum2

η προπαρασκευή του πολέμου φύλαξε την ειρήνη, ούτε και τη σημερινή εποχή, στον πόλεμο που θα γίνει, πρόκειται να πολεμήσουν οι καρχηδόνιοι με τους Ρωμαίους στις Μύλες3.

Αν όφειλε ο τρόμος του πολέμου να τρέψει τη λογική του ανθρώπου σε κάποια κατεύθυνση, αυτή θα ‘ταν η τελεσίδικη παραίτηση από τα πυρηνικά όπλα. Όλοι οι άλλοι δρόμοι οδηγούν στους κρατήρες.

Γιατί όσα φορτία αλάτι και ν’ αδειάσουμε στη θάλασσα, ποτέ τα ψάρια της δε θα γίνουν του γλυκού νερού.

Αντί γι’ αυτήν τη δύσκολη επιλογή του φρόνιμου, οι πράκτορες και οι πραίτορες των πυρηνικών όπλων, μπροστά στον κίνδυνο να μεταβληθούν μια μέρα οι ίδιοι στα ναυάγια του ωστικού κύματος που συσσωρεύουν στα ασκιά τους, προσέχουν πώς θα γίνει, ώστε να δέσουν ολόκληρη την υφήλιο -υπεύθυνους και μη, κάτοχους και ακτήμονες, αυτουργούς και ανίδεους- σ’ αυτήν την αλυσίδα του ολέθρου.

Ο βαθύτερος σκοπός τους έρχεται από την απόφαση, τη μέρα των θερμοπυρηνικών τήξεων, να μη βρεθούν οι αθώοι και οι αμέτοχοι –οι όμηρες, δηλαδή, και οι φτωχές χώρες- που θα αντικρύσουν με το συναίσθημα του φόβου και του ελέου τη λύση του δράματος που ετοιμάστηκε τέτοια από τους μαινόμενους ήρωες και πρωταγωνιστές.

Με την έννοια αυτή πυρηνικές κεφαλές στη Βουλγαρία και στην Ελλάδα σημαίνουν πρωταρχικά συμμετοχή στον όλεθρο των πόλεων της Αμερικής και της Ρωσίας, και δευτερευόντως αμυντική στρατηγική.

Σήμερα η δηλητηριώδης πολιτική των μεγάλων αναφορικά με όλους τους λαούς της γης εμπνέεται από ένα και μόνο σκοπό: την έσχατη μέρα της κρίσης να μη βρεθεί κανείς έξω από τον χορό των δαιμονισμένων. Γι’ αυτό δεντροφυτεύουν τόσο συστηματικά ολόκληρη τη γη με πυραύλους.

Η πολιτική και η κακουργία ποτέ δεν ασέλγησαν σε βορβορωδέστερη κλίνη.

Σύες επί φορυτώ μαργαίνουσιν,4

έλεγε ο Δημόκριτος χειροκροτώντας τον χορό του γουρουνιού και της λάσπης.

Έτσι που έχουν τα πράγματα, μεγάλη πολιτική από μικρές κυβερνήσεις σήμερα θα ήταν μόνον εκείνη που θα πετύχαινε να απομακρύνει τα πυρηνικά όπλα από τα όρια του κράτους τους.

Ας μη γελιόμαστε όμως. Μία τέτοια μεγάλη πολιτική μικρών την έχουν κιόλας προσπεράσει τα πράγματα για δύο λόγους.

Πρώτα, γιατί δε γίνεται να στέρξουν οι δυνατοί να καίει το λυχνάρι των αδύνατων με το λίπος της ιδικής τους σάρκας. Δυναστεία και εκμετάλλευση των λαών από τους τυράννους εσήμαινε πάντα όχι μόνο να τους πίνεις το αίμα, αλλά να τους τρέφεις και με θάνατο.

Και δεύτερο, γιατί το δίκαιο του πολέμου -και κάθε πόλεμος φέρνει μέσα του το νόμισμα της φυσικής κάθαρσης- χρησιμοποιεί μία ζυγαριά ξένη στα δικά μας κριτήρια αναφορικά με την ακρίβεια και την τάξη της μετοχής των ανθρώπων στην αδικία και στην πληρωμή. Όταν οι Ερινύες κύκλωναν τον Χίτλερ στη σκηνή, το θέατρο που τον κύτταζε ήταν το αλώνι του Βερολίνου, και η παντερειπωτική Γερμανία.

Σήμερα βρισκόμαστε στο σημείο που η ανθρωπότητα ολόκληρη, σαν τη δαιμονισμένη γυναίκα της Αποκάλυψης, κοιλοπονά να γεννήσει το τερατωδέστερο τέρας.

Γιατί δεν μπορούμε να ‘χουμε καμία εγγύηση ότι δε θα ξαναγίνει πόλεμος. Εκείνο που φτάνει να εγγυηθεί η πείρα και η λογική είναι ότι ο πόλεμος λειτουργεί από την εποχή του Κάιν. Και συνοδεύει σταθερά τον άνθρωπο στον ρυθμό του βίου και στην ιστορική του διαδρομή.

Ο πόλεμος είναι ένα φαινόμενο ευρύτατου γένους και απλώνεται πέρα από την ειδική μορφή που του δίνουν τα όρια της ανθρώπινης παρουσίας μέσα στη φύση. Είναι ένα φαινόμενο κοσμικό και το κατακυρώνει η αναγκαιότητα των αξιωμάτων εκείνων που στηρίζουν την τάξη του κόσμου και την αϊδιότητα της ζωής.

Εάν μέσα στην ιστορία, την περιοχή δηλαδή που καλύπτεται από την ακτίνα της ανθρώπινης παρουσίας, ο πόλεμος έχει ένα ορισμένο σχήμα που το περιγράφει η ιδιαιτερότητα της συμπεριφοράς του είδους άνθρωπος, μέσα στη φύση εμφανίζεται σ’ ένα φάσμα ποικιλίας μακάβριας και φαντασμαγορικής.

Πόλεμος είναι το κυνηγητό της ομίχλης από τον άνεμο. Είναι το πάγωμα της ακτίνας στο νερό. Είναι της μηλιάς η ανθοβολή και η φυλλόρροια. Πόλεμος είναι η αντίδικη σχέση του Απρίλη και του Οκτωβρίου.

Ο πόλεμος επινόησε τις παραλλαγές του χαμαιλέοντα, το συσπείρωμα της έχιδνας, το θαλάμι του χταποδιού, την πολυγονία των κουνελιών, τον όνυχα του λέοντα.

Πόλεμος είναι το σπάραγμα της λαφίνας από τον ρίσο5 με τα κόκκινα μάτια, είναι η ιστορία του πετρίτη και του αηδονιού, είναι η ναυμαχία της Σαλαμίνας και οι Πέρσαι του Αισχύλου.

Χωρίς το σχέδιο του πολέμου δε θα μπορούσε να πάρει σχέδιο το αστροπελέκι και η βροντή, το έξαλλο τρικύμισμα του άντρα και της γυναίκας στο κλινάρι, η γέννηση της Αφροδίτης και ο θάνατος του Αρκτούρου.

Μ’ έναν λόγο, χωρίς τον πόλεμο δεν είναι νοητή ούτε η χορηγία ούτε η οικονομία της φύσης και της ζωής. Και με τέτοιο νόημα πρέπει να ερμηνεύεται το απόσπασμα του Ηράκλειτου:

Πόλεμος πάντων μεν πατήρ εστί, πάντων δε βασιλεύς.

Να υποστηρίξουμε ότι δε θα ξαναγίνει ο πόλεμος, είναι μία πρόταση χωρίς στήριγμα. Γιατί αυτή η θέση δε βρίσκει αντίκρυσμα στα περιεχόμενα της φύσης, ούτε συστοιχία και εξίσωση στους τύπους της αλήθειας.

Το επιχείρημα ότι δε θα ξαναγίνει ο πόλεμος δε βρίσκει φυσική ή λογική συνηγορία. Μέσα στην τρυφερή και φιλάνθρωπη ελπίδα που το τυλίγει μένει σκληρά ανυπεράσπιστο και λυπητερά έωλο. Όσο πιο θερμά το υπερασπίζει ο άνθρωπος, τόσο το χειρότερο γι’ αυτόν.

Η δεύτερη γοερή θέση της πλάνης είναι πως κι αν ξαναγίνει ο πόλεμος, θα έχει έκταση τοπική, το σχήμα του πολέμου-λουκάνικου καθώς λεν, και αποκλείεται να ‘ναι παγκόσμιος.

Η φρονιμάδα αυτού του συλλογισμού είναι ο μανδύας που σκεπάζει την τρέλα του. Ουσιαστικά βρισκόμαστε μπροστά στην ίδια λογική που σε άλλο επίπεδο επιχειρεί να μας πείσει ότι είναι εύκολο, χωρίς καταναγκασμό, να ξαναγυρίσει ο άνθρωπος από το αεροπλάνο στον ξύλινο τροχό, και από το χαλί στο γουρουνοστάσι.

Όχι μόνο δε στρέφεται κατά πίσω ο Ιορδάνης χωρίς το παράξενο και το ξένο, αλλά και κατά μπροστά δε γίνεται να προχωρήσουν τα πράγματα, αν δεν τα σπρώξει ο άνθρωπος.

Δυστυχώς και η Γη

με δικά μας έξοδα γυρίζει.6

Το μπόι του πολέμου είναι ανάλογο με το μέτρο που το μετράμε. Και τις ενδείξεις του μέτρου μπορούμε να τις διαβάσουμε στην ηλικία της στρατηγικής επιστήμης: στην αρχή το σπαθί του Αίαντα, στη μέση το καννοκιάλι του Βοναπάρτη, στην άκρη το μανιτάρι της Χιροσίμας. Και στο τέλος! Στο τέλος, οι δοκιμές του νετρόνιου (neutrum), που υπόσχονται να εξουδετερώσουν κάθε λογής αντιδικία και όλους τους αντιπάλους.

Η λέξη ουδετερότητα κάτω από το φως των πυρηνικών όπλων (βόμβα νετρονίου) απομυθοποιείται μ’ έναν τρόπο σκυλίσιας ωμότητας.

Ας μη λησμονούμε πως τον πόλεμο δε θα τον κάνει ο άνθρωπος, αλλά γεννιέται μέσα από τα ίδια τα πράγματα. Οι στρατηγοί και οι κυβερνήτες είναι οι κυβιστές. Είναι οι σαλτιμπάγκοι που αρπάζουν τη λοκομοτίβα7 καθώς ξεκινά. Αν της δίνουν την ξέφρενη επιτάχυνση, η στο τέλος την ξετροχιάζουν, το πράγμα δε σημαίνει και πολλά. Εφόσον υπάρχει και ο κατήφορος και οι στροφές, οίκοθεν νοείται πως κάποτε και από μόνος του ο συρμός θα πήγαινε στον διάβολο.

Το τελευταίο σκαλί της ίδιας ετοιμόρροπης κλίμακας είναι η θέση πως σ’ έναν μελλοντικό παγκόσμιο πόλεμο δε θα χρησιμοποιηθούν τα πυρηνικά όπλα.

Αυτό σημαίνει πως κάπου στο κέντρο της ανεμοζάλης πρέπει να υπάρχει ένα κομμάτι από θάλασσα τόσον ηρεμούν και ακίνητον8 που σαν λιχνίσεις το στάρι δε θα σου πάρει ο αέρας την πάχνη τ’ αλωνιού9.

Αν γίνεται να γίνουν πειράματα από θεωρητικούς, φανταστείτε για λίγο τον Χίτλερ. Την ώρα που η χιονοστιβάδα του Ζούκωφ10 κυλούσε από την ανατολή και στένευε τριγύρω του τον αγέρα· την ώρα που οι στρατιές των συμμάχων σ’ έναν σχηματισμό εκατοντάδων μιλίων έχοντας χυθεί από τα δυτικά σφύριζαν γύρω από το Βερολίνο σαν τα φίδια του Λαοκόοντα11· την ώρα που έξαλλος, ημιπαράφρων και συγκορμότρεμος, με τον ουρανό βρέχοντας πάνω από το κεφάλι του τον χάλκινο θάνατο, έστελνε από την έγκατη σπηλιά της καγκελλαρίας του τα δεκαπεντάχρονα παιδιά να σταματήσουν με τα χέρια τους τις ερπύστριες· φανταστείτε αυτήν τη θεομηνία, που και άλλοτε την είδε στην Πάτμο ο Ιωάννης.

    Υποθέστε τώρα πως εκείνη την ώρα ο Χίτλερ κρατούσε στα χέρια του το υδρογόνο, το ουράνιο, και το νετρόνιο.
      Και ρωτήστε.
     Καλύτερα να μην απαντήσουμε στο ερώτημα που στεγνώνει τη γλώσσα μας.


  1. Καλώ ζωντανά με ιδιαίτερο τρόπο, ξελογιάζω.
  2. Αν θέλεις ειρήνη, προετοιμάσου για πόλεμο (Λατινικό ρητό).
  3. Ακρωτήριο Μύλες, Σικελία (Πολυβίου, Ιστορίαι Ι, 23).
  4. Τα γουρούνια τρελαίνονται για την κοπριά (Δημόκριτος).
  5. Ο λύγκας (στα αρχαία: λυγξ), επίσης ρήσος ή ρίσος ή τσαγκανόλυκος, είναι γένος της οικογένειας των Αιλουριδών.
  6. Οδυσσέας Ελύτης, Μαρία Νεφέλη, σ. 55.
  7. Το όχημα ατμοκίνητου τρένου που έλκει τα βαγόνια.
  8. Περί ζώων κινήσεως (Αριστοτέλης).
  9. Στίχοι του παραδοσιακού αταξινόμητου τραγουδιού “Η Λιογένητη”.
  10. Ρώσος στρατιωτικός. Είναι γνωστός παγκοσμίως ως ο κύριος στρατιωτικός ηγέτης της σοβιετικής αντεπίθεσης κατά των Γερμανών στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία ολοκληρώθηκε με την κατάληψη του Βερολίνου και την αυτοκτονία του Αδόλφου Χίτλερ το 1945.
  11. O Λαοκόων ήταν πρόσωπο της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, ένας από τους Τρώες ιερείς του Θυμβραίου Απόλλωνα. Είναι γνωστός από την (μάταιη) προειδοποίηση στους Τρώες να μη δεχθούν τον Δούρειο Ίππο ως δώρο από τους Έλληνες «Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας». Αυτός ήταν ο λόγος που ο θεός Ποσειδώνας, επειδή υποστήριζε τους Έλληνες, έστειλε δύο θαλάσσια φίδια και έπνιξαν τον Λαοκόοντα και τους γιούς του.

Δημήτρης Λιαντίνης - HOMOEDUCANDUS
(Φιλοσοφία της Αγωγής)