(To Zyklon B γράφει την στήλη Sci-Zophrenia στο Fridge.gr)
Οποιο άτομο έχει ένα μίνιμουμ κοινωνικών συναναστροφών θα έχει ακούσει για εκείνον τον γνωστό, τον φίλο φίλου, ή τον μακρινό ξάδερφο που του έχουν συμβεί παράξενα γεγονότα. Εδώ αναφέρομαι στον γνωστό που ακολούθησε κοπέλα για "after", πολλά υποσχόμενο ποτάκι σπίτι της και συνήλθε αργότερα σε μια μπανιέρα με πάγο και το ένα νεφρό να λείπει -- οι εμπλεκόμενοι προφανώς είχαν μια κρίση ανθρωπιάς και άφησαν ζωντανό τον μάρτυρα, με ειδοποίηση για το τι του κάναν. Θα άφηναν και μια σαμπάνια για να τον παρηγορήσουν, αλλά είπαμε... δεν κάνει να πίνεις με ένα νεφρό μόνο.
Ή εκείνη τη περίπτωση όπου φίλος ξαδέρφου που τώρα βρίσκεται στο ψυχιατρείο επέστρεψε ιπποτικά την ξεχασμένη ζακέτα μιας κοπέλας που γνώρισε σπίτι της, όπου έμαθε πως η κοπελιά έχει πεθάνει εδώ και 8 χρόνια, πράγμα που τον "έσπασε" κάπως, αν κρίνουμε από την κατάληξη.
Αυτές οι ιστορίες, με διάφορες παραλλαγές, είναι οι σύγχρονοι θρύλοι των πόλεων και συνήθως είναι δημοφιλείς σε μικρότερες ηλικίες, άντε μέχρι τα πρώτα πανεπιστημιακά έτη, που ακόμα προσπαθείς να ξεπεράσεις τον "σχολικό" τρόπο σκέψης. Οι ονομαζόμενοι αστικοί θρύλοι είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο (πολλές φορές και οι επιμέρους ιστορίες είναι πάνω-κάτω ίδιες σε όλα τα μέρη του κόσμου) με τόσο υλικό που χρίζει κοινωνιολογικής ανάλυσης, με τον ίδιο τρόπο που κάποιος μπορεί να βγάλει "λαβράκια" όσον αφορά κοινωνικές συνθήκες και ψυχολογία του ανθρώπου από τα παραμύθια.
Οι αστικοί θρύλοι (θα τους δεις ίσως λανθασμένα και ως αστικούς μύθους) είναι, κοντολογίς, το σύγχρονο φολκλόρ -- ο όρος "αστικός" αναφέρεται όχι τόσο στο μέρος όπου εκτυλίσσονται τα "γεγονότα" αλλά υπογραμμίζει το "σύγχρονο" των θρύλων, ξεχωρίζοντάς τους έτσι από πιο παραδοσιακούς θρύλους. Μια συχνή παρανόηση είναι πως για να θεωρηθεί κάτι "αστικός θρύλος" πρέπει να μην ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, ουσιαστικά να είναι ψεύτικο. Αν και μεγάλο μέρος των αστικών θρύλων είναι φανταστικά δημιουργήματα, η εγκυρότητα μιας ιστορίας δεν αποτελεί κριτήριο για να καταταχθεί στους "αστικούς θρύλους". Υπάρχουν ορισμένοι που τυγχάνει να έχουν συμβεί, άλλοι εντελώς φανταστικοί, και άλλοι που έχουν κάποια αληθινά στοιχεία ή που βασίζονται σε γεγονότα που έχουν γίνει. Κοινό χαρακτηριστικό των αστικών θρύλων είναι κυρίως το ότι είναι δύσκολο έως αδύνατο να επιβεβαιωθεί η εγκυρότητα της ιστορίας, και πως διαδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο πολλές φορές υπό διαφορετικές παραλλαγές, συνήθως έχοντας χροιά "εμπειρίας κοντινού μας ατόμου".
Οι λόγοι για τους οποίους δημιουργούνται και γίνονται δημοφιλείς οι αστικοί θρύλοι μπορούν να γίνουν θέμα μεγάλης συζήτησης. Προσωπικά αρκούμαι στην απλή εξήγηση του "ως είδος μας αρέσουν πολύ οι ιστορίες, και η διήγησή τους όσο κι η ακρόασή τους" -- εξάλλου ολόκληρη η βιομηχανία του κινηματογράφου είναι στημένη πάνω σε αυτόν τον λίθο, και το budget της, όπως επίσης και το "ημιθεϊκό" status που απολαμβάνουν πολλοί ηθοποιοί επιβεβαιώνει... πόσο πολύ μας αρέσουν οι ιστορίες. Σήμερα θα παίξουμε με την δημιουργία ενός αστικού θρύλου σε δυο απλά βήματα. Πάμε!
Μελέτησε και φτιάξε τον!
Για την δημιουργία ενός αστικού θρύλου δεν χρειάζεται να δουλέψεις σκληρά, αρκεί να δουλέψεις έξυπνα και... θα το διασκεδάσεις συνάμα! Μπορείς κάλλιστα να επανανακαλύψεις τον τροχό ή να πειραματιστείς με το ποιες "φόρμες" δουλεύουν, μπορείς από την άλλη να βρεις την φόρμουλα χρησιμοποιώντας αντίστροφη μηχανική σε ήδη υπάρχοντες αστικούς θρύλους -- το γεγονός πως διαδίδονται ακόμα και τους έχεις μάθει κι εσύ, δείχνει πως "κάτι" σωστό έκανε ο δημιουργός τους. Μάζεψε λοιπόν μια λίστα με αυτούς, αποδόμησέ τους και δοκίμασε να επανασυνθέσεις την δική σου εκδοχή. Ακολουθούν μερικά απο τα χαρακτηριστικά που απαντώνται συχνά σε αστικούς θρύλους και ιδέες για το πώς μπορείς να τα αξιοποιήσεις στην δικιά σου εκδοχή.
Ηθικό δίδαγμα/προειδοποίηση/αποτροπή
Ένα στοιχείο που εμφανίζεται σε πολλούς αστικούς θρύλους -όχι σε όλους- και κυριαρχεί στα κλασικά παραμύθια. Αυτό το στοιχείο είναι η παρουσία ηθικού διδάγματος, προειδοποίησης ή αποτροπής στην ιστορία -- ναι, η νουαζέτα μας περιέχει ολόκληρο φουντούκι στην γέμιση! Είτε ανοιχτά είτε συγκαλυμμένα η ιστορία μπορεί να νουθετεί τον ακροατή όσον αφορά την αποφυγή συγκεκριμένων πράξεων ή τόπων και να "καυτηριάζει" πλήθος συμπεριφορών (αβλεψία, αθωότητα, βιασύνη, θράσος) αποδίδοντας στην μη-συμμόρφωση τραγικές συνέπειες.
Τα παραπάνω στοιχεία μπορούν να βοηθήσουν την διάδοση ενός αστρικού θρύλου, προτρέποντας τον δέκτη να μεταλαμπαδεύσει την ιστορία ώστε να προστατεύσει αγαπημένα του άτομα αλλά και γενικά αυτό που αντιλαμβάνεται ως κοινωνικό σύνολο -- εξαίσια χρήση αυτού του στοιχείου μπορεί να βρεθεί σε πολλά μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, που αφορούν νέους ιούς υπολογιστών, προειδοποιούν για κάτι ύποπτο σε κάποιο τρόφιμο ή για οποιονδήποτε κίνδυνο που καιροφυλακτεί σε αυτά τα παράξενα και διεστραμμένα ιντερνέτια.
Δεν θα έχεις δυσκολία με τούτο, μια χαρά μοιράζεις νουθεσίες και διδάγματα στο φατσομπούκι σου.
Έλλειψη κοινοτοπίας / πρωτοτυπία
Ποιος ο λόγος να πεις μια ιστορία και ποιος ο λόγος αυτή να διαδοθεί αν την χαρακτηρίζει η κοινοτοπία και ακούγεται σαν αφήγηση μιας βαρετής σου μέρας στην δουλειά -- ή στην σχολή, για τα πιο νεούδια; Οι αστικοί θρύλοι συνήθως περιέχουν κάτι που τους κάνει "μη-κοινότοπους", μια "έκπληξη" μέσα τους, μια "ανατροπή", μια "ατάκα". Αυτό το κάτι μπορεί να είναι τρομαχτικό/φρικαλέο, αστείο, ντροπιαστικό, ειρωνικό, "πικάντικο" και συνήθως είναι πασπαλισμένο με μια καλή δόση υπερβολής ώστε η "κατάληξη" να φαντάζει ελαφρώς "bigger than life" -- υπερβολή είπαμε, μην του γαμήσεις την τραχεία φορώντας καπότα από γυαλόχαρτο, θέλεις να είναι τουλάχιστον "οριακά" πιστευτό.
Βάσει των παραπάνω, ένα ανέκδοτο μπορεί να τροποποιηθεί ώστε να γίνει αστικός θρύλος, όπως επίσης και κάποιο ξεχασμένο σενάριο απο θρίλερ ή μια σεξουαλική ιστορία είναι καλοί υποψήφιοι για να παίξεις μπάλα. Βάλε μέσα πράμα που ξετσουτσουριάζει το ανθρώπι, βάλε υπερβολή και το έχεις!
Αντικατοπτρισμός "ανησυχιών κοινωνικού σύνολου"
Θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελεί διευκρίνηση ή υποκατηγορία στο "περιέχει φουντούκι" που αναφέρθηκε πιο πάνω. Το θέμα του αστικού θρύλου μπορεί να αντληθεί απο πολλές πηγές, εξαιρετικά επιτυχημένη πηγή όμως είναι θέματα που άπτονται φαγούρας των κοινωνικών αχαμνών: οτιδήποτε απασχολεί την κοινωνία, οτιδήποτε την θέλγει ή την τρομάζει μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κεντρικός άξονας της ιστορίας. Στην περίοδο που διανύουμε, μια ωραία ιδέα είναι να παίξεις με θέματα σχετιζόμενα με την κρίση: βάλε μέσα τίποτα σχετικό με τραγικότητες λόγω ελλείψεων σε νοσοκομεία, με υπερβολική αντίδραση σε μείωση μισθού, με χρυσαυγιτάκια ή μεταναστάκια, τίποτα με ένδοξους προγόνους και ξάφνου η ιστορία σου θα βρεθεί να "μιλάει" στις ψυχούλες πολλών μεταλαμπαδευτών της. Πέραν των καθαρά "επίκαιρων" θεμάτων, πάντα συγκινούν ιστορίες με θύματα ευπαθείς ομάδες (ιδιαίτερα γλυκές αυτές που περιέχουν ως θύμα παιδιά), ζώα και λοιπούς "ανύποπτους".
Εγγυήτητα του "μάρτυρα"
Έλα, δεν ειν' τόσο κακό να το παραδεχθείς: οι περισσότεροι γνωστοί/φίλοι σου εμπιστεύονται εσένα και τα λεγόμενά σου πιθανότατα όχι λόγω των υπεράριθμων και εκπληκτικών δεξιοτήτων και γνώσεών σου σου, αλλά διότι πολύ απλά "σε ξέρουν", τους είσαι "οικείος". Η "εγκυρότητα λόγω εγγυήτητας" (όπως και η "εγκυρότητα άρθρου λόγω επωνυμίας αρθρογράφου" -- όλα τα άρθρα της Sci-zophrenia είναι μούφες υπό αυτό το πρίσμα) είναι ένα "κολπάκι" στο οποίο "μασάει" ο εγκέφαλός μας, και θα το δεις συχνά-πυκνά να αποτελεί στοιχείο στα urban legends.
Η ιστορία συνέβη σε "φίλο ξαδέρφου", σε "γνωστό της θειάς σου" ή στον τόσο πολυχρησιμοποιημένο που αν τον βάλεις στο στόμα σου μετά πρέπει να κάνεις γαργάρες με Dettol "φίλο φίλου" ("FOAF"). Αν ενσωματώσεις αυτό το στοιχείο στον θρύλο σου, αυτός αμέσως γίνεται πιο πιστευτός απ' ότι αν απλά "το είχες ακούσει κάπου", και χαρίζει συνάμα εκείνη την βολική απόσταση από την γνώση "περισσότερων λεπτομερειών" που σου επιτρέπει να πεις την ιστορία "γενικά", χωρίς να "εξεταστείς" ενδελεχώς πάνω στο συμβάν -- πράγμα το οποίο δεν θα μπορούσες να αποφύγεις αν δήλωνες ως "παθόντα" εσένα ή άτομο άμεσα προσβάσιμο από τους ακροατές σου. Η έλλειψη επαληθεύσιμων στοιχείων είναι χρυσός για κάθε θρύλο!
Μερικά τελευταία tip για την δημιουργία του δικού σου θρύλου είναι τα εξής: χρησιμοποίησε στην ιστορία ανάμεικτες αλήθειες και ψέματα, έτσι ώστε να μην είναι από την κορφή ως τα νύχια "καραμουφαντάν" -- για παράδειγμα, μπορείς να εκμεταλλευτείς γεγονότα που έχουν όντως γίνει ή ιστορικά στοιχεία, έτσι ώστε η ιστορία σου να "στέκει" σε μια πολύ "βασική" εξέταση. Αν θες να πας την ιστορία στην κατηγορία "παράξενο/μεταφυσικό", σκηνοθέτησέ την να λαμβάνει χώρα σε κάποιο "φορτισμένο" με τέτοιες δοξασίες μέρος, είναι εξαίσιο "χωνευτικό" για το ακροατήριο. Τέλος, μπορείς να δημιουργήσεις διάφορες παραλλαγές, η καθεμία των οποίων να είναι πιο "φίλια" προς συγκεκριμένο ακροατήριο -- one size doesnt fit all!
Διέδωσέ τον!
"Διαδώχτε, διαδώχτε!". Έφτιαξες την ιστοριούλα σου, την σένιαρες να είναι όμορφη και ωραία, φρόντισες να περιέχει το κομματάκι εκείνο που την κάνει μεταδοτική -- το μόνου που μένει τώρα είναι να την διαδώσεις!
Με το στοματάκι
Η παραδοσιακή οδός, πριν βγουν όλα αυτά τα πληκτρολόγια και τα ιντερνέτια, είναι ό,τι πρέπει για να διαδόσεις τον αστικό σου θρύλο. Κάνε το όπως η γιαγιά στο χωριό, που το έπλεκε το κουτσομπολιό στον αργαλειό μαζί με τα άλλα γραΐδια -- με το στόμα σου! Οι δυο τοπ καταστάσεις που μπορείς να ανοίξεις το στόμα σου για να αμολήσεις την κλανιά που ετοίμασες είναι κυρίως "στην παρέα" και "στα πάρτι/συνάξεις". Στην πρώτη περίπτωση, η πρόσβασή σου είναι άμεση, αυτό που έχεις να κάνεις είναι να περιμένεις εκείνη την στιγμή "αφήγησης ιστοριών" ή "παράξενων συμβάντων" για να τσοντάρεις και εσύ τον οβολό σου. Το timing εδώ μπορεί να αποδειχθεί καθοριστικής σημασίας.
Με τα χεράκια
"Στα ίντερνετς αδερφές μου, στα ίντερνετς!". Πλέον δεν υπάρχει ευκολότερος τρόπος διάδωσης ιστοριών και νέων απο το ίντερνετ. Την ιστορία σου περιμένουν ορθάνοιχτα το blog σου ή το blog οποιουδήποτε άλλου, fora πάσης φύσhw όπου μαζεύονται και συζητάνε αργόσχολοι, ο τοίχος κάποιου κοινωνικού δικτύου και οπουδήποτε μπορείς να δημοσιεύσεις τα γραπτά σου. Ένας ιδιαίτερα επιτυχημένος τρόπος για διάδοση αστικών θρύλων είναι και τα chain mails -- όχι εκείνα των ιπποτών, τα άλλα τα οποία ουσιαστικά ανήκουν στο spam. Αν έχεις στον κύκλο σου άτομα που προωθούν άκριτα και σε όλους οτιδήποτε τους σταλεί στο email τους με ετικέτα "ΣΤΕΙΛΤΕ ΤΟ ΣΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΓΝΩΣΤΟΥΣ ΣΑΣ!!!!!", εκμεταλλεύσου τις υπηρεσίες τους και στείλε τους και εσύ υλικό! Αυτοί θα φροντίσουν για τα υπόλοιπα.
Μετά από τούτα, απλά κάθεσαι πίσω και περιμένεις -- αν το έχεις κάνει καλά και έχεις λίγο το χάος με το μέρος σου, πιθανότατα η ιστορία να "επιστρέψει" σε εσένα από άτομα που δεν γνωρίζεις ή και από οικείους, φέροντας ενδιαφέρουσες "μεταλλάξεις" στα χαρακτηριστικά της (μέρος που διαδραματίστηκε, τα άτομα που έχουν εμπλακεί κτλ.), όπως κάθε καλή ιστορία που γυρνάει από στόμα σε στόμα και έχει "ιική" φύση. Το αν θα πετύχει το όλο εγχείρημα είναι δύσκολο να το γνωρίζεις εκ των προτέρων: εδώ είναι σαν να ψάχνεις την χρυσή συνταγή που κάνει δημοφιλή μια πετυχημένη επιχείρηση η ένα πετυχημένο ανέκδοτο.
Το ζήτημα είναι πολυπαραγοντικό: εξαρτάται από το πόσο "μιλάει" η ιστορία σου σε μια ελάχιστη πλειοψηφία που χρειάζεται για να διαδοθεί, από τυχούσες κοινωνικές συνθήκες που την κάνουν επίκαιρη, από το πόσο επιτάσσει το "ηθικό της δίδαγμα" να μεταδοθεί κτλ. Το όμορφο είναι πως αν αρχίσει να κυλάει θα συνεχίσει, έχοντας αποκτήσει ορμή λόγω "εγκυρότητας μέσω πλειοψηφίας", οπότε τότε θα έχεις καταφέρει αυτό που ήθελες: να δημιουργήσεις τον δικό σου αστικό θρύλο, το δικό σου μιμίδιο της πόλης!
Ως την επόμενη φορά, δοκίμασε να φτιάξεις τον δικό σου αστικό θρύλο!
