Παράξενα γεγονότα και πιθανότητες: Τυχαίο; Ω Ναί!

Τυχαίο; Ω ΝΑΙ! Τυχαίο; Ω ΝΑΙ!

(To Zyklon B γράφει την στήλη Sci-zophrenia στο Fridge.gr)

Πόσες φορές αλήθεια σού έτυχε όταν σκέφτεσαι κάποιον, να χτυπήσει το τηλέφωνο και να είναι αυτός; Να δεις κάποιο όνειρο που εκ των υστέρων βγήκε "προφητικό"; Να σκέφτεσαι κάποιον και να τον συναντήσεις; Κάμποσες φαντάζομαι, ίσως να σου έχουν τύχει και πιο extreme αλληλουχίες γεγονότων, που αποτελούν σταντέ μεζέ συζήτησης σε κρασοκατάνυξη ή σε καλοκαιρινό ξενύχτι στην παραλία. Τις περισσότερες φορές αργά ή γρήγορα η συζήτηση καταλήγει στο σλογκανάκι της εποχής "Τυχαίο; Δεν νομίζω!", που τείνει να μεταπηδάει απο στόμα σε στόμα σαν χρησιμοποιημένη μασέλα αποθνήσκουσας γιαγιάς δωσμένης σε ενεχυροδανειστήριο, με υπόνοιες μεταφυσικίλας / τηλεπάθειας / προφητουλίασης. Μήπως οι συμπτώσεις δεν είναι συμπτώσεις;

Υπέροχο και γαμάτο το παράξενο, πολλές φορές αρχή νέων ανακαλύψεων, αλλά προτού το θεωρήσεις ως μόνη πιθανή εξήγηση (για να μην πω αδιάσειστη απόδειξη) των εμπειριών σου, ρίξε μια ματιά σε μια εναλλακτική προσέγγιση των γεγονότων. Θεωρείς πως τα γεγονότα τούτα -και άλλα πιο "τραβηγμένα"- δεν είναι τυχαία διότι η πιθανότητα του να συμβούν είναι αστρονομικά μικρή! Και όμως... Ας δέσουμε τον αριθμολόγο Πυθαγόρα Κοκτώ σε μια καρέκλα με τις ζαρτιέρες της μάνας του (μένει ακόμα στο υπόγειο του σπιτιού των γονιών του! Τυχαίο; Δεν νομίζω!) και ας τον αφήσουμε να λιμοκτονήσει, καθώς η κερά Στατιστική τον κοιτάει χαιρέκακα!

Η Κυρα-Στατιστική, είναι μια πολύ παρεξηγημένη BBW η οποία συνήθως για να σε πάρει έρχεται τριολέ (θρισομιά λέμε!) με την MILF που ονομάζεται "Θεωρία Πιθανοτήτων". Όσοι δεν τη γνωρίζουν είτε πίνουν νερό στο όνομά της λες και ξεφεύγει απο επιστήμη και αγγίζει τα όρια της μαγείας, είτε δεν την εμπιστεύονται διότι -χωρίς φυσικά καν να ξέρουν βασική στατιστική- την θεωρούν έναν "επιστημονικό τρόπο για να πεις ψέματα". Όσοι τη γνωρίζουν είτε γελάνε με τις παραπάνω συμπεριφορές, είτε εκμεταλλεύονται την άγνοια για να δώσουν "αέρα εγκυρότητας" ακόμα και σε μπαρούφες μέσω "στατιστικής ανάλυσης".

Στην περίπτωσή μας, αυτές οι δυο κυρίες έχουν κάτι να πουν για τα "σπάνια γεγονότα" και αυτό μπορεί να συνοψιστεί στη φράση "ακόμα και ένα γεγονός με πολύ μικρή πιθανότητα να συμβεί είναι σχεδόν αναπόφευκτο ότι θα συμβεί αν του δοθεί άπλετος χρόνος και ευκαιρίες". Το παραπάνω είναι σχετικό με τον "νόμο των σπανίων γεγονότων" του Siméon-Denis Poisson και δείχνει πως αυτό που ονομάζεις "κοινή λογική" ή "το πιάνω διαισθητικά" δεν είναι -ακόμα μια φορά-ιδιαίτερα καλό εργαλείο ερμηνείας του κόσμου γύρω σου, διότι ακόμα και να υποθέσεις πως το να πέσεις έξω είναι "σπάνιο γεγόνος", αν του δώσεις χρόνο και ευκαιρίες θα πέσεις έξω!

Για να γίνει πιο κατανοητό το παραπάνω, σκέψου π.χ., το παράδειγμα του σε ένα πάρτυ που θα πας να βρεις ένα άτομο με τα ίδια γενέθλια με εσένα: μπορεί η πιθανότητα να είναι μικρή, αλλά αυξάνει -πολλαπλασιάζεται- όσο α) αυξάνουν τα άτομα στο πάρτυ και β) αυξάνει ο αριθμός των πάρτυ που πας. Σ' ένα πάρτυ η πιθανότητα να έχει κάποιος τα ίδια γενέθλια με εσένα είναι 1/365 ή 0,2739% , αν το πάρτυ έχει 10 άτομα η πιθανότητα γίνεται 2,739% και αν πας σε 10 πάρτυ που το καθένα έχει 10 άτομα η πιθανότητα φτάνει στο 27,39%. Αν θεωρήσουμε ότι η παρέα σου έχει 10 άτομα και όλοι τον ίδιο ρυθμό επίσκεψης σε πάρτυ τότε οι πιθανότητες κάποιος απο το γκρουπ να έχει γνωρίζει άτομο με τα ίδια γενέθλια με αυτόν ανεβαίνουν στο 273,9%! Αυτό μέσες-άκρες σημαίνει πως θα ακούσεις τουλάχιστον 3 τέτοια περιστατικά στην παρέα! Αν θέλεις να χρησιμοποιήσεις ακόμα πιο παράξενα γεγονότα με μικρότερες πιθανότητες να συμβούν, δοκίμασε να το αναγάγεις σε πλανητικό επίπεδο (πληθυσμός γής) ή και χώρα ή και πόλης και δες πως τα... σπάνια γεγονότα μετατρέπονται σε "θέμα χρόνου μέχρι να σου τύχει ή μέχρι να γνωρίσεις κάποιον που του έχει τύχει", ίσα ίσα σπάνιο θα αποτελούσε πλέον το να μη σου τύχει!

Αν τα παραπάνω σού σπάνε λίγο τα αρχίδια και τις ωοθήκες, πάμε να τα σπάσουμε λίγο παραπάνω. Consider this:

-Ρε συ, χτες μου έκατσε και σκεφτόμουν το απογευματάκι τον Παύλο...
-Τον Παύλο;
-Έλα ρε, τον τυπά που φυστικώνει την δικιά σου όταν λείπεις εξωτερικό.
-Ωωωω, έχω να τον δω  απο τότε που με έστειλε νοσοκομείο... και;
-E, εκείνη την ώρα χτυπάει το τηλέφωνο και ποιος είναι μάγκα μου; Ο Στάθης!!!

Εχμ, δεν παίζει, ε; Κουλαμάρα εντελώς! Είναι κάτι το οποίο δεν θα το ακούσεις ποτέ σε παρέα και αυτό όχι γιατί ντρέπεσαι που ο Παύλος φυστικώνει την δικιά σου (αν του το ζητήσεις ευγενικά θα σου δώσει και εσένα λίγο) ούτε γιατί σε έδειρε. Ακούς συνεχώς το κλισέ "με πήρε αυτός που σκεφτόμουν", πιθανότατα όχι διότι έχεις τηλεπάθεια, πιθανότατα όχι διότι έχεις κάποιο "αόρατο δεσμό" αλλά διότι ως άνθρωποι έχουμε επιλεκτική μνήμη και παίζει και ένα φαινόμενο που ονομάζεται "σφάλμα επιβεβαίωσης" (confirmational bias). Με πολύ απλά λογάκια, τείνεις να θυμάσαι είτε αυτό που σου έκανε εντύπωση (ξεχνώντας όλα τα άλλα που δεν σου έκαναν) ή τείνεις να θυμάσαι και να δίνεις περισσότερη βάση σε αυτό που επιβεβαιώνει την θεωρία σου ή το "pattern" γεγονότων που νομίζεις πως βλέπεις.

Στα υπόψιν, το "σφάλμα επιβεβαίωσης" και η επιλεκτική μνήμη είναι ίσως τα αγαπημένα κομμάτια του ανθρώπινου ψυχισμού, για μέντιουμ / προφήτες / μελλοντολόγους. Στα παραδείγματα "με πήρε τηλέφωνο ο τάδε" έχουμε το εξής: από τις 100 φορές που θα σκεφτείς κάποιον, αν την 1 σε πάρει τηλέφωνο θα έχεις να το λές, ξεχνώντας τις 99 υπόλοιπες φορές που δεν σε πήρε κανείς τηλέφωνο ή που σε πήρε κάποιος άσχετος. Επίσης αυτό δίνει την "ψευδαίσθηση" πως η πιθανότητα του να συμβεί ένα γεγονός είναι μεγαλύτερη απο ότι είναι πραγματικά, διότι ακούς περισσότερα περιστατικά όπου το "παράξενο" έγινε παρά που δεν έγινε : αν έχεις 10 φίλους και ακούσεις απο τον καθένα μία ιστορία τέτοιας φύσεως, θα έχεις 10 ιστορίες φωστήρα μου, που θα επιβεβαιώνουν... ό,τι θες να επιβεβαιώνουν. Δεν λαμβάνεις όμως υπόψιν σου (με τις προηγούμενες πιθανότητες) ότι για κάθε 10 ιστορίες που ακούς δεν ακούς για τις άλλες 990 που δεν είχε συμβεί απολύτως τίποτα!  Χμμμ... μήπως χρειάζεσαι χάπια για την μνήμη ή για την εξυπνάδα; Μπα, για να λειτουργήσουν πρέπει να διαθέτεις εγκέφαλο.

Αν συνδυάσεις τα δύο παραπάνω δηλαδή πως α) τα σπάνια γεγονότα μπορούν να γίνουν συνήθη δοθέντος χρόνου / επαναλήψεων και πως β) τείνουν να αναφέρονται / λέγονται παραπάνω και να μένουν περισσότερο στη μνήμη μας, αρχίζεις να βλέπεις πως με κακή γνώση στατιστικής και λανθασμένη χρήση των νοητικών σου εργαλείων μπορείς να:

  1. Εντυπωσιάσεις την παρέα (κατά συνέπεια να πηδήξεις, έλα, τα έχουμε ξαναπεί)!
  2. Βγάλεις όποιο συμπέρασμα θες για ό,τι σε βολεύει, διατηρώντας οποιαδήποτε παράξενα "πιστεύω" γουστάρεις!
  3. Μην έχεις να ζηλέψεις σε τίποτα τις νοητικές δυνατότητες του Rubber Johnny!
  4. Γίνεις ένας πολύ καλός δικηγόρος!

Ωραία και όμορφα όλα τα παραπάνω, να υπενθυμίσουμε όμως τον σκοπό αυτού του άρθρου, διότι ίσως μας διαβάσουν άτομα με επιλεκτική προσοχή και μνήμη και νομίσουν ότι τα παραπάνω είναι ένα debunking οποιουδήποτε παράξενου γεγονότος με υπόνοιες "μεταφυσικής". Τα παραπάνω δεν δίνονται για να μπουν στο οπλοστάσιου οποιουδήποτε "debunker" ή αυτο-ορισμένου "σκεπτικιστή", που ουσιαστικά έχει το ίδιο εύρος σκέψης και αντιδράσεων με τους "believers", απλά βρίσκεται στο διαμετρικά αντίθετο στρατόπεδο.

Τα παραπάνω δεν ακυρώνουν την ύπαρξη των παράξενων γεγονότων ή την σημασία της μελέτης ενός γεγονότος που φαίνεται παράξενο / απίθανο αλλά συμβαίνει συχνά. Δίνονται ως ένα πρώτο εργαλείο κριτικής σκέψης για όποιον ενδιαφέρεται περισσότερο να ψάξει τι παίζει όσο καλύτερα μπορεί χωρίς σώνει και καλά να θέλει να κρατήσει τις πεποιθήσεις του στο απυρόβλητο. Γκέγκε; Μπράβο, καλό παιδί, τα λέμε την επόμενη Παρασκευή!

Το αυθεντικό άρθρο μπορεί να βρεθεί ΕΔΩ