Απεργία πείνας: H επιβίωση στην ασιτία

Απεργία πείνας: H επιβίωση στην ασιτία
Από τον Γκάντι μέχρι τις φυλακές του Γκουαντανάμο η απεργία πείνας είναι μία μορφή ειρηνικής διαμαρτυρίας με στόχο την  άσκηση ψυχολογικής πίεσης.
 
Τι συμβαίνει στον οργανισμό ενός απεργού πείνας ή σε περιπτώσεις αναγκαστικής αφαγίας; Το φαινόμενο της ασιτίας  και το τι προκαλεί είναι αρκετά μελετημένο σαν  μεταβολικό φαινόμενο.  Η ασιτία είναι φαινόμενο που παρατηρείται στους πολέμους, στις φυσικές καταστροφές, στην θρησκεία, στις παθολογικές καταστάσεις και σε περιόδους ακραίας θλίψης. Λόγω της σκληρής φύσης της ασιτίας οι περισσότερες γνώσεις για αυτό το φαινόμενο έχουν εξαχθεί από περιστατικά αναγκαστικής αποχής από την σίτιση ή από περιπτώσεις απεργών πείνας. Το κουβάρι της γνώσης για τις επιπτώσεις του υποσιτισμού άρχισε  να ξετυλίγεται με το Πείραμα της Μινεσότα, το 1945.Με επικεφαλής τον Δρ. Ancel Keys οι επιστήμονες μελέτησαν διεξοδικά  τις μεταβολικές και ψυχολογικές παραμέτρους του υποσιτισμού σε μία ομάδα αντιρρησιών συνείδησης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η μελέτη ήταν ιδιαίτερα σκληρή ως προς τους εθελοντές, αφού θα μελετούσε τα αποτελέσματα της  ακραίας και μακροχρόνιας έλλειψης τροφής στον ανθρώπινο οργανισμό. Ο σκοπός της ήταν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα για τους πληθυσμούς που θα αντιμετώπιζαν περιόδους λιμού.  Είναι απίθανο αυτή η μελέτη να επαναληφθεί αφού σήμερα θα θεωρείτο ανήθικη. Όπως και να έχει συμπεράσματα που εξήχθησαν από αυτήν την μελέτη ορόσημο είναι χρήσιμα ακόμα και σήμερα. Οι 33 συμμετέχοντες έχασαν μεγάλη ποσότητα μυικής μάζας, είχαν ψυχολογικές διαταραχές και χαμηλή λίμπιντο.
 
Το κύριο χαρακτηριστικό της ασιτίας είναι το μεγάλο έλλειμμα ενέργειας στον οργανισμό και ως συνέπεια αυτού επιστρατεύονται αποθηκευμένες μορφές ενέργειας όπως το λίπος (κυρίως) , τα αποθέματα γλυκογόνου του συκωτιού και οι πρωτεΐνες. των μυών. Ενδεχομένως σε αυτόν τον κανόνα να αποτελεί εξαίρεση ο εγκέφαλος αφού κλασσική έρευνα σε πιθήκους έχει δείξει πως τα αποθέματα γλυκογόνου του εγκεφάλυ αυξάνονται σε κατάσταση ασιτίας.  Η παρατεταμένη ασιτία έχει προφανή επίδραση στα αποθέματα λίπους αλλά και στην μυική μάζα του οργανισμού. Επειδή θεμελιώδεις για την επιβίωση λειτουργίες όπως η αναπνοή εξαρτώνται από τους μύες, είναι αναμενόμενο η παρατεταμένη ασιτία να οδηγεί  στον θάνατο. Το ίδιο συμβαίνει και σε περιπτώσεις παρατεταμένου υποσιτισμού που ναι μεν ο οργανισμός θρέφεται, αλλά όχι επαρκώς για να επιβιώσει.
 

Τι γίνεται με τον μεταβολισμό;

 
Η μακροχρόνια ασιτία έχει αρνητική επίδραση στον μεταβολικό ρυθμό και αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως ένας μηχανισμός προφύλαξης του οργανισμού, μειώνοντας τις καύσεις μειώνεται και ο ρυθμός εξάντλησης των διαθέσιμων καυσίμων (λίπος, μύες, γλυκογόνο).  Από την άλλη η σύντομη νηστεία (36-48 ώρες) μπορεί να προκαλέσει αύξηση του μεταβολικού ρυθμού.(Mansell PI, et al, and Zauner C, et al) Αυτό είναι πολύ αναμενόμενο αφού η έλλειψη τροφής θέτει σε επιφυλακή τα ζώα προκαλώντας σωματική και πνευματική επαγρύπνηση. Φυσικά αυτό το φαινόμενο διαρκεί μερικές μέρες, στην συνέχεια συμπτώματα κόπωσης  μπορεί να εμφανιστούν. Ένας λόγος που η παρατεταμένη ασιτία μπορεί να μειώσει τον μεταβολικό ρυθμό είναι η απώλεια λίπους. Όχι μόνο οι μύες, αλλά και το λίπος καταναλώνει ενέργεια και 1 κιλό λίπους καίει ημερησίως περί τις 4kcal.
 

Πόσο μπορεί να αντέξει ένας άνθρωπος χωρίς τροφή;Πόσο επικίνδυνη είναι μία περίοδος ασιτίας;

 
Η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχει προαποφασισμένο ασφαλές όριο για όλους τους ανθρώπους.  Εξαρτάται πολύ από τα αποθέματα λίπους και από τις εξωτερικές συνθήκες (π.χ. το κρύο κλίμα θα εξαντλήσει περαιτέρω τα αποθέματα ενέργειας του οργανισμού). Όσον αφορά την επικινδυνότητα, η παρατεταμένη ασιτία  μπορεί να διαφέρει πάρα πολύ σε χρονική διάρκεια από άνθρωπο σε άνθρωπο. Για παράδειγμα στην σχετική βιβλιογραφία υπάρχει το περιστατικό ενός παχύσαρκου άνδρα που επέζησε 382 μέρες χωρίς τροφή.  Αυτή η απομονωμένη περίπτωση είναι ενδεικτική τηnazi-campς διαβάθμισης στην επικινδυνότητα. Όσο περισσότερα αποθέματα λίπους υπάρχουν στον οργανισμό τόσο η επιβίωση χωρίς τροφή μπορεί να επιμηκυνθεί. Γι’ αυτό γενικεύσεις του τύπου “ο άνθρωπος μπορεί να επιβιώσει Χ μέρες χωρίς τροφή” έχουν μικρή αξία. Σε μία κατάσταση αναγκαστικής ασιτίας ένα μικρό παιδί έχει πολύ μικρό προσδόκιμο ζωής σε σχέση με έναν ενήλικο παχύσαρκο.
 
Εν πολλοίς ο μηχανισμός που λειτουργεί στην ασιτία είναι ο καταβολισμός, για όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με τον όρο, μιλάμε για μία μορφή εσωτερικού κανιβαλισμού. Για να επιβιώσουμε τρώμε το λίπος μας και μέρος της μυικής μας μάζας. Είναι κάτι τέτοιο μία παθολογική κατάσταση; Ακούγεται φρικιαστικό αλλά δεν είναι απαραίτητα. Αυτή η μορφή αυτο-φαγίας είναι διαδεδομένη σε όλα τα ζώα και είναι ιδιαίτερα σημαντική για την επιβίωση των σε καταστάσεις όπου δεν υπάρχει διαθεσιμότητα τροφής. Αν δεν υπήρχαν αυτοί οι μηχανισμοί ο άνθρωπος θα ήταν ιδιαίτερα ευάλωτος στην έλλειψη τροφής ακόμα και για λίγες ώρες.

Σε ακραίες καταστάσεις, όπως σε πολέμους,  η παρατεταμένη “εκ περιστάσεων” ασιτία μπορεί να εκβιάσει τους ανθρώπους να παρακάμψουν ηθικούς φραγμούς, να αγνοήσουν τι είναι κοινωνικά αποδεκτό και καταφύγουν σε κυριολεκτικά κανιβαλιστικές πρακτικές. Το 1972, οι επιζώντες της πτήσης   571 κατέφυγαν στο να κανιβαλίσουν μερικούς από τους ήδη νεκρούς συνεπιβάτες τους ώστε να επιβιώσουν τις 72 μέρες που είχαν αποκλειστεί στις Άνδεις. Οι επιζώντες ήξεραν πως οι ενεργειακές τους ανάγκες λόγω του ψύχους που επικρατεί στις χιονισμένες  Άνδεις ήταν μεγάλες και δεν είχαν άλλη επιλογή αν ήθελαν να επιβιώσουν.
 
Άλλες σχετικά  γνωστές περιπτώσεις κανιβαλισμού λόγω ακραίας πείνας υπήρξαν στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, συγκεκριμένα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης αλλά και πιο πριν, στα ρώσικα γκούλαγκ.  Στην περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, περιστατικά όπου κατοικίδια ζώα χρησιμοποιούντο για τροφή είναι διάσπαρτα στην ελληνική πεζογραφία.
 
Ίσως να ήταν τα κατάλοιπα της Γερμανικής Κατοχής  που οδήγησαν σε μία σχετική φοβία της σύντομης αποχής από το φαγητό, ακόμα και για ένα γεύμα.Ειδικά στα παιδιά της γενιάς που επέζησε από την Κατοχή είναι λογικό να υπήρχε πίεση για την κατανάλωση του γεύματος τους, ώστε να μην περάσουν τα ίδια με τους γονείς τους.  Αυτή η καλοπροαίρετη ανησυχία δίνεται πολύ γλαφυρά στην κλασσική ταινία “Πολυτεχνίτης και Ερημοσπίτης”  με πρωταγωνιστή τον Θανάση Βέγγο και “απεργό πείνας” τον Βασίλη Καΐλα. Η επίμονη άρνηση του τσαντισμένου και κακόκεφου αγοριού για να φάει είναι μία μορφή απεργίας πείνας/διαμαρτυρίας.
 

Είδη πρώτη ανάγκης

 
Υπάρχει μία διαστρεβλωμένη αντίληψη όσον αφορά τον ορισμό των ειδών πρώτης ανάγκης. Από μία διατροφική οπτική, είδος πρώτης ανάγκης είναι κάτι απαραίτητο για την επιβίωση. Πολύ συχνά τροφές όπως η ζάχαρη, το ρύζι και ο καφές αναφέρονται ως είδη πρώτης ανάγκης. Αυτό είναι εσφαλμένο. Ένας άνθρωπος δεν μπορεί να επιβιώσει μόνο με ζάχαρη. Πιο συγκεκριμένα μπορούμε άνετα να ζήσουμε χωρίς ζάχαρη, ρύζι και καφέ γιατί οι ανάγκες μας στα κύρια συστατικά τους είναι μηδενικές. Γιατί αυτά τα τρόφιμα αποστέλλονται συχνά σε πληθυσμούς που αντιμετωπίζουν προβλήματα σίτισης;  Μπορεί να έχει κάνει με ότι είναι φθηνά και η αποστολή τους θα έδειχνε κάποιους πολιτικούς ως καλούς Σαμαρείτες. Μπορεί να υπάρχει παντελής άγνοια βιοχημείας και να αγνοείται πως δεν αποτελούν ουσιαστική βοήθεια. Μπορεί να είναι ένας συνδυασμός των δύο.
 

Θρησκευτική ασιτία: Η πρόσφατη περίπτωση του Ινδού ιερέα

 

 

 
‘Ενας 83χρονος Ινδός ιερέας είχε πρόσφατα γίνει αντικείμενο μίας μελέτης από την ομάδα 30 επιστημόνων. Ο ιερέας δήλωνε πως ζούσε χωρίς νερό και τροφή. Αν και εντυπωσιακό, κάποιες ώρες της ημέρας δεν είχε καμία παρακολούθηση. Σε κράτη όπου η θρησκεία είναι από μόνη της ένα είδος κυβέρνησης, παίζει μεγάλο ρόλο στην χειραγώγηση των μαζών. Γι’ αυτό και η είδηση ενός ιερέα που ζει χωρίς τροφή και νερό θα έδινε κουράγιο στις χαμηλές κοινωνικές τάξεις των Ινδών που ζουν στην ανέχεια. Όμως, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, η αλήθεια είναι πως κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς τροφή.
 

Συμπέρασμα:

 
Για έναν καλά σιτισμένο ενήλικο με φυσιολογικό βάρος μερικά 24ωρα ασιτίας δύσκολα  μπορούν να απειλήσουν την επιβίωση του. Αν τύχει να αποκλειστείτε σε ένα μέρος χωρίς διαθεσιμότητα σε τρόφιμα και δεν είστε σε πολύ χαμηλό ποσοστό λίπους τότε μπορείτε να επιζήσετε για αρκετές μέρες. Το αποθηκευμένο λίπος είναι κυριολεκτικά σωτήριο σε ακραίες καταστάσεις.  Όταν η ασιτία παρατείνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα τότε μπορούν να προκύψουν αρκετά προβλήματα υγείας, ακόμη και ο θάνατος. Όσον αφορά την απεργία πείνας, ασχέτως αν διαφωνούμε ή συμφωνούμε με τα κίνητρα της,  είναι ένα σπάνιο παράδειγμα πνευματικής πειθαρχίας,  ενώ η ασιτία γενικότερα δείχνει την αξιοθαύμαστη προσαρμοστικότητα του ανθρώπου στην στέρηση τροφής.
 
 Ο Ανδρέας Ζουρδός είναι διαιτολόγος διατροφολόγος. Το προσωπικό του site είναι το www.metavolismos.com