Και μόνον οι σεξουαλικοί χαρακτηρισμοί ή τα σεξουαλικά υπονοούμενα που συχνά χρησιμοποιούμε -τόσο σε προσωπικές όσο και σε δημόσιες συζητήσεις- για κάποιον με τον οποίο θυμώνουμε ή διαφωνούμε δείχνουν την αντιφατικότητα, το βάθος, την ένταση και τον προσωπικό χαρακτήρα που προσλαμβάνει συχνά οτιδήποτε συνδέεται με τη σεξουαλικότητά μας, καθώς και την πληθώρα των ηθικών αξιών με τις οποίες αυτή περιβάλλεται.

Υπήρχε, ανέκαθεν, μια πολιτική και κοινωνική βούληση ελέγχου του τρόπου έκφρασης και άσκησης της σεξουαλικότητάς μας, που καθορίζονταν από διάφορους, θρησκευτικούς και μη, παράγοντες. Αυτό σημαίνει πως, πέραν των όποιων γενετικών/ιδιοσυστασιακών παραγόντων, η σεξουαλικότητά μας καθορίζεται και από το ψυχοκοινωνικό περιβάλλον στο οποίο ζούμε και εξελισσόμαστε.

Ο A. Kinsey είναι ο επιστήμονας που, τη δεκαετία του 1950, αποκάλυψε με την έρευνά του πως ο πληθυσμός των συντηρητικών τότε Η.Π.Α. δεν συμπεριφέρονταν σεξουαλικά καθόλου με τον τρόπο που θα περίμενε κάποιος. Όλες οι ανάλογες έρευνες που ακολούθησαν απέδειξαν με τρόπο περίτρανο πως είναι παντελώς άσκοπη και δίχως νόημα η οποιαδήποτε προσπάθεια χαλιναγώγησης της ανθρώπινης σεξουαλικότητας.

Η σαδομαζοχιστική συμπεριφορά είναι μία από τις πολλές εκφράσεις που μπορεί να προσλάβει η ανθρώπινη σεξουαλικότητα που, όμως, συνδέονταν -όπως γίνονταν και με διάφορες άλλες εκφράσεις της στο παρελθόν (π.χ. αυνανισμός, ομοφυλοφιλία κ.ά.)- με τη σεξουαλική διαστροφή, αλλά, στη συγκεκριμένη περίπτωση, και με άλλου είδους ακρότητες, όπως π.χ. τον εξευτελισμό της γυναίκας, προκαλώντας έντονα συναισθήματα και αντιδράσεις. Η στάση, όμως, της κοινωνίας και των διαφόρων θεσμών απέναντι στη σεξουαλικότητά μας, όπως είναι φυσικό, συνεχώς μεταβάλλεται και, ως εκ τούτου, οι διάφορες σαδομαζοχιστικές συμπεριφορές -υπό ορισμένες προϋποθέσεις- δεν θεωρούνται πλέον, σε αρκετές χώρες και από μεγάλο μέρος της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, ως εκδήλωση κάποιας μορφής ψυχοπαθολογίας.

Η ιστορία του όρου

Ο όρος «σαδομαζοχισμός» οφείλει την ονομασία του στους Μαρκήσιο ντε Σαντ (1740-1814) και Λεοπόλδο φον Ζάχερ-Μαζόχ (1836-1895). Ο πρώτος έγραψε μια σειρά κειμένων με ακραίο σαδιστικό περιεχόμενο που αναμειγνύονταν με διάφορες σκέψεις γύρω από την ανθρώπινη φύση και τον τρόπο λειτουργίας της κοινωνίας. Σύμφωνα με τις σκέψεις αυτές, δεν θα έπρεπε να υπάρχουν όρια και περιορισμοί στον τρόπο που ο καθένας επιθυμεί να βιώσει τη σεξουαλικότητά του, όποιος και αν είναι ο τρόπος αυτός. Σε διαφορετική περίπτωση, ο άνθρωπος μετατρέπεται σε σκλάβο και εξαπατάται, κυρίως από την πλευρά της εκκλησίας.

Ο Λ. Μαζόχ περιγράφει, στο γνωστότερο λογοτεχνικό έργο του «Η Αφροδίτη με τη γούνα», για τη σχέση του νεαρού Σεβερέν που ερωτεύεται τη σκληρή Βάντα, της οποίας και γίνεται σκλάβος. Οι δυο τους συνάπτουν ένα συμβόλαιο σκλαβιάς, με μοναδικό όρο από την πλευρά του νεαρού, αυτή να φορά γούνα όταν τον μαστιγώνει.

Οι όροι «σαδισμός» και «μαζοχισμός» καθιερώθηκαν από τον ψυχίατρο Ρίχαρντ φον Κραφτ-Έμπινγκ (1840-1902) , στο περίφημο έργο του «Psychopathia sexualis» (1886), όπου αναφέρεται -μεταξύ άλλων- και στις διάφορες σεξουαλικές αποκλίσεις. Ο ενιαίος όρος «σαδομαζοχισμός» καθιερώθηκε από τον πατέρα της ψυχανάλυσης Σ. Φρόιντ και αφορούσε στην επιθυμία κάποιων τόσο να προκαλούν πόνο σε άλλους όσο και να γίνονται οι ίδιοι αποδέκτες πόνου. Σύμφωνα με τον Φρόιντ, ο σαδισμός και ο μαζοχισμός αποτελούν, ως εκ τούτου, τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

Τι είναι η σαδομαζοχιστική συμπεριφορά;

Υπάρχουν άτομα που έχουν έναν σεξουαλικό προσανατολισμό όπου η αγάπη και η επιθυμία αναμειγνύονται με έναν έκδηλο τρόπο με εκδηλώσεις επιθετικότητας και άσκησης εξουσίας. Ο όρος B.D.S.M. αποτελεί ακρωνύμιο των αγγλικών λέξεων που αντιπροσωπεύουν τις δυάδες «Bondage/Discipline» (Δεσμά/Πειθαρχία), «Dominance/ Submission» (Κυριαρχία/Υποταγή) και «Sadism/Masochism» (Σαδισμός/Μαζοχισμός). Ο όρος αυτός αντιπροσωπεύει ένα ευρύ φάσμα ερωτικών συμπεριφορών και ενεργειών με τις παραπάνω ποιότητες.

Τι συμπεριλαμβάνει και εξυπηρετεί, όμως, μία τέτοιου είδους σεξουαλική συμπεριφορά και πρακτική; Ποιοι είναι οι λόγοι αυτού του, προκλητικού και απεχθούς για πολλούς, μείγματος εγγύτητας, τρυφερότητας, αγάπης, βίας και εξαναγκασμού, που πυροδοτεί την ένταση ή/και την ερωτική επιθυμία/ευχαρίστηση, εκτοξεύοντάς τες στα ύψη;

Ο όρος «Δεσμά» αφορά στη φυσική ακινητοποίηση η οποία μπορεί να γίνεται π.χ. με τη βοήθεια χειροπεδών ή σχοινιού. Ο όρος «Πειθαρχία» δοκιμάζει το βαθμό πειθαρχίας και υποταγής αυτού που υιοθετεί τον ανάλογο ρόλο και μπορεί να οδηγεί σε επιβράβευση ή τιμωρία του. Οι όροι «Κυριαρχία/Υποταγή» αναφέρονται στους ρόλους που υιοθετούνται, καθώς κάποιος είναι ο εξουσιάζων και κάποιος άλλος ο εξουσιαζόμενος/υποτασσόμενος. Ο σαδιστής είναι το άτομο που ικανοποιείται προκαλώντας πόνο σε κάποιον ή εξουσιάζοντάς τον, ενώ μαζοχιστής είναι αυτός που αρέσκεται στο να του προκαλούν πόνο -με την ευρεία έννοια του όρου- π.χ. διαμέσου χαστουκιών, μαστιγώματος, εξαναγκασμού κ.τ.λ.

Όπως και κάθε μορφή σχέσεων, έτσι και οι B.D.S.M.-σχέσεις δεν είναι ομοιογενείς και μπορούν να προσλάβουν πάρα πολλές αποχρώσεις. Για παράδειγμα, υπάρχουν σχέσεις που όχι μόνο δεν υπάρχει η παραμικρή σωματική επαφή, αλλά οι ενδιαφερόμενοι μπορεί να μην έχουν δει καν ο ένας τον άλλον. Τέτοια μπορεί να είναι μια «σχέση» δύο ατόμων που γνωρίστηκαν διαδικτυακά, και όπου ο ένας πληρώνει ή κάνει κάποια δώρα σε έναν άλλον ώστε ο δεύτερος να τον εξευτελίζει ή να τον μειώνει διαμέσου chat ή διαφόρων μηνυμάτων. Παρόλ΄αυτά, η ζωή ενός ατόμου που είναι -όπως αποκαλείται- «money slave» μπορεί να καθορίζεται ουσιαστικά από την απόλυτη κυριαρχία του/της «money mistress» του, όπως αποκαλείται το άτομο που τον/την εξουσιάζει.

Ο κατεξοχήν στόχος μιας σαδομαζοχιστικής σχέσης -αντίθετα με αυτό που πιστεύουν οι περισσότεροι- δεν είναι ο πόνος αυτός καθαυτός αλλά η ανάγκη κάποιων να εξουσιάζουν ή να εξουσιάζονται, να κυριαρχούν ή να υποτάσσονται, να ελέγχουν ή να ελέγχονται. Οι περισσότεροι υιοθετούν έναν μόνο ρόλο, ενώ ορισμένοι αρέσκονται στην εναλλαγή ρόλων. Μια σαδομαζοχιστική σχέση, λοιπόν, δεν αντιπροσωπεύει παρά μία ανισομερή κατανομή άσκησης εξουσίας μεταξύ των ενδιαφερομένων που αποτελεί και τον κύριο στόχο αυτού του είδους σχέσεων.

Θα πρέπει, επίσης, να τονίσουμε πως ο πόνος, εκτός αυτού του είδους των σχέσων, σπάνια βιώνεται ως ευχάριστος. Αυτό που έλκει τα άτομα αυτά δεν είναι ο πόνος αυτός καθαυτός αλλά η σκέψη του πόνου, η ατμόσφαιρα που δημιουργείται ενόψει αυτού και το τι αυτός συμβολίζει για τον καθένα.

Ορισμένοι υποστηρίζουν πως η σεξουαλική ικανοποίηση δεν αποτελεί κριτήριο και επιδίωξη στις B.D.S.M.-σχέσεις. Οι υπόλοιπες παράμετροι είναι αυτές που αποτελούν κύριες επιδιώξεις των ενδιαφερομένων.

Θα πρέπει, επίσης, να έχουμε υπόψη πως αυτό το παιχνίδι ρόλων δεν είναι ούτε τυχαίο ούτε δίχως όρια. Το πλαίσιό του προκαθορίζεται και είναι αποτέλεσμα συναίνεσης και όχι εξαναγκασμού, άσχετα αν τα όρια αυτά διευρυνθούν στη διάρκειά του, δίνοντας περαιτέρω ένταση και ευχαρίστηση στους εμπλεκομένους. Ασφάλεια και εμπιστοσύνη αποτελούν εδώ λέξεις κλειδιά και απαραίτητες προϋποθέσεις.

Η συναίνεση αυτή, όμως, «τίθεται εν αμφιβόλω», και μετατρέπεται σε εξαναγκασμό, σε περίπτωση που γίνεται προσπάθεια ελέγχου ή πρόκλησης πόνου σε ένα απρόθυμο για κάτι τέτοιο άτομο. Ανάλογου τύπου ενέργειες θεωρείται πως ανήκουν στο χώρο του παθολογικού, όταν ο ένας από τους συναινούντες είναι άτομο με χαμηλή αυτοεκτίμηση που όχι μόνο δεν είναι σε θέση να υπερασπισθεί τα «θέλω» του αλλά και που να πιστεύει πως αξίζει του όποιου εξευτελισμού, πόνου ή της όποιας τιμωρίας.

Υπάρχουν ερευνητές που θεωρούν πως οι B.D.S.M. συμπεριφορές και πρακτικές, εκτός από μορφή σεξουαλικής έκφρασης, αποτελούν και ένα είδος πνευματικής εμπειρίας -που βιώνεται διαμέσου μιας συγκεκριμένης τελετουργίας που περιλαμβάνει πόνο, ευχαρίστηση και αισθητηριακή υπερφόρτιση ή στέρηση- όπως ακριβώς γίνεται και σε κάποιες θρησκευτικού τύπου τελετουργίες, π.χ. στο σαμανισμό.

Τι δείχνουν οι έρευνες;

Η κατεύθυνση της έρευνας για αυτού του είδους τις συμπεριφορές έχει πλέον στραφεί, από την κλινική και θεραπευτική κατεύθυνση που για πολλές δεκαετίες είχε, προς μια ολοένα και περισσότερο κοινωνιολογική και ψυχολογική κατεύθυνση, όπου οι συμπεριφορές αυτές θεωρούνται κυρίως ως σεξουαλικές συμπεριφορές που αποτελούν πολιτισμικά παράγωγα και εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο διαμορφώνονται.

Οι έρευνες των τελευταίων ετών δείχνουν πως η πλειοψηφία των ατόμων που ασκούν αυτού του είδους τις σεξουαλικές συμπεριφορές και πρακτικές είναι άτομα απόλυτα φυσιολογικά, επαρκή και καλώς λειτουργούντα σε όλους τους τομείς της ζωής τους. Μάλιστα, σε μια μεγάλη και σχετικά πρόσφατη έρευνα, που συμπεριλάμβανε 19 000 συμμετέχοντες που ασκούσαν B.D.S.M., δεν διαπιστώθηκε η ύπαρξη κάποιων σεξουαλικών δυσκολιών, ψυχολογικών προβλημάτων ή εμπειριών άσκησης σεξουαλικής βίας επάνω τους σε συχνότητα μεγαλύτερη από αυτήν του μέσου όρου του γενικού πληθυσμού.

Γενικά, οι συμμετέχοντες δεν ένιωθαν ψυχολογικά χειρότερα από το μέσο όρο του γενικού πληθυσμού, οι δε άνδρες της έρευνας αυτής δήλωσαν σημαντικά μικρότερο αριθμό ψυχολογικών προβλημάτων, συγκριτικά με το μέσο όρο του γενικού πληθυσμού. Τα παραπάνω αποτελέσματα οδήγησαν τους ερευνητές στο συμπέρασμα πως η B.D.S.M. συμπεριφορά και πρακτική αποτελεί σεξουαλικό ενδιαφέρον και προτίμηση μιας μειονότητας ατόμων και δεν συνδέεται με δυσκολίες της συνήθους σεξουαλικής συμπεριφοράς.

Τα αισθήματα ντροπής είναι συχνότερα σε άνδρες με μαζοχιστικές προτιμήσεις. Αυτό πιθανότατα οφείλεται στις διαφορετικές προσδοκίες που υπάρχουν από τον ανδρικό ρόλο. Αυτή είναι, ίσως, και η εξήγηση γιατί πολλοί άνδρες με μαζοχιστικές προτιμήσεις επισκέπτονται γυναίκες πόρνες για να ικανοποιήσουν αυτές τους τις ανάγκες.

Η διαπίστωση του ενδιαφέροντος για μια σαδομαζοχιστική συμπεριφορά γίνεται, συνήθως, στη διάρκεια της εφηβικής ηλικίας ή των πρώιμων νεανικών χρόνων, και εξελίσσεται αφού έχει προηγηθεί μια «συνήθης» σεξουαλική συμπεριφορά και έχει εγκαθιδρυθεί η σεξουαλική ταυτότητα του ατόμου. Η πρώτη εμπειρία γίνεται, συνήθως, λίγα χρόνια μετά την αρχική διαπίστωση του συγκεκριμένου ενδιαφέροντος. Έχει, επίσης, διαπιστωθεί πως οι περισσότεροι έχουν παράλληλα και έναν συνήθη τρόπο ερωτικής συνεύρεσης, ακόμα και μετά την εγκαθίδρυση της σαδομαζοχιστικής τους συμπεριφοράς. Μόνο ένα ποσοστό 5% περίπου έχει αποκλειστικά μια B.D.S.M.-συμπεριφορά.

Ορισμένοι ερευνητές θεωρούν πως η σαδομαζοχιστική συμπεριφορά αποτελεί έναν από τους τρόπους στους οποίους μπορεί να καταφύγει ο σύγχρονος άνθρωπος στην προσπάθειά του να ξεφύγει από μια πιεστική εξωτερική πραγματικότητα και να «ξεχαστεί».

Συχνότητα εμφάνισης

Ήδη τη δεκαετία του -50, ο αμερικανός ερευνητής A. Kinsey διαπίστωσε πως ένα ποσοστό 3-12% των γυναικών και ένα 10-20% των ανδρών ερεθίστηκαν σεξουαλικά από μια σαδομαζοχιστικού τύπου αφήγηση.

Πολλές σύγχρονες έρευνες δείχνουν πως το ποσοστό των ατόμων που έχουν κάποιας μορφής σαδομαζοχιστική ή B.D.S.M.-συμπεριφορά βρίσκεται περίπου στο 2% του γενικού πληθυσμού.

H σαδομαζοχιστική συμπεριφορά ως διάγνωση

Στην τελευταία και πολύ πρόσφατη έκδοση του διαγνωστικού εγχειριδίου ψυχικών διαταραχών DSM-5, γίνεται ένας σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στις παραφιλίες -όπου, παραδοσιακά, ανήκε και ο σαδομαζοχισμός- και την παραφιλική διαταραχή. Αυτό σημαίνει πως οι παραφιλίες πιθανόν να συνιστούν μια ιδιαίτερη κατηγορία σεξουαλικών προτιμήσεων που αποκλίνουν μεν από το κοινά αποδεκτό ή σύνηθες, αλλά δεν αποτελούν απαραίτητα σύμπτωμα ή ένδειξη κάποιας ψυχικής διαταραχής, με την προϋπόθεση η προτίμηση αυτή να μην δημιουργεί το οποιοδήποτε πρόβλημα στο ίδιο το άτομο που την έχει ή σε κάποιο άλλο που γίνεται αποδέκτης της.

Σε ανάλογο μήκος κύματος κινείται και το διεθνές διαγνωστικό σύστημα ICD-10 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που ορίζει πλέον το σαδομαζοχισμό ως σεξουαλική προτίμηση και όχι ως σεξουαλική απόκλιση. Οι οποιεσδήποτε ανεπιθύμητες συμπεριφορές ή ενέργειες που συνδέονται με το σαδομαζοχισμό -δηλαδή το να βλάψει κάποιος τον εαυτό του ή άλλον- θεωρείται πως είναι αποτέλεσμα ύπαρξης μιας διαταραχής του ελέγχου παρορμήσεων ή/και κάποιας διαταραχής προσωπικότητας και όχι της σεξουαλικής προτίμησης. Επίσης, η όποια ψυχική δυσφορία, εξαιτίας μιας τέτοιου είδους σεξουαλικής προτίμησης, μπορεί να οφείλεται τόσο στον κοινωνικό στιγματισμό της προτίμησης αυτής όσο και στην ίδια την προτίμηση.

Πάντως, άσχετα με το αν μία παραφιλία δεν θεωρείται ως ψυχική διαταραχή, και μόνον η χρησιμοποίηση του όρου «παραφιλία» παραπέμπει σε κάτι το παθολογικό.

Επίλογος

Παρόλο που οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν γίνει πολύ πιο ανεκτικές απέναντι στη σεξουαλικότητα των μελών τους, πολλοί είναι αυτοί που ακόμα υποφέρουν από έντονες ενοχές που αφορούν στη σεξουαλικότητά τους. Περισσότερο υποφέρουν αυτοί των οποίων η σεξουαλικότητα θεωρείται πως αποκλίνει της κοινά αποδεκτής και των οποίων οι ενοχές έχουν τις ρίζες τους στην πρώιμη παιδική τους ηλικία, επηρεάζοντας καθοριστικά την ψυχοσεξουαλική τους εξέλιξη και κάνοντάς τους να νιώθουν πως υστερούν έναντι των υπολοίπων.

Τα παιδιά αντιλαμβάνονται και μαθαίνουν από πολύ νωρίς τι είναι αποδεκτό, «καλό» ή «φυσιολογικό» και λειτουργούν βάσει αυτών των προδιαγραφών που ίσως να μην ανταποκρίνονται σε αυτό που πραγματικά νιώθουν και είναι. Τα αισθήματα κατωτερότητας, εξαιτίας της όποιας διαφορετικότητας του σεξουαλικού προσανατολισμού ή/και των σεξουαλικών τους προτιμήσεων, μπορεί να καταστρέψουν ολόκληρη τη ζωή τους.

Λίγο πριν τις γιορτές των Χριστουγέννων φέτος, δέχθηκα την επίσκεψη ενός άνδρα που ήρθε να μου πει τα εξής: «Ίσως δεν με θυμάστε, αλλά σας επισκεφθήκαμε πριν από 20 περίπου χρόνια για τον 3χρονο τότε γιο μας που είχε μια έντονα θηλυπρεπή συμπεριφορά για την οποία ανησυχούσαμε ιδιαίτερα. Τα λόγια που μας είπατε, λίγο πριν φύγουμε, ήταν πως αυτό που θα πρέπει να μας απασχολεί και να σκεφθούμε περισσότερο απ΄οτιδήποτε άλλο είναι το αν προτιμούμε, τελικά, να έχουμε ένα, ενδεχομένως, ομοφυλόφιλο αλλά ισορροπημένο ψυχικά και ευχαριστημένο με τον εαυτό του παιδί ή ένα παιδί ετεροφυλόφιλο φαινομενικά που, όμως, να μισεί τον εαυτό του γιατί αυτοί που τόσο ανάγκη είχε και αγαπούσε, δηλαδή οι γονείς του, δεν το αποδέχθηκαν για αυτό που πραγματικά είναι. Το παιδί μας -ενήλικας πλέον- είναι ομοφυλόφιλο αλλά νομίζουμε πως, πέραν από χαρισματικό, είναι ένα πολύ ισορροπημένο, χαρούμενο και πολυπράγμον άτομο. Για το λόγο αυτό, ήρθα να σας ευχαριστήσω από καρδιάς»...

Σάββας Ν. Σαλπιστής, Ph.D., Κλινικός Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής

Πηγή: i-psyxologos.gr