Ή τουλάχιστον αυτή είναι η πιο συνήθης περιγραφή, η οποία όμως σύμφωνα με μελέτες των τελευταίων ετών έχει μια μικρή ανακρίβεια: ο ομοφοβικός δεν έχει απαραίτητα ετεροσεξουαλικό σεξουαλικό προσανατολισμό. Αυτή η παραρατήρηση για την ομοφοβία δεν είναι κάτι καινούργιο, καθώς η ψυχαναλυτική προσέγγιση εδώ και δεκαετίες ερμηνεύει την ομοφοβία ως εκδήλωση καταπιεσμένης ομοφυλοφιλίας. Πλέον όμως, αυτή η θεωρία υποστηρίζεται και από εμπειρικά πειραματικά δεδομένα.
Μια χαρακτηριστική πρόσφατη έρευνα των πανεπιστημίων Rochester, Essex, England και California[1][2] υπογραμμίζει το γεγονός ότι άτομα που αυτοπεριγράφονται ως ετεροφυλόφιλοι αλλά εμφανίζουν ομοφυλοφιλικές τάσεις βάσει των απαντήσεών τους σε ψυχολογικά τεστ, είναι πιθανό να αναπτύσουν ομοφοβικές αντιδράσεις, καθώς οι ομοφυλοφιλικές συμπεριφορές τους θυμίζουν τα δικά τους καταπιεσμένα συναισθήματα.
Στρέφουν δηλαδή την εσωτερική τους οργή στο περιβάλλον τους, στοχοποιόντας τρίτους και όχι τον εαυτό τους, ενεργοποιώντας έτσι έναν μηχανισμό άμυνας του εγώ τους.
Τα πειράματα
Στην έρευνα έγιναν πολλά και διαφορετικά πειράματα σε φοιτητικό πληθυσμό των πανεπιστημίων που συμμετείχαν σε αυτή.
Στο πρώτο, οι συμμετέχοντες έπρεπε να αντιστοιχίσουν δύο κατηγορίες λέξεων ή εικόνων όσο πιο γρήγορα μπορούσαν. Ανάμεσα στις λέξεις συμπεριλαμβάνονταν οι λέξεις “εγώ”, “άλλοι”, “ομοφυλοφιλία”, “ετεροφυλοφιλία”, καθώς και εικόνες ομοφυλόφιλων ή ετεροφυλόφιλων ζευγαριών.
Το τεστ αυτό, γνωστό και ως Implicit Association Test (IAT) χρησιμοποιείται ευρέως στην μελέτη υποσυνείδητων τάσεων όπως π.χ. ομοφυλοφιλικές, ομοφοβικές ή ρατσιστικές τάσεις (δείτε μια επίδειξη εδώ). Ο συμμετέχοντας βλέπει μια λέξη για στο κέντρο της οθόνης του για λίγα χιλιοστά του δευτερολέπτου (π.χ. τη λέξη “εγώ” και στη συνέχεια παρουσιάζονται δύο κατηγορίες αριστερά και δεξιά στην οθόνη (π.χ. οι λέξεις “ομοφυλοφιλία” και “ετεροφυλοφιλία”).
Σκοπός του είναι να αντιστοιχίσει τη λέξη με την σωστή κατηγορία. Φυσικά, πριν από κάθε πείραμα έχουν δωθεί οδηγίες για την σωστή αντιστοιχεία (π.χ. “αντιστοίχισε τη λέξη ‘εγώ’ με την λέξη ‘ομοφυλοφιλια’ και τη λεξη ‘αυτοι’ με τη λεξη ‘ετεροφυλοφιλία’” ή και το αντίστροφο (βλ. Εικόνες 1 και 2).
Οι καταπιεσμένοι ομοφυλόφιλοι τείνουν να απαντούν πιο γρήγορα και με λιγότερα λάθη όταν πρέπει να αντιστοιχίσουν τη λέξη “εγώ” με την “ομοφυλοφιλία”, παρά όταν πρέπει να αντιστοιχίσουν το “εγώ” με την “ετεροφυλοφιλία”.
Εικόνα 1: IAT test όπου ο συμμετέχοντας πρέπει να αντιστοιχίσει το "εγώ" με τη λέξη "ομοφυλοφιλία"
Εικόνα 2: IAT test όπου ο συμμετέχοντας πρέπει να αντιστοιχίσει το “εγώ” με τη λέξη “ετεροφυλοφιλία”
Σε ένα δεύτερο πείραμα, οι συμμετέχοντες μπορούσαν να περιηγούνται ελεύθερα σε φωτογραφίες που έδειχναν ομόφυλα (άνδρες) ή ετερόφυλα άτομα (γυναίκες). Οι καταπιεσμένοι άνδρες ομοφυλόφιλοι παιρνούσαν σημαντικά περισσότερο χρόνο κοιτάζοντας τις φωτογραφίες που έδειχναν άνδρες, παρά αυτές που έδειχναν γυναίκες.
Στο τρίτο πείραμα οι συμμετέχοντες απάντησαν σε μια σειρά από ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο μεγάλωσαν και την προσωπικότητα των γονιών τους, κάτι που επέτρεψε στους επιστήμονες να δουν ότι οι καταπιεσμένοι ομοφυλόφιλοι μεγάλωσαν σε ένα αυστηρό περιβάλλον με αυστηρές ομοφοβικούς κανόνες συμπεριφοράς (π.χ. με αυστηρά όρια στο τι επιτρέπεται να κάνει ένας άνδρας και μια γυναίκα ή για το εάν επιτρέπεται στα μέλη της οικογένειας να κάνουν παρέα με ομοφυλόφιλα άτομα).
Τέλος, οι συμμετέχοντες ενός τέταρτου πειράματος απάντησαν σε μια σειρά ερωτηματολογίων που μετρούσαν τα επίπεδα ομοφοβίας, τόσο της έκδηλης, όσο και της υποσυνείδητης.
Αποτελέσματα
Οι συμμετέχοντες με υποστηρικτικούς, λιγότερο αυστηρούς και ανοιχτόμυαλους γονείς αντιμετώπιζαν λιγότερες συγκρούσεις στην αποδοχή της “κρυφής” σεξουαλικότητας τους, ακόμη και αν αυτή ερχόταν σε σύγκρουση με την έκδηλη σεξουαλικότητα (αυτή που δήλωναν δηλαδή όταν ρωτούνταν εάν είναι ετεροφυλόφιλοι ή ομοφυλόφιλοι).
Αντίθετα, οι συμμετέχοντες με αυστηρούς και αυταρχικούς γονείς έδειχναν έντονες εσωτερικές συγκρούσεις και δεν είχαν επαφή με την υποβόσκουσα σεξουαλικότητά τους.
Το πιο σημαντικό εύρημα όμως ήταν πως οι συμμετέχοντες που έτειναν να βλέπουν τον εαυτό τους περισσότερο ετεροσεξουαλικό σε σχέση με την “κρυφή” σεξουαλικότητα, έτειναν να παρουσιάζουν μεγαλύτερα επίπεδα ομοφοβίας.
Με άλλα λόγια, όσο μεγαλύτερη είναι η εσωτερική σύγκρουση που νιώθει το άτομο για την σεξουαλικότητά του, τόσο πιο έντονη θα είναι η βίαιη συμπεριφορά και οι αρνητικές και στερεοτυπικές σκέψεις για τα ομοφυλόφιλα άτομα.
Τα αποτελέσματα αυτά υποστηρίζουν αυτό το οποίο υπογραμμίζουν εδώ και πολλές δεκαετίες οι ψυχοδυναμικοί ψυχαναλυτές, ότι δηλαδή οι ομοφοβικές αντιδράσεις είναι ουσιαστικά ένας μηχανισμός προστασίας του εγώ, αποτέλεσμα του οποίου είναι η εσωτερική σύγκρουση να μεταφέρεται στο περιβάλλον και -κυρίως- προς αυτούς που αναπτύσσουν τις ομοφυλόφιλες συμπεριφορές, τις οποίες το άτομο θεωρεί απαγορευμένες.
Ο Δημήτρης Αγοραστός είναι ψυχολόγος και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στις νευροσυμπεριφορικές επιστήμες. Έχει ασχοληθεί ερευνητικά με θέματα όπως την έκφραση των ανθρωπίνων συναισθημάτων, την ενσυναίσθηση, την ανάπτυξη μαθησιακών διαταραχών και την διασύνδεση υπολογιστή-εγκεφάλου για τετραπληγικούς ασθενείς. Έχει ολοκληρώσει την θεωρητική του εκπαίδευση στην Γνωστική - Αναλυτική Ψυχοθεραπεία και έχει ασχοληθεί επαγγελματικά και εθελοντικά με θέματα όπως την σωματική και τη ψυχοσυναισθηματική κακοποίηση γυναικών-θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, την συμβουλευτική και ψυχολογική στήριξη ηλικιωμένων και την πραγματοποίηση ψυχοτεχνικών συνεντεύξεων.
Εισαγωγική Φωτογραφία
The bathroom and the glory, by Marco Felicioni
Περισσότερες Πληροφορίες / Βιβλιογραφία
Mental Health Today: Is Some Homophobia Self-Phobia?
