Εξ ενστίκτου ειδωλολάτρες, μετατρέπουμε σε απόλυτο τα αντικείμενα των ονείρων και των συμφερόντων μας. Η ιστορία δεν είναι παρά μια παρέλαση ψεύτικων Απολύτων, μια διαδοχή ναών που αφιερώθηκαν σε προσχήματα, ένας εξευτελισμός του πνεύματος μπροστά στο Απίθανο. Ακόμα κι όταν απομακρύνεται από τη θρησκεία, ο άνθρωπος παραμένει υποτελής της· αφού πρώτα κάνει τα πάντα για να χαλκεύσει είδωλα των θεών, στη συνέχεια τους παραδίδεται πυρετικά: η ανάγκη του για το πλασματικό, για τη μυθολογία θριαμβεύει σε βάρος του προφανούς και του γελοίου. Η ικανότητά του να λατρεύει ευθύνεται για όλα τα εγκλήματά του: όποιος αγαπά με τρόπο ανάρμοστο ένα θεό, εξαναγκάζει τους άλλους να τον αγαπήσουν, έτοιμος να τους εξοντώσει αν αρνηθούν.

Δεν υπάρχει μισαλλοδοξία, ιδεολογική αδιαλλαξία ή προσηλυτισμός, που να μην αποκαλύπτει το κτηνώδες βάθος του ενθουσιασμού. Αν ο άνθρωπος χάσει την ικανότητα της αδιαφορίας: γίνεται δυνάμει φονιάς· αν μετατρέπει την ιδέα τον σε θεό: οι συνέπειες είναι ανυπολόγιστες. Σκοτώνουμε πάντα εν ονόματι ενός θεού ή εν ονόματι των δόλιων παραποιήσεων του: οι υπερβολές που προκάλεσε ο θεός Λόγος, η ιδέα του έθνους, της τάξης ή της φυλής συγγενεύουν με τις υπερβολές της Ιεράς Εξετάσεως ή της Μεταρρύθμισης.

Οι εποχές της θεοσέβειας διαπρέπουν σε αιμοσταγείς άθλους: η αγία Τερέζα δεν μπορούσε παρά να είναι συγκαιρινή με τους επί της πυράς θανάτους, και ο Λούθηρος με τη σφαγή των χωρικών. Στις μυστικιστικές κρίσεις, οι οιμωγές των θυμάτων ακούγονται παράλληλα με τις οιμωγές της έκστασης…

Αγχόνες, μπουντρούμια, κάτεργα ευημερούν μόνο υπό τη σκέπη κάποιας πίστης, – από την ανάγκη του πνεύματος να πιστεύει η οποία το μόλυνε για πάντα. Ο διάβολος ωχριά μπροστά στον άνθρωπο που κατέχει μιαν αλήθεια, την αλήθεια του. Είμαστε άδικοι απέναντι στους Νέρωνες και τους Τιβέριους: δεν επινόησαν αυτοί την έννοια του αιρετικού: υπήρξαν απλώς διεφθαρμένοι ονειροπόλοι που διασκέδαζαν με τις σφαγές. Οι αληθινοί εγκληματίες είναι εκείνοι που εγκαθιδρύουν μιαν θρησκευτική ή πολιτική ορθοδοξία και έτσι διακρίνουν τον πιστό από τον σχισματικό.

Όταν αρνούμαστε να δεχτούμε τον εναλλάξιμο χαρακτήρα των ιδεών, το αίμα ρέει…

Κάτω από τις σταθερές αποφάσεις λάμπει ένα μαχαίρι- τα φλογισμένα μάτια ψυχανεμίζονται το φόνο. Το δισταχτικό πνεύμα, που έχει προσβληθεί από αμλετισμό, ποτέ δεν ήταν ολέθριο: η αρχή του κακού έγκειται στην ένταση της βούλησης, στην ανικανότητα για ησυχασμό, στην προμηθεϊκή μεγαλομανία μιας φυλής που δίνει τα πάντα για το ιδεώδες, που συντρίβεται από το βάρος των πεποιθήσεων της και, επειδή έμαθε να τέρπεται χλευάζοντας την αμφιβολία και την οκνηρία, – ελαττώματα που είναι πιο ευγενικά από όλες τις αρετές της – έχει ακολουθήσει μιαν οδό απώλειας, μέσα στην ιστορία, μέσα σε αυτό το ανάξιο φύραμα από κοινοτοπία και αποκάλυψη…

Εκεί οι βεβαιότητες αφθονούν: καταργήστε τες, καταργήστε προπαντός τις συνέπειές τους: θα επαναφέρετε τον παράδεισο. Τι άλλο είναι η Πτώση αν όχι η αναζήτηση μιας αλήθειας και η βεβαιότητα της εύρεσής της, το πάθος για ένα δόγμα, η εγκατάσταση μέσα σε ένα δόγμα;

Ο φανατισμός έρχεται ως συνέπεια, – κεφαλαιώδης φύρα που χορηγεί στον άνθρωπο τη γεύση της αποτελεσματικότητας, της προφητείας, του τρόμου, – λυρική λέπρα με την οποία μολύνει τις ψυχές, τις υποτάσσει, τις συντρίβει ή τις εξάπτει...

Από αυτό ξεφεύγουν μόνο οι σκεπτικιστές (ή οι μίσεργοι και οι αισθητές), επειδή δεν προτείνουν τίποτα, επειδή – αληθινοί ευεργέτες της ανθρωπότητας – καταστρέφουν τις ειλημμένες θέσεις και αναλύουν το παραλήρημά τους.

Αισθάνομαι μεγαλύτερη ασφάλεια κοντά σε ένα Πύρρωνα παρά σε έναν απόστολο Παύλο, επειδή μια σκωπτική σοφία είναι πιο ήπια από μιαν αποχαλινωμένη αγιότητα. Μέσα σε ένα φλογερό πνεύμα ξαναβρίσκουμε μεταμφιεσμένο το αρπαχτικό ζώο· δεν είναι εύκολο να γλυτώσει κανείς από τα νύχια ενός προφήτη…

Είτε επικαλείται το θεό, είτε επικαλείται την πόλη ή άλλα προσχήματα, απομακρυνθείτε: σάτυρος της μοναξιάς σας, δε σας συγχωρεί να ζείτε εντεύθεν των αληθειών και των παραφορών του- θέλει να σας κάνει μέτοχο της υστερίας και του αγαθού του, να σας το επιβάλει και να σας παραμορφώσει. Ένα ον ιδεόληπτο που δεν θα επιζητούσε να μεταδώσει την πίστη του στους άλλους, – είναι ένα φαινόμενο ξένο στη γη μας, όπου η δαιμονοπληξία της σωτηρίας καθιστά τη ζωή αποπνιχτική.

Κοιτάχτε γύρω σας: παντού Μορμόνες που κάνουν κήρυγμα- κάθε θεσμός μεταφράζει μιαν αποστολή- τα δημαρχεία έχουν το απόλυτό τους όπως και οι εκκλησίες- η διοίκηση με τους διακανονισμούς της, – μεταφυσική προς χρήση πιθήκων…

Όλοι πασχίζουν να βελτιώσουν τη ζωή όλων: οι ζητιάνοι, ακόμα και οι ανίατοι αυτό ποθούν: οι πάροδοι του κόσμου και τα άσυλα βρίθουν από αναμορφωτές. Η λαχτάρα να προκαλεί γεγονότα επιδρά πάνω στον καθένα σαν μια διανοητική διαταραχή ή σαν μια ηθελημένη κατάρα. Τι είναι η κοινωνία; – μια κόλαση από σωτήρες! ο Διογένης με το φανάρι του έψαχνε να βρει κάποιον αδιάφορο…

Μου αρκεί να ακούσω κάποιον να μιλάει με ειλικρίνεια για ιδεώδες, για μέλλον, για φιλοσοφία, να τον ακούσω να λέει «εμείς» με μια λιγυρότητα που την δίνει η βεβαιότητα, να επικαλείται τους «άλλους», και να αυτοχειροτονείται εκφραστής τους για να τον θεωρήσω εχθρό μου. Στο πρόσωπό του βλέπω έναν ελαττωματικό τύραννο, έναν παρ’ ολίγο δήμιο, αξιομίσητο όσο και οι τύραννοι, όσο και οι δήμιοι πρώτης κατηγορίας.

Κάθε πίστη ασκεί ένα είδος τρόμου, τόσο πιο φριχτού όσο υποκινητές του είναι οι «άσπιλοι». Δυσπιστούμε για τους μικροπόνηρους, για τους δόλιους, για τους περιγελαστές- εντούτοις δεν θα μπορούσαμε να τους καταλογίσουμε καμιάν από τις μεγάλες ταραχές της ιστορίας- απιστώντας στα πάντα, δεν αναδιφούν την καρδιά σας, ούτε τις υστεροβουλίες σας· σας εγκαταλείπουν στη νωθρότητά σας, στην απελπισία και στην αχρηστία σας· η ανθρωπότητα τους οφείλει τις λίγες στιγμές ευδαιμονίας που έχει γνωρίσει: αυτοί σώζουν τους λαούς που βασανίζονται από τους φανατικούς και καταστρέφονται από τους «ιδεαλιστές».

Χωρίς οργανωμένη διδασκαλία, έχουν μόνο ιδιοτροπίες και ενδιαφέροντα, ελαττώματα ευσυμβίβαστα, χίλιες φορές πιο ανεχτά από τις καταστροφές που προκαλεί ο δεσποτισμός με αρχές· γιατί όλα τα δεινά της ζωής προέρχονται από μιαν «άποψη για τη ζωή». Ένας ολοκληρωμένος πολιτικός ανήρ θα έπρεπε να εμβαθύνει στους αρχαίους σοφιστές και να πάρει μαθήματα ωδικής· – και διαφθοράς…

Όσο για τον φανατικό, είναι αδιάφθορος: αν σκοτώνει για μιαν ιδέα, μπορεί κάλλιστα να σκοτωθεί γι’ αυτήν και στις δύο περιπτώσεις, τύραννος ή μάρτυρας, είναι ένα τέρας.

Δεν υπάρχουν πιο επικίνδυνοι άνθρωποι από εκείνους που υπόφεραν για μια πίστη: οι μεγάλοι διώκτες στρατολογούνται ανάμεσα στους μάρτυρες που δεν τους έκοψαν το κεφάλι. Αντί να μειώνει τη λαχτάρα για δύναμη, η οδύνη την εκτραχύνει- επίσης το πνεύμα νιώθει πιο άνετα μαζί με κάποιον καυχηματία παρά με έναν μάρτυρα· και τίποτα δεν απεχθάνεται τόσο όσο το θέαμα ενός ανθρώπου που θυσιάζεται για μιαν ιδέα…

Σκοτισμένο από τις μεταρσιώσεις και τα σφαγεία, ονειρεύεται μιαν επαρχιακή ανία σε συμπαντική κλίμακα, μιαν Ιστορία που η στασιμότητά της θα ήταν τέτοια ώστε ή αμφιβολία θα εσκιαγραφείτο μέσα της σαν ένα συμβάν και η ελπίδα σαν μια θεομηνία…

Ε. Μ. Σιοράν – Εγκόλπιο Ανασκολοπισμού

Πίνακας αρχής: Η Σχεδία της Μέδουσας του Γάλλου ρομαντικού ζωγράφου Ζαν-Λουί-Τεοντόρ Ζερικώ, ο οποίος προκάλεσε αμηχανία στους καλλιτεχνικούς κύκλους τόσο για το μοντερνισμό του θέματος όσο και για τους αιχμηρούς πολιτικούς υπαινιγμούς του